Jeżeli sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne podlegające łączeniu, sąd orzeka karę łączną.
- Cel kary łącznej
- Znaczenie nowelizacji instytucji kary łącznej z lat 2015, 2016 i 2020
- Kara łączna a nowelizacja kodeksu karnego z 2015 r.
- Kara łączna a nowelizacja kodeksu karnego z 24 czerwca 2020 r.
- Zmiana art. 85 k.k. nowelizacją kodeksu karnego z 24 czerwca 2020 r. *
- Zmiana art. 86 k.k. nowelizacją kodeksu karnego z 24 czerwca 2020 r. *
- Zmiana art. 89a k.k. nowelizacją kodeksu karnego z 24 czerwca 2020 r. *
- Zmiana art. 91 k.k. nowelizacją kodeksu karnego z 24 czerwca 2020 r. *
- Dodanie art. 91a k.k. nowelizacją kodeksu karnego z 24 czerwca 2020 r.*
- Nowelizacja kodeksu karnego z 2015 r. a zasada stosowania ustawy względniejszej dla sprawcy
- Podstawa orzeczenia kary łącznej *
- Kary podlegające łączeniu
- Kary podlegające wykonaniu
- Kary wymierzone
- Kara łączna a złożenie wniosku o wydanie wyroku łącznego w momencie, gdy jedna z kar składowych nie została jeszcze wykonana
- Zatarcie skazania a kara łączna
- Czynniki wpływające na wysokość kary łącznej
- Zasada absorpcji i zasada asperacji przy wymiarze kary łącznej
- Znaczenie zachowania się skazanego w zakładzie karnym czy w środowisku, w którym znajduje się po prawomocnym skazaniu poszczególnymi wyrokami
- Kara łączna a opinia o skazanym wystawiana przez dyrektora zakładu karnego
- Podstawa kary łącznej a skrócenie kary pozbawienia wolności o liczbę uiszczonych stawek dziennych grzywny w ramach przepisu art. 71 § 2 kk
- Kara łączna a uprzednio wymierzone kary łączne
- Kara łączna a popełnienie przestępstw podobnych w bliskich odstępach czasu i na szkodę różnych pokrzywdzonych
- Kara łączna a naruszenie przez sprawcę różnych dóbr prawnych w różnym miejscu i czasie w stosunku do różnych osób pokrzywdzonych
- Kara łączna a zasady wymiaru kary dla nieletniego lub młodocianego
- Kara łączna a kwestie, które legły u podstaw wymiaru kar w poprzednio osądzonych sprawach
- Szczegółowe zasady wymierzania kary łącznej:
- Kara łączna pozbawienia wolności
- Kara łączna ograniczenia wolności
- Kara łączna grzywny
- Kara łączna a grzywna orzekana przy zawieszeniu wykonania kary na podstawie art.71 § 1 kk
- Kara łączna w sytuacji, gdy przynajmniej jedną z kar podlegających łączeniu jest już orzeczona kara łączna
- Kara łączna w stosunku do zbiegających się przestępstwa, za które orzeczono karę pozbawienia wolności i ograniczenia wolności
- Zawieszenie wykonania kary łącznej
- Kara łączna pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania
- Kara łączna w stosunku do tzw. małego świadka koronnego
- Przypadki braku możliwości zastosowania kary łącznej
- Kara łączna a zamiana kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na karę ograniczenia wolności albo na grzywnę
- Objęcie wyrokiem łącznym kary, z której odbywania skazany został warunkowo zwolniony
- Kara łączna a środki karne, przepadek, środki kompensacyjne oraz dozór
- Kara łączna a ciąg przestępstw
- Łączenie kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania i kary ograniczenia wolności
- Łączenie kary pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności z karą grzywny
- Kara mieszana (sekwencyjna z art. 37a i 37b kk) a kara łączna
- Warunkowe zawieszenie wykonania kary łącznej pozbawienia wolności, mającej za podstawy kary mieszane (sekwencyjne)
- Objęcie wyrokiem łącznym kary pozbawienia wolności wykonywanej w systemie dozoru elektronicznego
- Utrata mocy przez wyrok łączny
- Modyfikacja wyroków jednostkowych objętych wyrokiem łącznym
- Odroczenie wykonania kary łącznej
Cel kary łącznej
Kara łączna to szczególna kara wymierzana niejako „na nowo” i jako taka stanowić musi syntetyczną, całościową ocenę zachowań sprawcy, będąc właściwą, celową z punktu widzenia prewencyjnego reakcją na popełnione czyny i jako taka nie może i nie powinna być postrzegana jako instytucja mająca działać na korzyść skazanego, ale jako instytucja gwarantująca racjonalną politykę karania w stosunku do sprawcy wielości – pozostających w realnym zbiegu – przestępstw (tak: wyrok Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 13 kwietnia 2018 r., sygn. akt IV Ka 114/18).
Kara łączna jest niejako podsumowaniem działalności przestępczej sprawcy w okresie objętym skazaniami. Jej zadaniem jest likwidacja swoistej konkurencji kar w postępowaniu wykonawczym, wynikłej z wielokrotnych skazań.
