Przejdź do treści
Adwokat Kraków » Blog prawny » Prawo rodzinne

Alimenty na dziecko – opis instytucji

 

Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje obowiązek alimentacyjny rodziców względem dziecka – zarówno zrodzonego w małżeństwie, jak i dziecka pozamałżeńskiego – jako indywidualny obowiązek matki i ojca dostarczania mu środków utrzymania i wychowania.

 

Zakres świadczeń alimentacyjnych

Zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego (art. 135 § 1).

Sąd Okręgowy w Olsztynie w wyroku z dnia 6 kwietnia 2016 r., sygn. akt VI RCa 52/16, stwierdził, że przepis art. 135 kro nie pozwala na wyznaczenie zakresu obowiązku alimentacyjnego wyłącznie na podstawie kwoty aktualnie osiąganych zarobków, lecz nakazuje czynić to uwzględniając możliwości zarobkowe dłużnika, czyli kwoty, jakie zarabiałby, gdyby owe możliwości wykorzystywał w pełni.

 

Istotne jest bowiem, że przy ocenie, czy dana osoba może zostać obciążona obowiązkiem alimentacyjnym, bierze się pod uwagę nie tyle jej aktualną sytuację majątkową i zarobkową, lecz właśnie to, jakie ma ona w tej mierze możliwości. Są one determinowane:

  • wiekiem zobowiązanego,
  • jego stanem zdrowia,
  • przygotowaniem zawodowym,
  • wykształceniem,
  • możliwością zdobycia pracy,
  • i wieloma innymi czynnikami.

Jednocześnie dodano, że alimenty zasądzane na dzieci muszą być adekwatne do uzasadnionych potrzeb dzieci, które z kolei wynikają z dotychczasowego poziomu życia rodziny.

 

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 grudnia 1987 r., sygn. akt III CZP 91/86, OSNC 1988/4/42, stwierdził, że pojęcia usprawiedliwionych potrzeb nie można jednoznacznie zdefiniować, ponieważ nie ma jednego stałego kryterium odniesienia. Rodzaj i rozmiar tych potrzeb jest uzależniony od cech osoby uprawnionej oraz od splotu okoliczności natury społecznej i gospodarczej, w których osoba uprawniona się znajduje.

Nie jest możliwe ustalenie katalogu usprawiedliwionych potrzeb podlegających zaspokojeniu w ramach obowiązku alimentacyjnego i odróżnienie ich od tych, które jako przejaw zbytku lub z innych przyczyn nie powinny być uwzględnione. W każdym razie zakres obowiązku alimentacyjnego wyznaczać będą poszczególne sytuacje uprawnionego i zobowiązanego, konkretne warunki społeczno-ekonomiczne oraz cele i funkcje obowiązku alimentacyjnego. Dopiero na tym tle będzie można określić potrzeby życiowe – materialne i intelektualne uprawnionego.

 

Zakres potrzeb dziecka, które powinny być przez rodziców zaspokajane, wyznacza treść art. 96 k.r.o., według którego rodzice obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotować je należycie – odpowiednio do jego uzdolnień – do pracy dla dobra społeczeństwa.

Stosownie do tej dyrektywy rodzice w zależności od swych możliwości są obowiązani zapewnić dziecku środki do zaspokojenia zarówno jego potrzeb fizycznych:

  • wyżywienia,
  • mieszkania,
  • odzieży,
  • higieny osobistej,
  • leczenia w razie choroby,

jak i duchowych (kulturalnych), a także środki wychowania (kształcenia ogólnego, zawodowego), według zdolności, dostarczania rozrywek i wypoczynku. Przy ocenie, które z potrzeb uprawnionego powinny być uznane na potrzeby usprawiedliwione, należy z jednej strony brać pod uwagę możliwości zobowiązanego, z drugiej zaś zakres i rodzaj potrzeb. Będzie to mieć wpływ na rozstrzygnięcie, w jakiej mierze możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego będą wzięte pod uwagę przy oznaczaniu zakresu obowiązku alimentacyjnego.

 

Zawsze jednak każde dziecko musi mieć zapewnione podstawowe warunki egzystencji w postaci wyżywienia zapewniającego jego prawidłowy rozwój fizyczny, stosowną do wieku odzież, środki na ochronę zdrowia, kształcenie podstawowe i zawodowe oraz na ochronę jego osoby i majątku. Wyjście poza wymienione potrzeby zależy już tylko od osobistych cech dziecka oraz od zamożności i przyjętego przez zobowiązanego modelu konsumpcji.

Sąd Najwyższy – Izba Cywilna w wyroku z dnia 21 maja 1975r., sygn. akt III CRN 72/75 stwierdził, że rodzice, w zależności od swych możliwości, są obowiązani zapewnić dziecku środki do zaspokojenia zarówno jego potrzeb:

  • fizycznych (wyżywienia, mieszkania, odzieży, higieny osobistej, leczenia w razie choroby),
  • duchowych (kulturalnych),
  • wychowawczych (kształcenia ogólnego, zawodowego) według zdolności,
  • dotyczących rozrywek i wypoczynku.

 

Wyjście poza podstawowe potrzeby zależy już tylko od osobistych cech dziecka oraz od zamożności i przyjętego przez zobowiązanego modelu konsumpcji. Usprawiedliwione potrzeby dziecka winny być ocenione nie tylko na podstawie wieku, lecz również miejsca pobytu dziecka, jego środowiska, możliwości zarobkowych osób zobowiązanych do jego utrzymania oraz całego szeregu okoliczności każdego konkretnego wypadku. W szczególności pojęcia usprawiedliwionych potrzeb nie można odrywać od pojęcia zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Pojęcia te w praktyce pozostają we wzajemnej zależności i obie przesłanki wzajemnie na siebie rzutują, zwłaszcza przy ustalaniu przez sąd wysokości alimentów.

 

Przyszłe potrzeby dziecka a wysokość alimentów

Wysokość alimentów na rzecz dziecka powinna być ustalona w stosunku do obecnych potrzeb dziecka; nie mogą być uwzględnione przewidywane dopiero w przyszłości koszty nauki, wydatki szkolne itp.; w razie późniejszego wzrostu potrzeb dziecka alimenty mogą być zawsze podwyższone (tak: orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 1949 r., Wa.C. 167/49, NP 1950, nr 2, s. 52).

 

Znaczenie pracy zarobkowej pełnoletniego dziecka w sytuacji jego niezdolności do pracy

Fakt, ze osoba żądająca alimentów zarabia na swe utrzymanie mimo niezdolności do pracy, ma tylko to znaczenie, ze usprawiedliwia ewentualne zaprzestanie pracy i uprawnia dopiero po tym zaprzestaniu osobę chora do żądania alimentów (tak: orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 1956 r., sygn. akt 4 CZ 48/56, LexPolonica nr 2492887, OSPiKA 1958, nr 1, poz. 19; PiZS 1958, nr 8-9, s. 97).

 

Zasada równej stopy życiowej rodziców i dziecka

Zgodnie z poglądem Sądu Najwyższego wyrażonym w tezie IV wytycznych w zakresie wykładni prawa i praktyki sądowej w sprawach o alimenty dzieci mają prawo do równej stopy życiowej z rodzicami (uchwała pełnego składu Izby Cywilnej i Administracyjnej z dnia 16 grudnia 1987 r., sygn. akt III CZP 91/86).

