Przejdź do treści
Adwokat Kraków » Blog prawny » Prawo karne

Zatrzymanie osoby podejrzanej i oskarżonego przez Policję – prawa i obowiązki zatrzymanego

 

Prawo policji do zatrzymania osoby podejrzanej

Art. 244 k.p.k. przewiduje prawo policji do zatrzymania osoby podejrzanej, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo, a zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa bądź też nie można ustalić jej tożsamości albo istnieją przesłanki do przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w trybie przyspieszonym.

 

Osoba podejrzana – definicja

Osobą podejrzaną jest osoba, co do której istnieje, ze względu na dotychczas zabrany materiał dowodowy, uzasadnione przypuszczenie, że dopuściła się ona przestępstwa. W stosunku do osoby podejrzanej nie wydano jeszcze postanowienia o przedstawieniu zarzutów, co może nastąpić w zależności od rozwoju postępowania przygotowawczego lub nie, ani nie przystąpiono do przesłuchania jej w charakterze podejrzanego.

 

Uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa

Odnośnie pojęcia zasadności podejrzenia popełnienia przestępstwa wypowiedział się Europejski Trybunał Praw Człowieka (sprawa Bernatowicz przeciwko Polsce, decyzja z 12 stycznia 2010 r., skarga nr 69122/01) na gruncie stosowania art. 5 ust. 1 (c) Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Trybunał stwierdził, że wymóg zaistnienia „uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa, jako warunek zatrzymania, stanowi podstawowe zabezpieczenie przed arbitralnym pozbawieniem wolności.

Podejrzenie popełnienia przestępstwa nie wymaga, aby organy ścigania w momencie zatrzymania posiadały wystarczające dowody, takie jakimi należy dysponować przy postawieniu zarzutów. Celem przepytania zatrzymanego jest właśnie uzyskanie potwierdzenia przypuszczenia popełnienia czynu zabronionego lub rozwianie istniejących wobec niego podejrzeń, będących podstawą zatrzymania. Dlatego fakty, które dają podstawy do podejrzeń wymaganych przy zatrzymaniu nie muszą być ustalone na tym samym poziomie, jak te, które usprawiedliwiają skazanie czy nawet przedstawienie zarzutów, które stanowi dopiero kolejny etap postępowania karnego (por. wyrok w sprawie Murray przeciwko Zjednoczonemu Królestwu z dnia 28 października 1994 r., §§ 55 i 57).

 

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z dnia 3 marca 2016 r., II AKa 35/16, potwierdził, że Artykuł 244 § 1 k.p.k. wymaga do zatrzymania osoby podejrzanej jedynie uzasadnionego przypuszczenia, że popełniła ona przestępstwo. Uzasadnione przypuszczenie popełnienia przestępstwa jest pojęciem szerszym od uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa. Dopuszcza możliwość stosowania zatrzymania w szerszym zakresie wypadków.

 

Obawa ucieczki lub ukrycia się sprawcy jako przesłanki zatrzymania

Nie można uznać, że zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się domniemanego sprawcy przestępstwa, warunkująca jego zatrzymanie, w sytuacji gdy w miejscu jego zamieszkania, nie znaleziono jakichkolwiek dowodów świadczących o tym, aby planował ucieczkę, w postaci chociażby fałszywych dokumentów czy też biletów na podróż.
Nie może czynić realną obawy ucieczki lub ukrycia się oskarżonego sam fakt, że oskarżony, dopuszczając się przestępstw oszustwa na szkodę pokrzywdzonych, przedstawiał się w rozmowach telefonicznych jako inna osoba oraz fakt, że inny podejrzany o współudział w zarzucanych oskarżonym przestępstwach uciekł za granicę i obecnie trwają jego poszukiwania (tak: postanowienie Sądu Apelacyjny w Katowicach z dnia 10 marca 2010 r., II AKz 145/10).

 

Przesłanki do przeprowadzenia postępowania w trybie przyspieszonym

W postępowaniu przyspieszonym mogą być rozpoznawane sprawy, w których prowadzi się dochodzenie, jeżeli sprawca został ujęty na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa lub bezpośrednio potem, zatrzymany oraz w ciągu 48 godzin doprowadzony przez Policję i przekazany do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o rozpoznanie sprawy w postępowaniu przyspieszonym.
Postępowanie przyspieszone toczy się w trybie publicznoskargowym także o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego, jeżeli miały one charakter chuligański.