Znaczenie nowelizacji instytucji kary łącznej z lat 2015, 2016 i 2020
Instytucja kary łącznej podlegała istotnym zmianą związanym z nowelizacją kodeksu karnego z lat 2015, 2016 i 2020. Wobec tego, że art. 4 § 1 k.k. stanowi, że jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy – oznacza to, że obecnie kara łączna może zostać oparta na zasadach, które znajdowały się w kodeksie przed ostatnią nowelizacją z 19 czerwca 2020 r. (wejście w życie w dniu 24 czerwca 2020r.) w zależności od tego, co będzie dla sprawcy bardziej korzystne.
Kara łączna a nowelizacja kodeksu karnego z 2015 r.
Art. 85 k.k. w brzmieniu sprzed 1 lipca 2015 r. stanowił, że jeżeli sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne podlegające łączeniu, sąd orzeka kare łączna, biorąc za podstawę kary z osobna wymierzone za zbiegające się przestępstwa.
Z dniem 1 lipca 2015 r. zmieniła się treść redakcji przepisów regulujących zasady wymiaru kary łącznej. Kolejna nowelizacja tych przepisów weszła w życie z dniem 15 kwietnia 2016 r. Po tychże nowelizacjach art. 85 § 1 kodeksu karnego stanowił, że Sąd orzeka karę łączną, jeżeli sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne podlegające łączeniu.
Zgodnie z art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy – kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 20 marca 2015r. poz. 396), nowych regulacji w zakresie kary łącznej nie stosowało się do kar prawomocnie orzeczonych przed dniem wejścia w życie znowelizowanych przepisów, chyba że zachodziła potrzeba orzeczenia kary łącznej w związku z prawomocnym skazaniem po dacie 1 lipca 2015 r.
Jeżeli zatem ostatni wyrok skazujący orzeczony wobec skazanego zapadł po dniu 1 lipca 2015 r., sąd rozpoznając wniosek skazanego stosował obowiązujący po nowelizacji z 1 lipca 2015 porządek prawny (tak: wyrok Sądu Okręgowego w Elblągu z dnia 22 września 2016 r., sygn. akt II K 56/16).
Kara łączna a nowelizacja kodeksu karnego z 24 czerwca 2020 r.
Ustawa z dnia 24 czerwca 2020 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19 – czyli tzw. Tarcza antykryzysowa 4.0 uchwalona podczas pandemii Koronawirusa dokonała zmian w artykułach 85, 86, 89a, 91 i 91a k.k.).
Zmiana art. 85 k.k. nowelizacją kodeksu karnego z 24 czerwca 2020 r. *
Obecnie brzmienie art. 85 k.k. stanowi w § 1, że jeżeli sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne podlegające łączeniu, sąd orzeka karę łączną, biorąc za podstawę kary z osobna wymierzone za zbiegające się przestępstwa. Karą łączną nie obejmuje się kar orzeczonych wyrokami, o których mowa w art. 114a (§ 2.).
Z kolei przed 24 czerwca 2020 r. art. 85 kk mówił:
- 1. Jeżeli sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne podlegające łączeniu, sąd orzeka karę łączną.
- 2. Podstawą orzeczenia kary łącznej są wymierzone i podlegające wykonaniu, z zastrzeżeniem art. 89, w całości lub w części kary lub kary łączne za przestępstwa, o których mowa w § 1.
- 3. Jeżeli po rozpoczęciu, a przed zakończeniem wykonywania kary lub kary łącznej sprawca popełnił przestępstwo, za które orzeczono karę tego samego rodzaju lub inną podlegającą łączeniu, orzeczona kara nie podlega łączeniu z karą odbywaną w czasie popełnienia czynu.
- 3a. Jeżeli kara wykonywana lub orzeczona, o której mowa w § 3, stanie się następnie podstawą orzeczenia kary lub kar łącznych, zakaz łączenia kar odnosi się również do tej kary lub kar łącznych.
- 4. Karą łączną nie obejmuje się kar orzeczonych wyrokami, o których mowa w art. 114a.
Zmiana art. 86 k.k. nowelizacją kodeksu karnego z 24 czerwca 2020 r. *
Przed 24 czerwca 2020 r. art. 86 kk w § 1 mówił, że sąd wymierza karę łączną w granicach od najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa do ich sumy, nie przekraczając jednak 810 stawek dziennych grzywny, 2 lat ograniczenia wolności albo 20 lat pozbawienia wolności; karę pozbawienia wolności wymierza się w miesiącach i latach.
Po nowelizacji przepis ten stanowi, że sąd wymierza karę łączną w granicach powyżej najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa do ich sumy, nie przekraczając jednak 810 stawek dziennych grzywny, 2 lat ograniczenia wolności albo 20 lat pozbawienia wolności. Jeżeli najwyższą z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa jest kara 810 stawek dziennych grzywny, 2 lat ograniczenia wolności albo 20 lat pozbawienia wolności, dolną granicę kary łącznej przyjmuje się w tej wysokości. Karę pozbawienia wolności wymierza się w miesiącach i latach.
W zasadzie usunięto zatem zasadę absorpcji w czystej postaci z kodeksu karnego.