 

Dzieci mają prawo do równej stopy życiowej z rodzicami, i to zarówno wtedy, gdy żyją z nimi wspólnie, jak i wtedy, gdy żyją oddzielnie. Oznacza to, że rodzice powinni zapewnić dziecku warunki materialne odpowiadające tym, w jakich żyją sami. Nie będzie to jednak dotyczyło potrzeb będących przejawem zbytku.

 

Forma świadczenia alimentacyjnego

Dopuszczalna jest każda postać świadczeń alimentacyjnych; mogą to być świadczenia pieniężne lub w naturze; jej wybór odpowiadać powinien celowi, jakiemu obowiązek ten służy, i uwzględniać okoliczności każdego konkretnego przypadku.

Alimentacja w rozumieniu art. 128 k.r.o. polega na dostarczaniu środków utrzymania i wychowania w postaci świadczenia pienieżnego albo w naturze, przy czym do uprawnionego należy wybór, która z tych form będzie wlaściwa, jeżeli oczywiście zobowiązany taka przemienna możliwość prezentuje. Możliwe jest zresztą określenie obowiązku świadczenia zarówno w pieniądzu, jak i w naturze (tak: Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz Piasecki Kazimierz, Sychowicz Marek, Ciepła Helena).

 

W normalnie funkcjonującej rodzinie działania obojga rodziców polegają na jednoczesnym wykonywaniu obowiązku zaspokojenia potrzeb konsumpcyjnych dziecka (art. 135 § 1 k.r.o.), jak też na osobistych staraniach o jego wychowanie (art. 135 § 2 k.r.o.). Następuje wówczas jedność dwóch sfer świadczeń majątkowych i osobistych. Prawidłowy przebieg procesu wychowawczego, polegającego na oddziaływaniu na osobowość dziecka i zapewnieniu mu odpowiedniego wykształcenia oraz zdobycia zawodu odpowiadającego jego zdolnościom i zamiłowaniom, uzależniony jest zarówno od zapewnienia środków utrzymania, jak i od osobistego starania o wychowanie dziecka (tak: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r., sygn. akt III CZP 91/86, OSNC 1988/4/42).

 

Możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego rodzica

Przez ustawowe określenie „możliwości zarobkowe i majątkowe” rozumieć należy nie tylko zarobki i dochody rzeczywiście uzyskiwane ze swojego majątku, lecz te zarobki i te dochody, które osoba zobowiązana może i powinna uzyskiwać przy dołożeniu należytej staranności i przestrzeganiu zasad prawidłowej gospodarki oraz stosownie do swoich sił umysłowych i fizycznych.

Możliwości zarobkowe zobowiązanego nie mogą być zawsze utożsamiane z faktycznie osiąganymi zarobkami. W przypadkach uzasadnionych obejmują one także wysokość zarobków, które zobowiązany jest w stanie uzyskać, lecz nie osiąga ich z przyczyn nie zasługujących na usprawiedliwienie. Chodzi tu o przypadki, w których osoba zobowiązana nie wykonuje wyuczonego i dobrze wynagradzanego zawodu, pracuje w niepełnym wymiarze godzin, bądź też pracuje dorywczo (tak: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r., sygn. akt III CZP 91/86, OSNC 1988/4/42).

 

Zaakcentowania wymaga też fakt, że przesłankę możliwości majątkowo-zarobkowych należy surowiej oceniać w wypadku obowiązku alimentacyjnego rodziców wobec niesamodzielnego dziecka, aniżeli w wypadku innych kategorii podmiotów zobowiązanych do alimentacji. Szczególnie bliski stosunek rodziców oraz naturalna zależność dziecka (w szczególności małoletniego) powoduje, że od rodziców wymaga się podjęcia większego, wzmożonego wysiłku dla zaspokojenia potrzeb dziecka, niż ma to miejsce w stosunkach pomiędzy innymi podmiotami. W konsekwencji rodzice powinni dzielić się z dziećmi nawet dość skromnymi możliwościami. Pogląd taki uznać należy za bezsporny, zarówno w judykaturze (przykładowo: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 1976 r., sygn.: III CZP 46/75, opubl. w: OSNCP 1976/9 poz. 184, Monitor Prawniczy – Zestawienie Tez 2000/2, s. 114) jak i doktrynie (przykładowo: T. Smyczyński, Prawo rodzinne i opiekuńcze, Warszawa 2005, s. 267).

 

Zaciągnięcie przez zobowiązanego rodzica kredytu a wysokość alimentów

Jeżeli pozwany wiedząc o tym, że jest obciążony obowiązkiem alimentacyjnym względem małoletniej córki, zaciąga kredyt – jak wskazuje na spłatę zadłużenia mieszkania o wysokości przekraczającej o 100% wartość tego zadłużenia (kredyt 5000 euro, a zadłużenie ponad 9000 zł) – to w żaden sposób nie można uznać, że obciążenia z tego tytułu stanowią usprawiedliwione koszty, które powinny pomniejszać zarobkowe i majątkowe możliwości pozwanego, a tym samym wpływać na obniżenie jego obowiązku alimentacyjnego (tak: wyrok Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 23 lutego 2017 r., sygn. akt III Ca 1683/16).

Należy zwrócić uwagę, że również w piśmiennictwie wskazuje się, że spłata przez dłużnika kredytu bankowego niezależnie od jego przeznaczenia nie powinna wpływać na obniżenie podstawy wymiaru alimentów (por. K. Gromek: Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, C.H. Beck 2016, nb 17 i 35 do art. 135 i powołane tam orzecznictwo; J. Ignaczewski: Obowiązek alimentacyjny po nowelizacji. Art. 128–144 ( 1) KRO. Komentarz, C.H. Beck 2009, nb 8 do art. 135).

 

Także w orzecznictwie wskazuje się, że zadłużenie zobowiązanego do alimentów z tytułu kredytu czy pożyczki nie może zasadniczo powodować ograniczenia należnych małoletniemu powodowi środków utrzymania i wychowania (por. wyrok Sądu Najwyższego z 12 listopada 1976 r., sygn. akt III CRN 236/76, Legalis 19734, postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 19 listopada 2012 r., sygn. akt I ACz 1711/12, Legalis 730667).

 

Brak jakichkolwiek zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego rodzica

Ocena możliwości zarobkowych nie może wyrażać się jednak w wymaganiu aktywizacji działalności zarobkowej ponad możliwości fizyczne i zdrowotne z uszczerbkiem dla zdrowia zobowiązanego. Przy ocenie zakresu obowiązku alimentacyjnego należy brać pod uwagę także usprawiedliwione potrzeby własne zobowiązanego. Brak jakichkolwiek zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego wyłącza obowiązek spełnienia świadczeń alimentacyjnych, górną granicę świadczeń alimentacyjnych wyznaczają bowiem możliwości majątkowe i zarobkowe osoby zobowiązanej, choćby nie wystarczały one na pokrycie wszystkich usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego do alimentacji (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 1972 r., III CRN 470/71).