Można odstąpić od przymusowego doprowadzenia do sądu sprawcy ujętego w powyższych warunkach, jeżeli zostanie zapewnione uczestniczenie przez sprawcę we wszystkich czynnościach sądowych, w których ma on prawo uczestniczyć, w szczególności złożenie przez niego wyjaśnień, przy użyciu urządzeń technicznych, umożliwiających przeprowadzenie tych czynności na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku. W takim wypadku złożenie wniosku o rozpoznanie sprawy jest równoznaczne z przekazaniem sprawcy do dyspozycji sądu.

 

Odstąpienie od przymusowego doprowadzenia sprawcy do sądu sprawcy lub zwolnienia go od zatrzymania jest również możliwe, jeśli zobowiąże się go do stawiennictwa w sądzie w wyznaczonym miejscu i czasie, w okresie nieprzekraczającym 72 godzin od chwili zatrzymania albo oddania sprawcy w ręce Policji, ze skutkiem wezwania (Art. 517b k.p.k.).

 

Organy uprawnione do dokonania zatrzymania

Stosownie do Art. 312 k.p.k. uprawnienia Policji w przedmiocie zatrzymania przysługują także organom Straży Granicznej, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Krajowej Administracji Skarbowej, Centralnego Biura Antykorupcyjnego oraz Żandarmerii Wojskowej, w zakresie ich właściwości. Przepisy szczególne przyznają uprawnienie do zatrzymania osoby również innym podmiotom, jak chociażby dowódcy statku powietrznego, który może decydować o zatrzymaniu osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa na statku powietrznym albo osoby zagrażającej w inny sposób bezpieczeństwu lotu lub porządkowi na pokładzie statku powietrznego, do czasu przekazania jej właściwym organom (Art. 115 ust 3 Prawa lotniczego).

 

Prawo policji do dokonania zatrzymania w sytuacji przemocy domowej

Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, a zachodzi obawa, że ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi.
Policja jest natomiast zobligowana do zatrzymania osoby podejrzanej, jeśli powyższe przestępstwo zostało popełnione przy użyciu broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego przedmiotu, a zachodzi obawa, że osoba ta ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby wspólnie zamieszkującej, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi.

 

Uprawnienia informacyjne zatrzymanego

Zatrzymanego należy natychmiast poinformować m.in. o przyczynach zatrzymania i o przysługujących mu prawach, w tym o prawie do skorzystania z pomocy adwokata, do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim, do złożenia oświadczenia i odmowy złożenia oświadczenia, do otrzymania odpisu protokołu zatrzymania, do dostępu do pierwszej pomocy medycznej, złożenia zażalenia do sądu, a także wysłuchać go.

 

Zatrzymania i przymusowe doprowadzenie osoby podejrzanej albo podejrzanego w ramach zarządzenia prokuratora

Art. 247 k.p.k daje Prokuratorowi uprawnienie do zarządzenia zatrzymania i przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej albo podejrzanego, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że nie stawią się na wezwanie w celu przeprowadzenia z ich udziałem czynności ogłoszenia postanowienia o przedstawieniu zarzutów i dokonania przesłuchania (Art. 313 § 1 lub art. 314 k.p.k.), albo badań lub czynności, o których mowa w art. 74 § 2 lub 3 (takich jak m.in.: oględziny zewnętrzne ciała oraz inne badania niepołączone z naruszeniem integralności ciała; pobranie odcisków palców, fotografowanie, okazanie w celach rozpoznawczych innym osobom, badanie psychologiczne i psychiatryczne, pobranie krwi, włosów, wymazu ze śluzówki policzków lub innych wydzielin organizmu;), lub też będą w inny bezprawny sposób utrudniać postępowanie.

Zatrzymanie zarządzone przez prokuratora może także nastąpić, gdy zachodzi potrzeba niezwłocznego zastosowania środka zapobiegawczego. W związku z zatrzymaniem można też zarządzić przeszukanie.
Niezwłocznie po doprowadzeniu przeprowadza się z udziałem zatrzymanego wskazane czynności, a po ich dokonaniu należy zwolnić go, o ile nie zachodzi potrzeba stosowania środka zapobiegawczego.
Zatrzymanemu przysługuje zażalenie do sądu.