Wspomniana nowelizacja uchyliła także art. 86 § 4 k.k., który stanowił, że zasady wymiaru kary łącznej określone w art. 86 § 1–3 stosowało się odpowiednio, jeżeli przynajmniej jedną z kar podlegających łączeniu jest już orzeczona kara łączna. Zatem obecnie orzeczona w przeszłości kara łączna nie może być już podstawą nowej kary łącznej w sytuacji, gdyby doszło do kolejnego skazania względem czynu popełnionego przed pierwszym wyrokiem – dochodzi wówczas do ponownego przeliczenia kar celem ujęcia ich jako składników nowej kary łącznej*.
Zmiana art. 89a k.k. nowelizacją kodeksu karnego z 24 czerwca 2020 r. *
Przed 24 czerwca 2020 r. art. 89a k.k. w § 1 mówił, że jeżeli chociażby jedną z kar podlegających łączeniu jest kara pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania orzeczona na podstawie art. 60 § 5 (nadzwyczajne złagodzenie kary związane z ujawnieniem przez sprawcę informacji względem organów ścigania), sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary łącznej nieprzekraczającej wymiaru kary pozbawienia wolności, orzeczonej na podstawie tego przepisu.
Po nowelizacji przepis ten stanowi, że jeżeli chociażby jedną z kar podlegających łączeniu jest kara pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania orzeczona na podstawie art. 60 § 5, a kara ta nie podlega łączeniu z surowszą karą pozbawienia wolności, sąd może wymierzyć karę łączną pozbawienia wolności w wymiarze równym karze pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania orzeczonej na podstawie art. 60 § 5, o ile jednocześnie stosuje warunkowe zawieszenie wykonania kary łącznej.
Przepis ten zatem stanowi formę nagrody skazanego w postaci złagodzenia wyroku w sytuacji współdziałania z organami ścigania.
Zmiana art. 91 k.k. nowelizacją kodeksu karnego z 24 czerwca 2020 r. *
Przed 24 czerwca 2020 r. art. 91 k.k. w § 2 mówił, że jeżeli sprawca w warunkach określonych w art. 85 k.k. popełnia dwa lub więcej ciągów przestępstw określonych w § 1 lub ciąg przestępstw oraz inne przestępstwo, sąd orzeka karę łączną, stosując odpowiednio przepisy tego rozdziału.
Po nowelizacji przepis ten stanowi, że jeżeli sprawca w warunkach określonych w art. 85 § 1 k.k. popełnia dwa lub więcej ciągów przestępstw określonych w § 1 lub ciąg przestępstw oraz inne przestępstwo, sąd orzeka karę łączną, stosując odpowiednio przepisy tego rozdziału.
Zatem obecnie orzeczenie przez sąd kary łącznej mającej za podstawę dwa lub więcej ciągów przestępstw (z art. 91 § 1 k.k.) lub ciąg przestępstw oraz inne przestępstwo następuje tylko warunkach działania sprawcy określonych w art. 85 § 1 k.k. Warunki te to:
- popełnienie przez sprawcę dwóch lub więcej przestępstw, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw i
- wymierzenie za nie kary tego samego rodzaju albo inne podlegające łączeniu.
Wykluczona jest przy tym możliwość orzeczenia kary łącznej w rzeczonym kontekście w stosunku do kary orzeczonej wyrokiem (prawomocnym orzeczeniem) skazującym za popełnienie przestępstwa wydane przez sąd właściwy w sprawach karnych w państwie członkowskim Unii Europejskiej.
Warunki orzeczenia kary łącznej w stosunku do popełnionych dwóch lub więcej ciągów przestępstw lub ciągu przestępstw oraz innego przestępstwa zmieniły się także wobec nowelizacji samego art. 85 k.k., a to poprzez zniesienie ograniczenia orzeczenia kary łącznej, o czym wspominano, w sytuacji:
- jeżeli po rozpoczęciu, a przed zakończeniem wykonywania kary lub kary łącznej sprawca popełnił przestępstwo, za które orzeczono karę tego samego rodzaju lub inną podlegającą łączeniu (przed nowelizacją z 24 czerwca 2020 r. orzeczona kara nie podlegała łączeniu z karą odbywaną w czasie popełnienia czynu) (§ 3);
- jeżeli kara wykonywana lub orzeczona, o której mowa powyżej (w obowiązującym uprzednio art. 85 § 3 k.k.), stanie się następnie podstawą orzeczenia kary lub kar łącznych (przed nowelizacją z 24 czerwca 2020 r. zakaz łączenia kar odnosił się również do tej kary lub kar łącznych) (§ 3a).
Dodanie art. 91a k.k. nowelizacją kodeksu karnego z 24 czerwca 2020 r.*
Nowelizacja z dnia 24 czerwca 2020 r. dodała do kodeksu karnego art. 91a stanowiący, że wydaniu wyroku łącznego nie stoi na przeszkodzie, że poszczególne kary wymierzone za należące do ciągu przestępstw lub zbiegające się przestępstwa zostały już w całości albo w części wykonane. Przepis art. 71 § 2 stosuje się odpowiednio.