 

Podstawą oceny możliwości zarobkowych rodzica przy orzekaniu o alimentach

Podstawą oceny możliwości zarobkowych w odniesieniu do pracownika będzie zarówno jego stałe wynagrodzenie obejmujące wynagrodzenie zasadnicze, premie i dodatki, jak i świadczenia w naturze stanowiące uzupełnienie wynagrodzenia (deputaty) oraz świadczenia i wypłaty przypadające pracownikowi lub członkom jego rodziny z różnych tytułów w związku z zatrudnieniem, Są to np. nagrody, świadczenia z funduszu socjalnego, wynagrodzenia za projekty wynalazcze itp.

Przedmiotem oceny możliwości zarobkowych członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych oraz spółdzielni pracy będą wszelkie dochody w postaci udziału w zyskach zarówno w formie pieniężnej, jak i w naturze.

 

W środowiskach twórczych podstawą ustalenia możliwości zarobkowych będą należności pobierane z tytułu wynagrodzenia za wszelkiego rodzaju dzieła wraz z tantiemami za ich rozpowszechnienie.

W indywidualnych gospodarstwach rolnych lub zakładach rzemieślniczych dochodem będą wszelkie wpływy w formie pieniężnej lub w naturze uzyskane w oznaczonym czasie po uwzględnieniu poniesionych nakładów pieniężnych, materiałowych lub pracy ludzkiej. Mogą wchodzić tu w grę także wpływy z tytułu czynszów dzierżawnych czy najmu.

 

W odniesieniu do osób, które zakończyły aktywność zawodową, o zakresie możliwości decydować będzie wysokość pobieranych rent, emerytur i wszelkiego rodzaju odszkodowań (tak: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r., sygn. akt III CZP 91/86, OSNC 1988/4/42).

 

Alimenty a odbywanie kary pozbawienia wolności

W praktyce sądowej częste są przypadki procesów o alimenty przeciwko osobom, które nie łożą na utrzymanie rodziny z powodu odbywania kary pozbawienia wolności. Wykładnikiem możliwości zarobkowych zobowiązanego, jeśli nie ma on majątku, z którego dochody można by przeznaczyć na zaspokojenie potrzeb uprawnionego do alimentów, są należności, jakie skazany może uzyskać za pracę wykonywaną w zakładach karnych. Skazani obciążeni świadczeniami alimentacyjnymi zatrudniani są w pierwszej kolejności, przy pracach wysoko wynagradzanych, a przypadająca im należność może być znacznie podwyższona (tak: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r., sygn. akt III CZP 91/86, OSNC 1988/4/42).

 

Osobiste starania o utrzymanie lub o wychowanie dziecka jako wykonywanie obowiązku alimentacyjnego

Wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie (podobnie jak wobec osoby niepełnosprawnej) może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego; w takim wypadku świadczenie alimentacyjne pozostałych zobowiązanych polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania lub wychowania uprawnionego (art. 135 § 2 kro).

 

Taka forma spełnienia obowiązku alimentacyjnego dotyczyć będzie sytuacji, gdy matka dziecka przebywa na urlopie wychowawczym w celu zapewnienia dziecku opieki, albo gdy z uwagi na stan zdrowia dziecka zmuszona była przerwać pracę i zająć się jego wychowaniem (tak: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r., sygn. akt III CZP 91/86, OSNC 1988/4/42).

 

Usprawiedliwione potrzeby dziecka

Przez usprawiedliwione potrzeby uprawnionego rozumieć należy potrzeby, których zaspokojenie zapewni mu – odpowiedni do jego wieku i uzdolnień – prawidłowy rozwój fizyczny i duchowy (tak: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r., sygn. akt III CZP 91/86, OSNC 1988/4/42).

 

Nieposiadanie przez rodzica środków finansowych na uiszczanie alimentów

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 grudnia 1987 r., sygn. akt III CZP 91/86, OSNC 1988/4/42, orzekł, że rodzice nie mogą uchylić się od obowiązku alimentacyjnego na tej podstawie, że wykonywanie tego obowiązku stanowiłoby dla nich nadmierny ciężar. Są obowiązani podzielić się z dzieckiem nawet najmniejszymi dochodami. W szczególnych przypadkach, gdy sytuacja dziecka tego wymaga, rodzice mają obowiązek wyzbywania się posiadanego majątku bądź jego niektórych składników, aby w ten sposób podołać ciążącemu na nich obowiązkowi alimentacyjnemu, np. dla ratowania zdrowia dziecka. Podstawą oddalenia powództwa o zasądzenie alimentów może być tylko brak wszelkich możliwości po stronie zobowiązanego, nie zaś szczupłość środków, jakimi on rozporządza.

 

Nie można wymagać od rodziców naruszenia przez zbycie substancji majątkowej, takiej jak gospodarstwo rolne, warsztat rzemieślniczy, czy też inny zakład usługowy, jeżeli stanowią one źródło utrzymania rodziny. Nie byłoby to celowe także ze względów gospodarczych. Dopuszczalne jest natomiast zbycie przedmiotów stanowiących własność osobistą o charakterze nieprodukcyjnym, takich jak biżuteria, dzieła sztuki itp. Zachodzi zawsze potrzeba zachowania rozsądnej równowagi pomiędzy zaspokajaniem potrzeb uprawnionego a poziomem życia zobowiązanego. Uwzględnienie roszczenia dziecka nie może doprowadzić do niedostatku rodziców.

Możliwości świadczenia alimentów nie ma ten, kto nie posiada majątku, nie jest – ze względu na stan zdrowia – zdolny do pracy zarobkowej i nie otrzymuje świadczeń. Nie dotyczy to sytuacji przewidzianej w art. 136 k.r.o., gdy osoba zobowiązana do świadczeń alimentacyjnych, w ciągu trzech ostatnich lat przed sądowym dochodzeniem alimentów, bez ważnego powodu, zrzekła się prawa majątkowego lub w inny sposób dopuściła do jego utraty, albo gdy zrzekła się zatrudnienia lub zmieniła je na mniej zyskowne.

 

Możliwość uchylenia się rodziców od obowiązku alimentacyjnego

Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się (art. 133 § 3 kro).

 

Alimenty a edukacja dziecka

W praktyce mogą występować różnorodne stany faktyczne, mające wpływ na istnienie obowiązku alimentacyjnego. Jeżeli np. czas pobierania nauki wydłuża się nadmiernie poza przyjęte ramy, gdy studiujący nie czyni należytych postępów w nauce, nie zdaje egzaminów i ze swej winy powtarza lata nauki w szkole lub na uczelni oraz nie kończy jej w okresie, przewidzianym w programie a ze względu na wiek i ogólne przygotowanie do pracy może ją podjąć, rodzice nie są obowiązani do alimentowania pełnoletniego dziecka. Obowiązek ten może natomiast istnieć w sytuacji, gdy takie dziecko w pierwszym roku po ukończeniu szkoły średniej podjęło tymczasową pracę zarobkową w celu uzyskania preferencji w przyjęciu go na studia – po pierwszym niepowodzeniu w tym względzie – a jego dotychczasowe kwalifikacje nie zapewniają mu odpowiedniego poziomu życia.