 

Zarządzenia prokuratora wykonuje Policja lub inne organy, o których mowa w art. 312 k.p.k. (m.in. organy Straży Granicznej, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Krajowej Administracji Skarbowej, Centralnego Biura Antykorupcyjnego oraz Żandarmerii Wojskowej), w zakresie swych właściwości, jeżeli ustawa uprawnia je do zatrzymywania osoby. Zarządzenia dotyczące zatrzymania i przymusowego doprowadzenia żołnierza w czynnej służbie wojskowej, z wyjątkiem terytorialnej służby wojskowej pełnionej dyspozycyjnie, w sprawach niezwiązanych z wykonywaniem obowiązków służbowych, wykonują właściwe organy wojskowe.

 

Prawo osoby zatrzymanej do kontaktu z adwokatem

Zatrzymanemu na jego żądanie należy niezwłocznie umożliwić nawiązanie w dostępnej formie kontaktu z adwokatem, a także bezpośrednią z nimi rozmowę; w wyjątkowych wypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami, zatrzymujący może zastrzec, że będzie przy niej obecny.

 

Zawiadomienie o zatrzymaniu wskazanych osób

Art. 245 k.p.k. przewiduje do zatrzymania odpowiednie stosowanie przepisów art. 261 k.p.k., czyli obowiązku bezzwłocznego zawiadomienia o zatrzymaniu osoby najbliższej dla zatrzymanego; może to być osoba wskazana przez niego. Zawiadomienie następuje w tym wypadku jednak na żądanie zatrzymanego. To samo tyczy się zawiadomienia pracodawcy zatrzymanego, jego szkoły lub uczelni, w stosunku do żołnierza – jego dowódcę, a w przypadku, gdy zatrzymany jest przedsiębiorca lub niebędącym pracownikiem członkiem organu zarządzającego przedsiębiorcy – zarządzającego przedsiębiorstwem.

 

Prawo zatrzymanego do złożenia zażalenia do sądu

Zatrzymanemu przysługuje zażalenie do sądu. W zażaleniu zatrzymany może się domagać zbadania zasadności, legalności oraz prawidłowości jego zatrzymania. Zażalenie przekazuje się niezwłocznie sądowi rejonowemu miejsca zatrzymania lub prowadzenia postępowania, który również niezwłocznie je rozpoznaje.
W razie uznania bezzasadności lub nielegalności zatrzymania sąd zarządza natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Ponadto, w wypadku stwierdzenia bezzasadności, nielegalności lub nieprawidłowości zatrzymania sąd zawiadamia o tym prokuratora i organ przełożony nad organem, który dokonał zatrzymania.


W razie zbiegu zażaleń na zatrzymanie i tymczasowe aresztowanie można rozpoznać je łącznie.

Rozpoznając zażalenie, sąd orzeka o utrzymaniu w mocy albo uchyleniu zaskarżonej decyzji, bez względu na to, czy żalący jest faktycznie pozbawiony wolności w ramach zatrzymania, czy też przebywa na wolności; w tym ostatnim wypadku sąd stwierdza post factum bezpodstawność zatrzymania lub naruszenia przepisów prawa w czasie jego wykonywania (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 1991 r., WZP 1/91).

 

W orzecznictwie wyraźnie różnicuje się zatrzymanie dokonywane na podstawie art. 15 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy o policji, tj. zatrzymanie osób w trybie i przypadkach określonych w przepisach Kodeksu postępowania karnego i innych ustaw, oraz zatrzymanie osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia, które to podlegają kontroli sądowej oraz inne przypadki przymuszenia uczestników postępowania do udziału w czynnościach, od których się uchylają. Ta druga kategoria sytuacji, w których następuje krótkotrwałe ograniczenie swobody dysponowania swoją wolnością, pozostaje poza sądową kontrolą.