Po nowelizacji z 2015 r. a przed nowelizacją z dnia 24 czerwca 2020 r. panowała zasada, że wykluczenia możliwości połączenia wykonanej kary z innymi karami pozostającymi skazanemu do wykonania. Zasada ta była dla skazanego uciążliwa, gdyż w sytuacji, gdy przykładowo wniosek o wyrok wydanie wyroku łącznego został skierowany do sądu po umieszczeniu skazanego w zakładzie karnym, a pierwsza w kolejności odbywana kara pozbawienia wolności została wykonana chociażby na dzień przed wydaniem wyroku łącznego (co mogło się zdarzyć ze względu na często długi okres oczekiwania na wydanie wyroku łącznego) – okres tej kary nie mógł zostać wliczony do kary łącznej. Wtedy zatem, jeżeli kara wykonana trwała 1 rok, a pozostałe do wykonania dwie kary zostały orzeczone wyrokami jednostkowymi na 6 miesięcy każdy, po czym kary te zostały połączone na zasadzie kumulacji w karę 1 roku pozbawienia wolności – wówczas skazany musiał oczekiwać na możliwość złożenia wniosku o warunkowe przedterminowe zwolnienie (którego możliwość zastosowania następuje po odbyciu połowy kary) 6 miesięcy po wydaniu wyroku łącznego. Natomiast obecnie – po wprowadzeniu art. 91a k.k. nowelizacją z dnia 24 czerwca 2020 r., a więc przy możliwości włączenia w okres kary łącznej kary już wykonanej – skazany uzyska możliwość uzyskania warunkowego przedterminowego zwolnienia z dniem uprawomocnienia się wyroku łącznego.
Odpowiednie stosowanie art. 71 § 2 k.k. ma natomiast miejsce w sytuacji, gdy kara łączna została zawieszona, co wiąże się także z możliwością orzeczenia grzywny, jeżeli jej wymierzenie obok kary pozbawienia wolności na innej podstawie nie było możliwe (art. 71 § 1 k.k.). Wówczas w razie zarządzenia wykonania kary taka grzywna nie podlega wykonaniu, a kara pozbawienia wolności ulega skróceniu o okres odpowiadający połowie liczby uiszczonych stawek dziennych grzywny z zaokrągleniem w górę do pełnego dnia (§ 2).
Nowelizacja kodeksu karnego z 2015 r. a zasada stosowania ustawy względniejszej dla sprawcy
Zwrócić należy uwagę w kontekście nowelizacji kodeksu karnego z 2015 r., że art. 4 § 1 k.k. (stosowanie ustawy względniejszej dla sprawy) nie znajduje zastosowania przy orzekaniu o wymiarze kary łącznej w wyroku łącznym tylko na podstawie jednostkowych kar prawomocnie orzeczonych do dnia 30 czerwca 2015 r.
Zasada sformułowana w treści art. 19 ust. 1 ustawy nowelizującej zawiera bowiem regułę intertemporalną, która zabrania stosowania przepisów rozdziału IX znowelizowanego Kodeksu karnego, do kar prawomocnie orzeczonych przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej (poza wspomnianym wyjątkiem, gdy zachodzi potrzeba orzeczenia kary łącznej w związku z prawomocnym skazaniem po dniu wejścia w życie niniejszej ustawy).
Jeżeli jednak prawomocnie orzeczona przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej kara łączna jest wyższa niż górna granica wymiaru kary łącznej określona w Kodeksie karnym w znowelizowanym brzmieniu, wymierzoną karę łączną obniża się do górnej granicy wymiaru kary łącznej określonej w znowelizowanym kodeksie karnym.
Dopiero w sytuacji, w której co najmniej jeden wyrok objęty wyrokiem łącznym uprawomocnił się po dniu 30 czerwca 2015 r., zgodnie z dyspozycją art. 19 ust. 1 ustawy nowelizującej, znajdzie zastosowanie przepis art. 4 § 1 k.k. Oznacza to, że ustawa obowiązująca poprzednio będzie stanowiła podstawę orzeczenia kary łącznej tylko wtedy, gdy będzie ona względniejsza dla skazanego, przy czym analiza ta obejmuje również ewentualną względność tzw. ustawy pośredniej, skoro zmiany do art. 85 kk wprowadzono z dniem 1 lipca 2015 r. ustawą z dnia 20 lutego 2015 r., a następnie z dniem 15 kwietnia 2016 r. ustawą z dnia 11 marca 2016 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 437 ze zm.).
W przeciwnym wypadku kara łączna zostanie wymierzona w oparciu przepisy rozdziału IX Kodeksu karnego w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 lipca 2015 r. (tak: wyrok Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 13 kwietnia 2018 r., sygn. akt IV Ka 114/18).
Podstawa orzeczenia kary łącznej *
Z dniem 1 lipca 2015 r. uchylono przepis art. 92 k.k., który do tego dnia stanowił podstawę umożliwiającą łączenie kar wykonanych w całości. Od tego dnia do dnia 24 czerwca 2020 r. połączeniu podlegały tylko kary dotychczas nie wykonane (tak: Sąd Rejonowy w Szczytnie w wyroku z dnia 13 sierpnia 2019 r. sygn. akt II K 172/19).
Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 marca 2017 r., sygn. akt III KK 72/17, zgodnie z art. 85 § 2 kk (w wersji od 1 lipca 2015 r. do 24 czerwca 2020 r.) podstawą kary łącznej są kary „wymierzone i podlegające wykonaniu, z zastrzeżeniem art. 89 , w całości lub w części”. W art. 85 § 2 kk chodzi o takie kary, w stosunku do których nie została zakończona procedura ich wykonania. Nie może stanowić podstawy wymiaru kary łącznej kara, która nie podlega wykonaniu w momencie rozważania kwestii wymiaru kary łącznej, a więc taka, która nie podlega wykonaniu z tego powodu, że została już w całości wykonana lub nie została wykonana w całości, lecz zaktualizowały się przesłanki wykluczające jej wykonanie.
Kary podlegające łączeniu
Łączeniu podlegają kary jednorodzajowe, czyli kary należące do tego samego rodzaju. W tym przedmiocie decydujący jest katalog kar, wymieniony w art. 32 kk oraz art. 322 kk (kara aresztu wojskowego, do którego stosuje się odpowiednio przepisy o karze pozbawienia wolności), który wymienia rodzaje kar.
Jeżeli dana dolegliwość karna znajduje się w danym punkcie wskazanego katalogu, stanowi wówczas karę jednego rodzaju w stosunku do innych kar z tego samego punktu katalogu. W przeciwnym razie stanowi karę niepodlegającą łączeniu.
I tak grzywny orzeczone w systemie kwotowym i stawkowym są karami tego samego rodzaju.
Kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia wykonania i z warunkowym zawieszeniem wykonania, są karami tego samego rodzaju (o czym przesądzało odwołanie do art. 89 kk, zawarte w art. 85. § 2 kk w wersji od 1 lipca 2015 r. do 24 czerwca 2020 r.).
Nie jest natomiast karą tego samego rodzaju kara 25 lat pozbawienia wolności i kara dożywotniego pozbawienia wolności.
Ponadto podlegają łączeniu te niejednorodzajowe kary, względem których ustawa wprowadza obligatoryjne łączenie. Przykładowo kara bezwzględnego pozbawienia wolności i kara ograniczenia wolności, to kary podlegające łączeniu w myśl art. 87 § 1 kk.
Kara 25 lat pozbawienia wolności i kara tzw. terminowego pozbawienia wolności, choć różnorodzajowe, podlegają łączeniu.
Kary podlegające wykonaniu
Odnośnie okresu od 1 lipca 2015 r. do 24 czerwca 2020 r. z uwagi na ówczesne brzmienie art. 85 § 2 kk („podstawą orzeczenia kary łącznej są wymierzone i podlegające wykonaniu”) istotna byłą definicja pojęcia „kara podlegająca wykonaniu”.
Kary podlegające wykonaniu to kary, które wymierzono, i których w całości nie wykonano. Do kar podlegających wykonaniu nie zalicza się kar przedawnionych ani kar zastępczych, gdyż kary zastępcze nie są wymierzone za przestępstwo, a taki warunek przewidywał art. 85 § 2 kk.
Karę pozbawienia wolności, z której odbycia reszty sprawca został warunkowo przedterminowo zwolniony – uznaje się za wykonaną w całości, a więc nie podlega ona już wykonaniu. Fikcja prawna odbycia całości kary następuje tu jednak dopiero po upływie okresu próby. Po odwołaniu warunkowego przedterminowego zwolnienia, kara ponownie podlega wykonaniu w pozostałej części, co powoduje ziszczenie się warunku koniecznego dla zastosowania łączenia kar.
Kary wymierzone
Podstawą orzekania kary łącznej są kary wymierzone za zbiegające się przestępstwa. Oznacza to, że podstawą wymiaru kary łącznej nie mogą być kary zastępcze w myśl kodeksu karnego wykonawczego, czyli m.in. zastępcza kara pozbawienia wolności lub praca społecznie użyteczna orzeczona za grzywnę.
Podstawą orzeczenia kary łącznej nie stanowią też tzw. kary zamienne. W tym względzie warunku kary wymierzonej nie spełnia kara zamienna z art. 75a kk, a więc kara ograniczenia wolności, zastosowana zamiast zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności w sytuacji, gdy skazany na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne przestępstwo niż określone w art. 75 § 1 kk, albo uchyla się od uiszczenia grzywny, od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych, środków kompensacyjnych lub przepadku.
Kara łączna a złożenie wniosku o wydanie wyroku łącznego w momencie, gdy jedna z kar składowych nie została jeszcze wykonana
W okresie od 1 lipca 2015 r. do 24 czerwca 2020 r. kwestia złożenia wniosku o wydanie wyroku łącznego w momencie, gdy jedna z kar składowych nie została jeszcze wykonana miała istotne znaczenie. Przyjmowało się wówczas, iż wyroku łącznego nie można postrzegać, jako instytucji której celem jest poprawienie sytuacji prawnej skazanego wynikającej z kumulacji wymierzonych mu różnymi wyrokami kar za zbiegające się przestępstwa. Zatem to, że w dacie złożenia wniosku o wydanie wyroku łącznego, jedna z kar składowych nie została jeszcze wykonana, nie mogło być rozstrzygające. Wówczas nie podlegała ona bowiem jeszcze stwierdzeniu w trybie procesowym. Na dzień złożenia wniosku o wydanie wyroku łącznego nie bada się przesłanek wydania takiego wyroku. Ustalenia w tej mierze sąd dokonuje dopiero w dacie orzekania o wniosku lub orzekania z urzędu o wydanie wyroku łącznego.