 

Zamiar podwyższenia kwalifikacji zawodowych przez pełnoletnie dziecko pracujące zawodowo także nie zawsze będzie rodzić obowiązek dostarczania mu środków utrzymania przez rodziców. Istotne znaczenie powinna tu mieć okoliczność, czy dotychczasowe przygotowanie zawodowe i nabyte wcześniej kwalifikacje pozwalają w pełni na samodzielne, regularne zarobkowanie, a więc na pokrycie własnych środków utrzymania.

Pełnoletnie dziecko, które w czasie studiów kilkakrotnie powtarza poszczególne lata studiów, albo też nie kontynuuje nauki oraz nie podejmuje pracy zarobkowej i z tego względu nie dysponuje środkami utrzymania, nie może domagać się ich od swoich rodziców. Także rezygnacja przez dziecko – w celu dokuczenia rodzicom – z pomocy stypendialnej udzielanej przez Państwo może być uznana za szykanę, która narusza zasady prawidłowego współżycia w rodzinie, a tym samym zasady współżycia społecznego (tak: uchwała Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 grudnia 1987 r., sygn. akt III CZP 91/86, OSNC 1988/4/42).

 

Alimenty a wydatki na utrzymanie mieszkania rodzica, z którym dziecko stale przebywa

Zdaniem Sądu Apelacyjnego w Krakowie (wyrok z dnia 23 marca 2016 r., Sygn. akt I ACa 1755/15) brak jest podstaw do wliczania do obowiązku alimentacyjnego kosztów mieszkania i jego utrzymania. W kwocie alimentów należy uwzględnić niejako ryczałtowo koszty zużycia wody, prądu, gazu do gotowania i ogrzania wody użytkowej dla dzieci. Jednak koszt utrzymania i ogrzania mieszkania obciąża rodzica któremu powierzono wykonywanie władzy rodzicielskiej i zobowiązany jest zapewnić dla siebie takie mieszkanie, które umożliwia pobyt z nim dzieci. Stany faktyczne mogą pogląd ten modyfikować. Na gruncie rozpoznawanej sprawy Sąd Apelacyjny stwierdził, że podawany przez stronę koszt utrzymania domu nie odnosi się do powierzchni potrzebnej i odpowiedniej dla dzieci, sposobu korzystania z niego, jak i szeregu dalszych okoliczności.

W ocenie Sądu Apelacyjnego do kosztów utrzymania dzieci należy także zaliczyć ryczałtowo koszty zużycia wody, prądu, gazu do gotowania i ogrzania wody użytkowej (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 23 marca 2016 r., I ACa 1755/15). Nawet jeśli do tej pory koszty te ponosili rodzice powoda, nie oznacza to, że w istocie nie stanowią one kosztów utrzymania dzieci (Sąd Apelacyjny w Krakowie w postanowieniu z dnia 8 lutego 2017 roku Sygn. akt I ACz 2684/16). 

 

Według postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 21 czerwca 2013 r. (VI ACz 788/13, niepubl.) do usprawiedliwionych kosztów utrzymania dzieci należy zaliczyć opłaty za energię, gaz, media itp., ale tylko w częściach na nie przypadających. Większość z tych kosztów matka musiałaby ponosić także wtedy, gdyby mieszkała sama. Sąd zauważył, że matka dziecka wykorzystuje Internet przede wszystkim do swoich celów, w tym zawodowych – opłata za Internet ponoszona jest w formie ryczałtowej, dlatego nie zaliczono jej do wydatków na dziecko. Zdaniem Sądu nie miało znaczenia, iż małoletni okazjonalnie ogląda bajki w Internecie, czy słucha piosenek. Sąd uwzględnił udział dziecka w kosztach utrzymania mieszkania  – w tym długookresowe koszty remontów i wyposażenia pokoju.

Sąd Rejonowy w Toruniu w wyroku z dnia 29 czerwca 2017 r. Sygn. akt III RC 275/17 zauważył, że udział dziecka w czynszu nie powinien być brany pod uwagę, gdyż matka dziecka, niezależnie od posiadania dzieci, i tak musiałaby ponosić koszy czynszu, zapewniając samej sobie mieszkanie.

 

Wysokość alimentów a świadczenie 500+ i zasiłek rodzinny

Na zakres świadczeń alimentacyjnych nie wpływają:

  • świadczenia z pomocy społecznej lub funduszu alimentacyjnego, o którym mowa w ustawie z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2019 r. poz. 670, 730, 1802 i 1818), podlegające zwrotowi przez zobowiązanego do alimentacji;
  • świadczenia, wydatki i inne środki finansowe związane z umieszczeniem dziecka w pieczy zastępczej, o których mowa w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej;
  • świadczenie wychowawcze, o którym mowa w ustawie z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci;
  • świadczenia rodzinne, o których mowa w ustawie z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych;
  • rodzicielskie świadczenie uzupełniające, o którym mowa w ustawie z dnia 31 stycznia 2019 r. o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym.

Wobec powyższego, na zakres świadczeń alimentacyjnych nie wpływają m. in. świadczenie wychowawcze, o którym mowa w ustawie z dnia 11 lutego 2016 roku o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (tzw. program 500+) i świadczenia rodzinne, o których mowa w ustawie z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych (tak: Sąd Okręgowy w Suwałkach w wyroku z dnia 20 sierpnia 2019 r., sygn. akt I C 285/19).

 

Alimenty a żądanie dotyczące czasu minionego

Natura prawna alimentów polega na dostarczeniu uprawnionemu na bieżąco środków utrzymania. Dlatego trafna i nadal aktualna jest uchwała SN (7) z 28.9.1949 r. (C 389/49, OSN 1951, Nr 3, poz. 60), według której żądanie dotyczące czasu minionego może mieć na względzie niezaspokojone potrzeby uprawnionego, wykonanie zobowiązań zaciągniętych przez niego dla zaspokojenia potrzeb, zaległości np. w opłatach za mieszkanie itd. (K. Pietrzkowski, Komentarz do art. 137 § 2 k.r.o., Legalis 2015).

 

Wyzbycie się majątku przez zobowiązanego a alimenty

Jeżeli w ciągu ostatnich trzech lat przed sądowym dochodzeniem świadczeń alimentacyjnych osoba, która była już do tych świadczeń zobowiązana, bez ważnego powodu zrzekła się prawa majątkowego lub w inny sposób dopuściła do jego utraty albo jeżeli zrzekła się zatrudnienia lub zmieniła je na mniej zyskowne, nie uwzględnia się wynikłej stąd zmiany przy ustalaniu zakresu świadczeń alimentacyjnych (art. 136 kro).

 

Przedawnienie świadczeń alimentacyjnych

Roszczenia o świadczenia alimentacyjne przedawniają się z upływem lat trzech (art. 137 § 1 kro).

 

Zasądzenie alimentów z czasu przed wniesieniem powództwa

Niezaspokojone potrzeby uprawnionego z czasu przed wniesieniem powództwa o alimenty sąd uwzględnia zasądzając odpowiednią sumę pieniężną. W uzasadnionych wypadkach sąd może rozłożyć zasądzone świadczenie na raty (art. 137 § 2 kro).

 

Zmiana orzeczenia lub umowy alimentacyjnej – podwyższenie lub obniżenie alimentów

W razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego (art. 138 kro).