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 8 lutego 2005 r., II KK 325/04, przyjął, że nie można zasadnie twierdzić, że doprowadzenie przez funkcjonariuszy policji do komendy w celu ustalenia tożsamości osoby, która odmówiła podania danych personalnych, stanowiło przekroczenie ich uprawnień i obowiązków. Jako dopuszczalne w praktyce trzeba uznać takie sytuacje, w których funkcjonariusz policji doprowadza osobę podejrzaną o popełnienie wykroczenia do jednostki policji, by tam dokonać niezbędnych czynności sprawdzających, wyjaśniających lub dowodowych.

 

Roszczenie o zapłatę odszkodowania i zadośćuczynienia za niesłuszne zatrzymanie

Art. 552 k.p.k. w § 4 przewiduje odszkodowanie i zadośćuczynienie w wypadku niewątpliwie niesłusznego zatrzymania.
Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 26 marca 2009 r., II AKa 1/09 stwierdził, że niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie ma miejsce także wówczas, gdy ex post okazało się, iż daną osobę zatrzymano przez pomyłkę.

Zasada ryzyka przyświecająca odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa, o której mowa w art. 552 k.p.k., oznacza tu, że kwestię bezpodstawności zatrzymania, w kontekście jego niewątpliwej niesłuszności, oceniać należy nie w aspekcie tego, co sądził organ zatrzymujący w momencie zatrzymywania osoby w oparciu o posiadane wówczas informacje, lecz z uwzględnieniem całokształtu materiału dowodowego, jakim dysponuje sąd orzekający w kwestii odszkodowania i zadośćuczynienia za to zatrzymanie, a więc pod kątem tego, co wynika także z dalszych czynności prowadzonych w sprawie, w której doszło do tego zatrzymania. Słowem okoliczności te winny być oceniane ex nunc, a nie wedle stanu z czasu stosowania zatrzymania.

 

Podstawy zatrzymania muszą więc istnieć obiektywnie, a nie jedynie w odczuciu organu dokonującego lub zarządzającego zatrzymanie. Nie istnieją one zatem nie tylko wtedy, gdy organ ścigania z pełną świadomością dokona lub zarządzi zatrzymanie mimo braku ku temu podstaw, ale i wówczas, gdy mylnie przyjmuje ich istnienie, a nieprawidłowość tę ustalono w wyniku dalszych, późniejszych czynności.

 

Europejski nakaz aresztowania a zatrzymanie

Nakaz nie jest samodzielną podstawą pozbawienia kogokolwiek wolności. Stąd zatrzymanie obywatela polskiego w celu wykonania europejskiego nakazu aresztowania przeprowadzone możliwe jest wyłącznie w oparciu o regulacje art. 244 k.p.k. i następne (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 26 marca 2009 r., II AKa 1/09).

Roszczenie o zapłatę odszkodowania i zadośćuczynienia za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie do Europejskiego Nakazu Aresztowania ocenia się zatem według prawa cywilnego, a więc stosuje się również zasadę ciężaru dowodzenia z art. 6 k.c.

 

W przepisach polskich, jak i unijnych brak jest uregulowania w zakresie dochodzenia zadośćuczynienia i odszkodowania związanego z wykonaniem Europejskiego Nakazu Aresztowania. Nie została dotychczas uregulowana możliwość wystąpienia przez stronę polską wykonującą decyzję sądową z roszczeniem regresowym do innego państwa członkowskiego, które tę decyzję wydało. W związku z tym zasadne wydaje się kierowanie zasadą, zgodnie z którą każde państwo ponosi odpowiedzialność za swoje decyzje i brak jest podstaw, aby za błędy państwa wydającego nakaz aresztowania odpowiedzialność ponosił Skarb Państwa.

 

Na temat zatrzymania obywatelskiego sprawcy przestępstwa (tzw. ujęcia obywatelskiego): czytaj tutaj

Na temat możliwości przeprowadzenia przez Policję przeszukania mieszkania: czytaj tutaj

 

Kliknij gwiazdkę, aby dokonać oceny!

Średnia ocena 0 / 5. Liczba głosów: 0

Jak dotąd brak głosów! Bądź pierwszą osobą, która oceni ten artykuł.

Jeżeli post okazał się przydatny …

Dołącz do nas w mediach społecznościowych!

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Protected with IP Blacklist CloudIP Blacklist Cloud

Umówienie spotkania 9:00-19:00