Skoro zatem art. 85 § 2 kk w ówczesnym brzmieniu wykluczał możliwość połączenia wykonanej kary z innymi karami pozostającymi skazanemu do wykonania – powodowało to również bezzasadność wniosku, aby na poczet orzeczonej kary łącznej zaliczyć skazanemu okres odbywania wykonanej kary (tak: wyrok Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 13 kwietnia 2018 r., sygn. akt IV Ka 114/18).
Wobec powyższego zakazu, w danej sytuacji właściwy mógł być wniosek o zmianę kolejności odbywania kar.
Zatarcie skazania a kara łączna
Zatarcie skazania prowadzi do swoistej fikcji prawnej, w wyniku której skazanie uważa się za niebyłe, co z kolei implikuje brak warunków określonych w art. 85 k.k. W konsekwencji, orzeczenie obejmujące skazanie, które uległo zatarciu, nie może być wzięte pod uwagę przy łączeniu kar w wyroku łącznym (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 18 czerwca 2009 r. IV KK 164/09, LEX nr 512114, z dnia 9 grudnia 2009 r. V KK 303/09, LEX nr 553740, z dnia 17 listopada 2011 r. V KK 206/11, Legalis nr 509570, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 lipca 2008 r. IV KK 245/08, LEX nr 424879 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 lipca 2013 r. III KK 197/13, LEX Nr 1335579, oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2014 r. sygn. akt II KK 365/13).
Czynniki wpływające na wysokość kary łącznej
Sąd orzekając karę łączną, czy to w wyroku skazującym, czy to w wyroku łącznym związany jest tymi samymi dyrektywami i zasadami jej wymierzania. Należy zauważyć jednak, że art. 86 § 1 k.k. nie wyklucza możliwości wymiaru kary łącznej według zasad kumulacji, nie istnieje też żadne ustawowe wymaganie orzekania kary łącznej w sposób korzystny dla skazanego (tak: wyrok Sądu Najwyższego z 21 sierpnia 2007 r., sygn. akt II KK 96/07, OSNKW 2008, nr 1, poz. 6.).
Zgodnie z art. 85a k.k. orzekając karę łączną sąd bierze pod uwagę przede wszystkim cele zapobiegawcze i wychowawcze, które kara ma osiągnąć w stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.
Przyjęte w art. 85a k.k. rozwiązanie rozstrzyga wprost kwestie statusu, kształtu i przede wszystkim możliwości wykorzystania w procesie wymiaru kary łącznej dyrektyw prewencyjnych (indywidualno-prewencyjnej oraz generalno-prewencyjnej) odpowiadających w swej treści dyrektywom wyrażonym w art. 53 § 1 k.k. (tak: Sąd Rejonowy w Szczytnie w wyroku z dnia 13 sierpnia 2019 r. sygn akt II K 172/19).
Warto podkreślić, że wskazane obowiązki nie wypełniają bez reszty okoliczności rzutujących na wymiar konkretnej kary łącznej. Znajdujący się w przedmiotowym przepisie zwrot „przede wszystkim” sprawia jednak, że mają one kluczowe znaczenie w kwestii tego wymiaru (tak: wyrok Sądu Rejonowego w Bełchatowie z dnia 25 marca 2019 r., Sygn. akt II K 19/19).
Sens zapobiegawczego oddziaływania kary sprowadza się do odstraszenia sprawcy od ponownego wejścia na drogę przestępstwa. Wychowawcze cele kary realizowane są przez kształtowanie postawy sprawcy, do której należy krytyczny stosunek do własnego czynu oraz przestępstwa w ogóle. W konsekwencji chodzi o wychowanie sprawcy na pełnowartościowego członka społeczeństwa.
Wskazując natomiast na potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa ustawodawca wskazuje na prewencję generalną, jako jedną z ogólnych dyrektyw sądowego wymiaru kary. Chodzi o to, aby fakt wymierzenia kary oddziaływał nie tylko na sprawcę, ale także na innych potencjalnych sprawców przestępstw, których wymierzanie kar powinno z jednej strony odstraszyć, z drugiej zaś – kształtować postawy społecznie akceptowane.
Przyjęcie, że szczególną rolę przy wymierzaniu kary łącznej odgrywają określone w art. 53 § 1 k.k. dyrektywy prewencji indywidualnej i generalnej, jak też traktowanie kary łącznej jako swoistego podsumowania działalności przestępczej sprawcy, pozwala opowiedzieć się za poglądem wedle którego surowość kary łącznej powinna wzrastać wraz z liczbą popełnionych przez niego przestępstw (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12 lipca 2000 r. , sygn. akt II Aka 171/00, w: OSA 2001, nr 2, poz. 5), co z jednej strony stanowić będzie wyraz potępienia owej przestępczej działalności sprawcy, z drugiej zaś – podkreśli nieopłacalność tej działalności.