Sąd Okręgowy w Olsztynie w wyroku z dnia 6 kwietnia 2016 r., sygn. akt VI RCa 52/16 przyjął, że przez zmianę stosunków rozumie się tu zmniejszenie lub ustanie możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego do alimentacji albo istotne zwiększenie się usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego wskutek czego ustalony zakres obowiązku alimentacyjnego wymaga skorygowania przez stosowne zmniejszenie albo zwiększenie wysokości świadczeń alimentacyjnych. Tak określony przedmiot badania Sądu oznacza, że konieczne jest porównanie stanu istniejącego w dacie ostatniego orzeczenia ustalającego wysokość alimentów, ze stanem istniejącym w dacie orzekania o ich podwyższeniu.

 

Z kolei tenże sąd w wyroku z dnia 26 sierpnia 2015 r., sygn. akt VI RCa 137/15, wskazał, że przez zmianę stosunków rozumieć należy zmianę sytuacji osobistej, rodzinnej, majątkowej każdej ze stron. Do zmiany sytuacji majątkowej dochodzi w szczególności w przypadku

  • zmiany dochodów stron,
  • przesunięć w ich majątku;
  • zwiększenia się bądź zmniejszenia koniecznych wydatków i kosztów utrzymania;
  • uzyskania nowych możliwości zarobkowania bądź też w przypadku utraty dotychczasowych.

Zmiana sytuacji osobistej i rodzinnej będzie miała miejsce w szczególności w przypadku zmiany stanu zdrowia stron wpływającego na ich możliwości zarobkowe oraz wydatki, jak również w przypadku zwiększenia się bądź zmniejszenia liczby osób pozostających na ich utrzymaniu. Sąd bada przy tym zawsze, czy przedstawione powyżej procesy zaszły po stronie zarówno zobowiązanego jak i uprawnionego. Przedmiotem badania jest okres od ostatniego wyroku, ugody bądź umowy ustalającej wysokość alimentów.

 

Podwyższenie alimentów a upływ czasu od ostatniego orzeczenia ustalającego alimenty

Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z dnia 1 czerwca 1965 r., sygn. akt. I CZ 135/64 (niepublikowane), sam upływ czasu od wydania orzeczenia określającego wysokość alimentów uzasadnia wzrost potrzeb związanych z uczęszczaniem do szkoły, pobieraniem lekcji, leczeniem itp., co z kolei pociąga za sobą konieczność ponoszenia zwiększonych wydatków.

W sprawie będącej przedmiotem orzekania Sądu Najwyższego, od daty uprawomocnienia się wyroku w poprzedniej sprawie do chwili wystąpienia z nowym żądaniem upłynęły blisko dwa lata, co spowodowało zmiany po stronie usprawiedliwionych potrzeb małoletniej powódki.

 

Podstawa prawna roszczenia o zmianę orzeczenia o alimentach

Zmiana orzeczenia lub umowy o obowiązku alimentacyjnym może nastąpić w drodze powództwa z art. 138 k.r.o., które wyłącza powództwo opozycyjne z art. 840 k.p.c. Orzeczenie wydane w wyniku powództwa opozycyjnego nie narusza prawomocności wyroku, w przeciwieństwie do wyroku w sprawie o zmianę zakresu obowiązku alimentacyjnego, który niweczy prawomocne ustalenie co do wysokości alimentów, czasu trwania obowiązku alimentacyjnego i określa je na nowo. Dlatego zmiana obowiązku alimentacyjnego może nastąpić w drodze powództwa z art. 138 k.r.o. Powództwo z art. 840 k.p.c. natomiast jest procesową formą obrony dłużnika, zwalczającego wykonalność prawomocnego wyroku.

Zmiana orzeczenia dopuszczalna jest tylko w razie zmiany stosunków powstałych po jego wydaniu, a jej ustalenie następuje poprzez porównanie stosunków obecnych z warunkami i okolicznościami uprzednio istniejącymi. Za trwałą zmianę stosunków w rozumieniu art. 138 k.r.o. w zasadzie nie należy uważać ograniczenia możliwości świadczenia alimentów przez skazanego odbywającego karę pozbawienia wolności.

 

Orzeczenie wydane na podstawie art. 138 k.r.o., zmieniające zakres obowiązku alimentacyjnego lub czas jego trwania, może działać wstecz i obejmować okres przed wytoczeniem powództwa. Musi to jednak wynikać wprost z treści sentencji orzeczenia, w przeciwnym razie obowiązek alimentacyjny ulega zmianie lub wygasa z dniem uprawomocnienia się wyroku (tak: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r., sygn. akt III CZP 91/86, OSNC 1988/4/42).

 

Ustanie obowiązku alimentacyjnego

O wygaśnięciu obowiązku alimentacyjnego rodziców względem dziecka decyduje kryterium osiągnięcia przez dziecko zdolności do samodzielnego utrzymywania się. Obowiązek ten nie jest zatem ograniczony przez żaden sztywny termin, a w szczególności – przez termin dojścia przez alimentowanego do pełnoletniości. Nie jest także związany ze stopniem wykształcenia w tym sensie, że nie ustaje z chwilą osiągnięcia przez alimentowanego określonego stopnia podstawowego lub średniego wykształcenia. Jedyną miarodajną okolicznością, od której zależy trwanie bądź ustanie tego obowiązku, jest to, czy dziecko może utrzymać się samodzielnie (tak: Sąd Rejonowy Gdańsk w wyroku z dnia 10 października 2016 r., sygn. akt IV R C 259/16).

W doktrynie prawa rodzinnego i judykaturze przyjmuje się, że dziecko nabywa zdolność do samodzielnego utrzymania się jeżeli zdobyło już kwalifikacje zawodowe stosownie do swoich zainteresowań i uzdolnień, jest w stanie podjąć zatrudnienie i możliwość jego uzyskania jest realna.

 

Obowiązek alimentacyjny rodziców nie ustaje w ogóle, jeżeli dziecko na skutek kalectwa wrodzonego lub nabytego albo w związku z niedorozwojem umysłowym nie będzie w stanie samodzielnie zdobywać środków utrzymania. Podobnie wskazał Sąd Najwyższy w przeczeniu z dnia 3 marca 1999 r., sygn. akt CKN 1060/98, niepubl., stwierdzając, że nie ustaje obowiązek alimentacyjny rodziców wobec pełnoletniego dziecka, które w następstwie choroby nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie.

 

Alimenty a spadkobranie

Obowiązek alimentacyjny nie przechodzi na spadkobierców zobowiązanego (art. 139 kro).

 

Obowiązek zwrotu przez rodzica równowartości środków utrzymania przekazanych uprawnionemu przez inna osobę

Osoba, która dostarcza drugiemu środków utrzymania lub wychowania nie będąc do tego zobowiązana albo będąc zobowiązana z tego powodu, że uzyskanie na czas świadczeń alimentacyjnych od osoby zobowiązanej w bliższej lub tej samej kolejności byłoby dla uprawnionego niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami, może żądać zwrotu od osoby, która powinna była te świadczenia spełnić (Art. 140 § 1 kro). Roszczenie to przedawnia się z upływem lat trzech (§ 2).

 

Wydatki związanych z ciążą i porodem a obowiązki ojca niebędącego mężem matki

Ojciec niebędący mężem matki obowiązany jest przyczynić się w rozmiarze odpowiadającym okolicznościom do pokrycia wydatków związanych z ciążą i porodem oraz kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu. Z ważnych powodów matka może żądać udziału ojca w kosztach swego utrzymania przez czas dłuższy niż trzy miesiące. Jeżeli wskutek ciąży lub porodu matka poniosła inne konieczne wydatki albo szczególne straty majątkowe, może ona żądać, ażeby ojciec pokrył odpowiednią część tych wydatków lub strat. Roszczenia powyższe przysługują matce także w wypadku, gdy dziecko urodziło się nieżywe (art. 141 § 1 kro). Roszczenia matki przedawniają się z upływem lat trzech od dnia porodu (§ 2).

 

Sąd może jeszcze przed urodzeniem się dziecka zabezpieczyć przyszłe roszczenia alimentacyjne związane z ustaleniem ojcostwa, o których mowa powyżej, przez zobowiązanie obowiązanego do wyłożenia odpowiedniej sumy. W sprawach tych termin do wytoczenia powództwa wynosi trzy miesiące od dnia urodzenia się dziecka. Postanowienie sąd wydaje po przeprowadzeniu rozprawy (art. 754 kpc).  

Jeżeli ojcostwo mężczyzny niebędącego mężem matki zostało uwiarygodnione, matka może żądać, ażeby mężczyzna ten jeszcze przed urodzeniem się dziecka wyłożył odpowiednią sumę pieniężną na koszty utrzymania matki przez trzy miesiące w okresie porodu oraz na koszty utrzymania dziecka przez pierwsze trzy miesiące po urodzeniu. Termin i sposób zapłaty tej sumy określa sąd (art. 142 kro).

 

Alimenty a brak ustalenia ojcostwa

Jeżeli ojcostwo mężczyzny, który nie jest mężem matki, nie zostało ustalone, zarówno dziecko, jak i matka mogą dochodzić roszczeń majątkowych związanych z ojcostwem tylko jednocześnie z dochodzeniem ustalenia ojcostwa. Nie dotyczy to roszczeń matki, gdy dziecko urodziło się nieżywe (Art. 143 kro).

 

Dochodzenie przez dziecko alimentów od męża swojej matki

Dziecko może żądać świadczeń alimentacyjnych od męża swojej matki, niebędącego jego ojcem, jeżeli odpowiada to zasadom współżycia społecznego. Takie samo uprawnienie przysługuje dziecku w stosunku do żony swego ojca, niebędącej jego matką (art. 144. § 1 kro). Do tego obowiązku stosuje się odpowiednio przepisy o obowiązku alimentacyjnym między krewnymi (§ 3).

 

Alimenty na dziecko a zasady współżycia społecznego

Zasada przewidziana w art. 144 1 kro stanowiąca, że zobowiązany może uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, nie dotyczy obowiązku rodziców względem ich małoletniego dziecka.

 

Sąd Okręgowy w Olsztynie w wyroku z dnia 19 czerwca 2019 r., sygn. akt VI RCa 70/19, orzekł, że zgodnie z treścią art. 144 1 zd. 1 kro zobowiązany może uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Czynna legitymacja procesowa przysługuje zobowiązanemu, a bierna uprawnionemu. Ustawodawca doprecyzowuje, że chodzi nie o „uchylenie” się od obowiązku alimentacyjnego „w ogóle”, ale o uchylenie się od obowiązku, który jest wykonywany. Bez znaczenia jest podstawa wykonywania obowiązku, tzn. orzeczenie sądu czy też umowa. Dopuszczalność powództwa nie jest również uzależniona od czasu wykonywania obowiązku alimentacyjnego. Powództwo o uchylenie należy potraktować jako powództwo o ukształtowanie stosunku prawnego, jaki w analizowanym przypadku stanowi stosunek alimentacyjny.

W rozpatrywanej przez Sąd Okręgowy sprawie, dotychczas nie było sytuacji aby powódka zmuszona była do dostarczania środków na utrzymanie pozwanego. Nie istniała w tym zakresie żadna umowa, czy orzeczenie sądowe. Tym samym obowiązek alimentacyjny powódki względem ojca istniał jedynie abstrakcyjnie i jako taki nie mógł zostać uchylony. Dopiero jego skonkretyzowanie umożliwi ewentualne ustalenie czy pozwany posiada prawo do świadczeń alimentacyjnych. Sąd wskazał, że brak było podstaw prawnych aby profilaktycznie i zapobiegawczo uchylić obowiązek alimentacyjny powódki względem ojca. Tym samym jej powództwo jako przedwczesne zostało oddalone.

 

Z kolei Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 grudnia 1987 r., sygn. akt III CZP 91/86, OSNC 1988/4/42, stwierdził, że w razie rażąco niewłaściwego postępowania osoby uprawnionej do alimentów, budzącego powszechną dezaprobatę, dopuszczalne jest oddalenie powództwa w całości lub w części ze względu na zasady współżycia społecznego (art. 5 k.c.). Nie może to nastąpić, gdy uprawnionym jest małoletnie dziecko.

 

Za nadużycie prawa podmiotowego może być uznane m.in. żądanie alimentów przez osobę niezdolną do samodzielnego utrzymania się, która z własnej winy znalazła się w niedostatku. Dotyczyć to będzie osób, które mimo starannego ich wychowania i opieki rodziców same doprowadziły się do nałogowego alkoholizmu czy narkomanii i odmawiają poddania się leczeniu.

 

Właściwość miejscowa sądu przy roszczeniu o alimenty

Powództwo o roszczenie alimentacyjne wytoczyć można według miejsca zamieszkania osoby uprawnionej (art. 32 kpc) lub według właściwości ogólnej.

Sprawy o alimenty oraz sprawy o roszczenia związane z ustaleniem pochodzenia dziecka należą do jurysdykcji krajowej także wtedy, gdy powodem jest uprawniony, który ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej (art. 1103 3 § 1 kpc). Sprawa o alimenty rozpoznawana łącznie ze sprawą małżeńską należy do jurysdykcji krajowej także wtedy, gdy do jurysdykcji krajowej należy sprawa małżeńska (§ 2).

 

Wartość przedmiotu sporu przy roszczeniu alimentacyjnym

Wartość przedmiotu sporu przy roszczeniu alimentacyjnym oblicza się zgodnie z art. 22 kpc, jako sumę świadczeń za jeden rok.

 

Nieznane miejsce przebywania osoby zobowiązanej do alimentów

W sprawach o roszczenia alimentacyjne (jak również w sprawach o ustalenie pochodzenia dziecka i o związane z tym roszczenia) przewodniczący przed ustanowieniem kuratora dla osoby nieznanej z miejsca przebywania przeprowadzi stosowne dochodzenie w celu ustalenia miejsca zamieszkania lub pobytu pozwanego (art. 144 § 1 kpc).

 

Rygor natychmiastowej wykonalności nadawany wyrokowi alimentacyjnemu

Sąd z urzędu nada wyrokowi przy jego wydaniu rygor natychmiastowej wykonalności, jeżeli zasądza alimenty – co do rat płatnych po dniu wniesienia powództwa, a co do rat płatnych przed wniesieniem powództwa za okres nie dłuższy niż za trzy miesiące (art. 333. § 1 pkt 1 kpc).