Zasada absorpcji i zasada asperacji przy wymiarze kary łącznej
Nowelizacja kodeksu karnego z dnia 24 czerwca 2020 r. zniosła zasadę pełnej absorpcji, jako że obecnie art. 86 § 1 k.k. stanowi, że sąd wymierza karę łączną w granicach powyżej najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa do ich sumy.
Jak powiedziano, w doktrynie i orzecznictwie podkreśla się, że kara łączna nie jest sposobem premiowania sprawcy większej ilości przestępstw. Wymierzając karę łączną, stosuje się zwykłe dyrektywy karania, a zwłaszcza słuszności i celowości, wyrażane przez związek przedmiotowo-podmiotowy między poszczególnymi przestępstwami. Podkreślenia wymaga, że na ogół nie ma powodu, by orzekać kary łączne w dolnych granicach, to jest w wysokości najsurowszej ze zbiegających się kar. Nie nakazuje tego w szczególności żaden przepis postępowania karnego.
Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 19 października 2007 r., sygn. akt II AKa 183/07, KZS 2007/11/19, stwierdził, że popełnienie więcej niż jednego przestępstwa powinno raczej skłaniać do odstępstwa od absorpcji kar, niż za nią przemawiać. Wymierzenie takiej kary prowadziłoby do premiowania sprawcy popełniającego nie jedno, a więcej przestępstw, zatem prowadziłoby do praktycznej bezkarności innych zachowań zabronionych (tak też: wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 19 maja 2010 r., sygn. akt II AKa 119/10).
Oparcie wymiaru kary na zasadzie absorpcji (a obecnie – najniższy wymiar kary łącznej) lub kumulacji traktować należy jako rozwiązanie skrajne, stosowane wyjątkowo i wymagające szczególnego uzasadnienia. Natomiast priorytetową zasadą wymiaru kary łącznej powinna być zasada mieszana, tj. asperacji (por. A. Marek: Komentarz, Kodeks karny, Warszawa 2004 rok s. 293; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 1975 r., sygn. akt Rw 628/75, OSNKW 1976/2/33; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 13 listopada 2003 r., sygn. akt II AKa 339/03, LEX nr 183336).
Znaczenie zachowania się skazanego w zakładzie karnym czy w środowisku, w którym znajduje się po prawomocnym skazaniu poszczególnymi wyrokami
Art. 53 § 2 k.k. stanowi, że wymierzając karę, sąd uwzględnia w szczególności motywację i sposób zachowania się sprawcy, zwłaszcza w razie popełnienia przestępstwa na szkodę osoby nieporadnej ze względu na wiek lub stan zdrowia, popełnienie przestępstwa wspólnie z nieletnim, rodzaj i stopień naruszenia ciążących na sprawcy obowiązków, rodzaj i rozmiar ujemnych następstw przestępstwa, właściwości i warunki osobiste sprawcy, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa i zachowanie się po jego popełnieniu, a zwłaszcza staranie o naprawienie szkody lub zadośćuczynienie w innej formie społecznemu poczuciu sprawiedliwości, a także zachowanie się pokrzywdzonego.
Jakkolwiek Sąd nie powinien brać pod uwagę okoliczności wymienionych w art. 53 § 2 k.k., jeżeli odnoszą się one do okoliczności zaistniałych przed wydaniem wyroków jednostkowych, to jednak, uwzględniane przy orzekaniu kary łącznej w wyroku łącznym powinny być te okoliczności, które zaistniały po wydaniu poprzednich wyroków (kar łącznych) i które dają sądowi możliwość badania przebiegu procesu resocjalizacji skazanego, poznania jego warunków rodzinnych czy też zebrania informacji dotyczących jego stanu zdrowia (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2011 r., II KK 112/11, Lex nr 1084712).
W wyroku z dnia 12 września 1985 r., sygn. akt II KR 245/85, OSNKW 1986/5-6/39, Sąd Najwyższy podkreślił, że na wymiar kary łącznej istotny wpływ ma również zachowanie się oskarżonego w zakładzie karnym albo w środowisku, w którym znajduje się po prawomocnym skazaniu poszczególnymi wyrokami.
Kara łączna a opinia o skazanym wystawiana przez dyrektora zakładu karnego
Na wymiar kary łącznej w wyroku łącznym, poza zasadami określonymi w art. 86 § 1 k.k., istotnym będzie zatem ustalenie zachowania się skazanego w zakładzie karnym czy w środowisku, w którym znajduje się po prawomocnym skazaniu poszczególnymi wyrokami. W tym przedmiocie sąd opiera się m.in. na opinii o skazanym, dotyczącej zachowania się skazanego w warunkach izolacji penitencjarnej, a wystawianej przez dyrektora odpowiedniego Zakładu Karnego.
W opinii o skazanym uwzględnione są m.in. takie dane, jak czy skazany sprawia problemy natury wychowawczej, jak odnosi się do współskazanych, czy jest uczestnikiem podkultury przestępczej, czy w stosunku do przełożonych przyjmuje postawę regulaminową, stosunek skazanego do popełnionych przestępstw (krytyczność/bezkrytyczność), kontakt z najbliższymi itd.