Rygor natychmiastowej wykonalności oznacza, że wyrok alimentacyjny stanowi tytuł egzekucyjny pomimo tego, że nie jest jeszcze prawomocny. Jednakże w celu prowadzenia egzekucji w oparciu o taki wyrok, należy uzyskać klauzulę wykonalności

 

Tytułowi egzekucyjnemu, zasądzającemu alimenty, sąd nadaje klauzulę wykonalności z urzędu. Tytuł wykonawczy doręcza się wówczas wierzycielowi z urzędu (art. 1082 kpc).

Ponadto zgodnie z art. 333 § 1 pkt 2 kpc, sąd z urzędu nada wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności jeżeli zasądza roszczenia uznane przez pozwanego

 

Niedopuszczalność skargi kasacyjnej w sprawie o alimenty

Skarga kasacyjna jest niedopuszczalna w sprawie o alimenty (art. 398 2 § 2 pkt 1 kpc).

 

Proces rozwodowy a sprawa o alimenty

W czasie trwania procesu o rozwód lub o separację nie może być wszczęta odrębna sprawa o zaspokojenie potrzeb rodziny i o alimenty pomiędzy małżonkami albo pomiędzy nimi a ich wspólnymi małoletnimi dziećmi co do świadczeń za okres od wytoczenia powództwa o rozwód lub o separację.

Pozew lub wniosek o zabezpieczenie w takiej sprawie sąd przekaże sądowi, w którym toczy się sprawa o rozwód lub o separację, w celu rozstrzygnięcia według przepisów o postępowaniu zabezpieczającym (art. 445 § 1 kpc).

 

Postępowanie w sprawie o zaspokojenie potrzeb rodziny lub o alimenty, wszczęte przed wytoczeniem powództwa o rozwód lub o separację, ulega z urzędu zawieszeniu z chwilą wytoczenia powództwa o rozwód lub o separację co do świadczeń za okres od jego wytoczenia. Z chwilą wydania w sprawie o rozwód lub o separację postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia wykonania obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny lub o alimenty wstrzymuje się także z mocy prawa wykonanie nieprawomocnych orzeczeń o obowiązku tych świadczeń, wydanych w poprzednio wszczętej sprawie, za okres od wytoczenia powództwa o rozwód lub o separację (§ 2).

Po prawomocnym zakończeniu sprawy o rozwód lub o separację zawieszone postępowanie podejmuje się z mocy prawa, orzeczenia zaś, których wykonanie było wstrzymane, podlegają wykonaniu, jednak tylko co do okresu, za który w sprawie o rozwód lub o separację nie orzeczono o roszczeniach objętych zawieszonym postępowaniem. W pozostałym zakresie postępowanie ulega z mocy prawa umorzeniu (§ 3).

 

Postępowanie dowodowe

Rozpoznając sprawę o alimenty sąd powinien wykazać szczególną aktywność w gromadzeniu i przeprowadzaniu dowodów w celu prawidłowego ustalenia rzeczywistych potrzeb uprawnionego oraz możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego (tak: uchwała Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 grudnia 1987 r., sygn. akt III CZP 91/86, OSNC 1988/4/42).

 

Alimenty a znaczenie paragonów za zakup towarów

Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego (np. sygn. III CSK 299/07, LEX nr 393875) paragony nie mogą stanowić dowodu z dokumentów urzędowych ani dowodu z dokumentów prywatnych, o których mowa w art. 244 § 1 k.p.c. i art. 245 k.p.c. Nie mogą one stanowić dowodów w sprawie z uwagi na to, że nie są rachunkami imiennymi i tak naprawdę nie wiadomo, kto poniósł koszty zakupów uwidocznionych na tych paragonach (tak też: Sąd Rejonowy w Otwocku  w wyroku z dnia 22 marca 2021 r. sygn. akt III RC 237/20).

 

Zabezpieczenie alimentów

W sprawach o alimenty zabezpieczenie może polegać na zobowiązaniu obowiązanego do zapłaty uprawnionemu jednorazowo albo okresowo określonej sumy pieniężnej. W sprawach tych podstawą zabezpieczenia jest jedynie uprawdopodobnienie istnienia roszczenia (Art. 753 § 1 kpc).

Odpis postanowienia o zabezpieczeniu sąd z urzędu doręcza stronom.

 

Zgodnie z art. 753 § 1 zd. 2 k.p.c. w postępowaniu zabezpieczającym Sąd bada jedynie uprawdopodobnienie przesłanek warunkujących zasadność i zakres roszczenia, zarówno co do usprawiedliwionych potrzeb uprawnionych, jak i zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Uprawniony nie ma natomiast obowiązku uprawdopodobnienia interesu prawnego w zabezpieczeniu roszczenia alimentacyjnego.

 

Ugoda sądowa co do alimentów

Zgodnie z treścią art. 10 kpc, w sprawach w których zawarcie ugody jest dopuszczalne sąd powinien w każdym stanie postępowania dążyć do ich ugodowego załatwienia. Stosownie do treści art. 223 § 1 kpc przewodniczący powinien we właściwej chwili skłaniać strony do pojednania, zwłaszcza na pierwszym posiedzeniu, po wstępnym wyjaśnieniu stanowiska stron. Osnowę ugody zawartej przed sądem wciąga się do protokołu rozprawy albo zamieszcza w odrębnym dokumencie stanowiącym część protokołu i stwierdza podpisami stron.

 

Ugoda sądowa ma dwoisty charakter, łączący elementy materialnoprawne i procesowe. Jest czynnością procesową dokonaną w formie przewidzianej prawem procesowym, które wiąże z tą czynnością zamierzony przez strony skutek w postaci wyłączenia dalszego postępowania sądowego co do istoty sporu i umorzenia postępowania (art. 223 kpc w zw. z art. 203 § 4 kpc i art. 355 § 1 kpc). Jednocześnie zawarte w treści ugody porozumienie co do istniejącego między stronami stosunku prawnego ma charakter zgodnego oświadczenia woli, a więc czynności prawnej zmierzającej do wywołania skutków w dziedzinie prawa materialnego. W tym zakresie zawarte przed sądem porozumienie jest ugodą w rozumieniu art. 917 k.c. (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 czerwca 2005 r., sygn. akt V CK 691/04, LEX nr 177225).

 

Ugoda może być uznana przez Sąd za niedopuszczalną tylko wtedy, gdy okoliczności sprawy wskazują, że jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa (art. 203 § 4 k.p.c.).

 

Obowiązek alimentacyjny innych osób

Obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo (art. 128 kro). Obowiązek alimentacyjny obciąża wstępnych przed rodzeństwem, a jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych – obciąża bliższych stopniem przed dalszymi (art. 129 § 1 kro). Krewnych w tym samym stopniu obciąża obowiązek alimentacyjny w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym (§ 2).

Obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami (art. 132 kro).

 

Co do zasady żaden z kilku krewnych w tym samym stopniu nie odpowiada za całość obowiązku alimentacyjnego, a jedynie za jego część odpowiadającą jego możliwościom zarobkowym i majątkowym z uwzględnieniem możliwości zarobkowych i majątkowych pozostałych krewnych. Uprawniony do alimentów nie może zatem żądać od jednego z krewnych w tym samym stopniu zaspokojenia jego usprawiedliwionych potrzeb w całości, choćby leżało to w możliwościach majątkowych i zarobkowych, jeśli są inni krewni w tym samym stopniu, od których można byłoby skutecznie domagać się realizacji obowiązku alimentacyjnego” (tak Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, pod red. J Wiercińskiego, LexisNexis, 2014 komentarz do art. 129 kro).

 

Wyciągi z orzeczeń, ugód i innych tytułów egzekucyjnych w sprawach alimentacyjnych

Stosownie do art. 795 12. § 1 kpc, jeżeli orzeczenie objęte zakresem zastosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009 z dnia 18 grudnia 2008 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie zobowiązań („rozporządzeniem nr 4/2009”) spełnia warunki określone w tym rozporządzeniu, sąd, który je wydał, wydaje na wniosek wyciąg z tego orzeczenia określony w rozporządzeniu na potrzeby uznania lub wykonania orzeczenia w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej.

Jeżeli ugoda objęta zakresem zastosowania rozporządzenia nr 4/2009 spełnia warunki określone w tym rozporządzeniu, sąd, przed którym zawarto ugodę albo który ją zatwierdził, wydaje na wniosek wyciąg z ugody określony w rozporządzeniu na potrzeby wykonania ugody w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej (§ 2).

 

W przypadku innego tytułu egzekucyjnego objętego zakresem zastosowania rozporządzenia nr 4/2009, sąd rejonowy, w którego okręgu sporządzono tytuł, wydaje na wniosek wyciąg z tego tytułu określony w rozporządzeniu na potrzeby wykonania tytułu w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej.

 

Tytułami wykonawczymi w Rzeczypospolitej Polskiej są: orzeczenia w sprawach alimentacyjnych wydane w państwach członkowskich Unii Europejskiej będących stronami Protokołu haskiego z dnia 23 listopada 2007 r. o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych oraz pochodzące z tych państw ugody i dokumenty urzędowe w sprawach alimentacyjnych, objęte zakresem zastosowania rozporządzenia nr 4/2009 (Art. 1153 14 kpc);

 

Świadczenia z funduszu alimentacyjnego a alimenty

Przyznanie uprawnionemu świadczeń z funduszu alimentacyjnego nie zwalnia zobowiązanego z obowiązku płacenia alimentów (tak: uchwała Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 grudnia 1987 r., sygn. akt III CZP 91/86, OSNC 1988/4/42).

 

Uruchomieniu świadczeń z funduszu alimentacyjnego nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że osoba uprawniona do alimentacji może skierować swoje roszczenie do osób zobowiązanych w dalszej kolejności. Ustawa uzależnia nabycie uprawnień do świadczeń z funduszu od bezskuteczności egzekucji prowadzonej przeciwko osobie zobowiązanej w pierwszej kolejności (tak: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 1995 r., sygn. akt III CZP 178/94).
 

 

Roszczenie regresowe osoby, która dostarcza drugiemu środków utrzymania lub wychowania, nie będąc do tego zobowiązana

Artykuł 140 § 1 k.r.o. stanowi, że osoba, która dostarcza drugiemu środków utrzymania lub wychowania, nie będąc do tego zobowiązana albo będąc zobowiązana z tego powodu, że uzyskanie na czas świadczeń alimentacyjnych od osoby zobowiązanej w bliższej lub w tej samej kolejności byłoby dla uprawnionego niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami, może żądać zwrotu od osoby, która powinna była te świadczenia spełnić.
Przepisy kodeksu postępowania cywilnego ułatwiają egzekucję roszczeń o świadczenia alimentacyjne (art. 1081-1088). Mają one wyjątkowy charakter, co wyłącza ich stosowanie w drodze analogii do egzekucji innych należności niż alimentacyjne, w tym również wynikających z roszczeń regresowych. Powstało zatem pytanie o naturę roszczenia regresowego.

 

Według postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 5 stycznia 2001 r., I CKN 1180/00 (OSNC 2001, nr 7-8, poz. 112), nie budzi wątpliwości, że przewidziane w art. 140 k.r.o. roszczenia regresowe osoby, które dostarczyła uprawnionemu do alimentów środków utrzymania zamiast zobowiązanego do świadczeń alimentacyjnych, są roszczeniami czysto majątkowymi, odmiennymi od roszczeń alimentacyjnych. Oznacza to, że do roszczeń zwrotnych nie mają zastosowania przepisy materialnoprawne i procesowe dotyczące uprzywilejowania roszczeń alimentacyjnych (podobnie: Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 17 stycznia 2002 r., III CZP 77/01 (OSNC 2002, nr 11, poz. 139)).
Skład siedmiu sędziów Sądu Najwyższego w uchwale z dnia 16 grudnia 2015 r., sygn. akt III CZP 77/15, potwierdził tezę, że roszczenie przewidziane w art. 140 § 1 k.r.o. nie jest roszczeniem o świadczenie alimentacyjne.

 

Przebywanie dziecka w zakładzie opiekuńczym a alimenty

Okoliczność, że dziecko przebywa w państwowym zakładzie opiekuńczym, który dostarcza mu  środków utrzymania i wychowania, nie pozbawia dziecka legitymacji czynnej do dochodzenia alimentów od rodziców. Jeżeli jednak rodzice pokrywają koszty pobytu dziecka w zakładzie, powinno to być odpowiednio uwzględnione przy określaniu zakresu świadczeń alimentacyjnych każdego z rodziców (tak: orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 22 września 1966 r., III CZP 72/66, LexPolonica nr 316351, OSNCP 1967, nr 1, poz. 13; RPEiS 1967, nr 1, s. 329).

 

 

Kliknij gwiazdkę, aby dokonać oceny!

Średnia ocena 5 / 5. Liczba głosów: 2

Jak dotąd brak głosów! Bądź pierwszą osobą, która oceni ten artykuł.

Jeżeli post okazał się przydatny …

Dołącz do nas w mediach społecznościowych!

2 komentarze do “Alimenty na dziecko – opis instytucji”

  1. Jak ustalić koszty za mieszkanie, jeśli po rozstaniu z ojcem dziecka wyprowadzę się do moich rodziców, którzy mają duży dom i w związku z jego utrzymaniem ponoszą tylko opłaty licznikowe?

    1. Można tu przyjąć wysokość przeciętnego najmu części (w zależności od ilości zajmowanego miejsca w domu lub ilości pokoi) domu o podobnej lokalizacji i standardzie. W tym celu można posłużyć się choćby ofertami na branżowych portalach internetowych.
      To czy sąd uwzględni takie koszty zależeć natomiast będzie od tego, czy jest Pani zmuszona do zamieszkania u rodziców z tego względu, że nie jest w stanie pokryć kosztów najmu mieszkania, jak też od tego, czy ojciec dziecka dysponuje dochodami wystarczającymi do pokrycia kosztów najmu.
      S. Sobolewski

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Protected with IP Blacklist CloudIP Blacklist Cloud

Umówienie spotkania 9:00-19:00