Wpływ na orzeczenia przez sąd kary łącznej w wymiarze mniejszym niż suma kar jednostkowych, ma zatem obecne zachowanie skazanego oraz czynienie przez niego zauważalnych postępów w procesie readaptacji społecznej. Te czynniki świadczą bowiem okresie wymaganej resocjalizacji skazanego.
Podstawa kary łącznej a skrócenie kary pozbawienia wolności o liczbę uiszczonych stawek dziennych grzywny w ramach przepisu art. 71 § 2 kk
Przy podstawie wymierzenia kary łącznej nie bierze się pod uwagę wszelkiego rodzaju zaliczeń, takich jak przewidziane w art. 71 § 2 kk, kiedy to zawieszona kara pozbawienia wolności, w razie zarządzenia jej wykonania, ulega skróceniu o okres odpowiadający połowie liczby uiszczonych stawek dziennych grzywny, gdy taką grzywnę wymierzono na podstawie art. 71 § 1 kk obok kary pozbawienia wolności, przy jej zawieszeniu. Brak jest tu bowiem ingerencji w samą materię kary jednostkowej wymierzonej przez sąd.
Kara łączna a uprzednio wymierzone kary łączne
Przed nowelizacją kodeksu karnego z 2015 r., przy orzekaniu kary łącznej w wyroku łącznym nie brało się za podstawę – w miejsce kar jednostkowych wymierzonych za poszczególne przestępstwa – kar łącznych, nawet jeśli orzeczono je w poszczególnych sprawach. Konsekwencją tego było to, że uprzednio wymierzone kary łączne ulegały rozwiązaniu. Tym samym nie mogły one stanowić o granicach orzeczenia nowej kary łącznej w miejsce tych, które zostały unicestwione przez fakt wydania wyroku łącznego.
W brzmieniu po nowelizacji z 2015 r. art. 85 § 2 kk stanowił, że podstawą orzeczenia kary łącznej są również uprzednio wymierzone kary łączne.
W chwili obecnej po nowelizacji z dnia 24 czerwca 2020 r. zasada obejmowana karą łączną uprzednio orzeczonych kar łącznych już nie obowiązuje – powrócono zatem do reguł sprzed nowelizacji z 2015 r. *
Kara łączna a popełnienie przestępstw podobnych w bliskich odstępach czasu i na szkodę różnych pokrzywdzonych
Popełnienie przestępstw podobnych w bliskich odstępach czasu uzasadnia znaczną absorpcję (obecnie – najniższy wymiar kary łącznej) w wymiarze kary łącznej, a dopuszczenie się ich na szkodę różnych pokrzywdzonych – odstąpienie od absorpcji pełnej na rzecz częściowej kumulacji, gdyż oznacza niekompletność kryteriów ścisłego związku przedmiotowego i podmiotowego zbiegających się realnie przestępstw (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 7 marca 1991 r., II Akr 15/91, KZS 1991, z. 3, poz. 12).
Kara łączna a naruszenie przez sprawcę różnych dóbr prawnych w różnym miejscu i czasie w stosunku do różnych osób pokrzywdzonych
Przeciwko oparciu wymiaru kary łącznej na dyrektywie absorpcji przemawiać może fakt naruszenia przez sprawcę różnych dóbr prawnych, np. życia i zdrowia oraz mienia przez zachowania podjęte w różnym miejscu i czasie w stosunku do różnych osób pokrzywdzonych (tak: wyrok Sądu Najwyższego z 23 czerwca 1987 r., sygn. akt IV KR 55/86, OSPiKA 1988, z. 5, poz. 111).
Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim w wyroku z dnia 13 kwietnia 2018 r., Sygn. akt IV Ka 114/18 uznał, że całkowitą zasadę absorpcji stosować należy wyjątkowo albo wtedy, gdy wszystkie czyny wykazują bardzo bliską więź podmiotową i przedmiotową (ale nie przy takiej ilości skazań jednostkowych wskazujących na głęboką demoralizację skazanego i uczynienie sobie z popełniania przestępstw sposobu na życie), albo orzeczone za niektóre czyny kary są tak minimalne, że w żadnym stopniu nie mogłyby rzutować na karę łączną albo też istnieją jakieś szczególne okoliczności dotyczące osoby skazanego. Stosowanie absorpcji przy wymiarze kary łącznej nie może być bowiem sprzeczne z zapobiegawczymi i wychowawczymi celami kary i działać demoralizująco na sprawców przestępstw, służąc odbieraniu kary łącznej, jako instytucji będącej swoistym premiowaniem popełniania przestępstw.
Kara łączna a zasady wymiaru kary dla nieletniego lub młodocianego
Mając w polu widzenia treść art. 54 § 1 kk, stanowiącego, że wymierzając karę nieletniemu albo młodocianemu, sąd kieruje się przede wszystkim tym, aby sprawcę wychować, należy stwierdzić, że prymat zasady wychowania przy sprawcy młodocianym nie musi oznaczać imperatywu łagodnego traktowania i wymierzania łagodnej kary.
W niektórych przypadkach, zwłaszcza przy przestępstwach o wysokim stopniu społecznej szkodliwości, potrzeby wychowawcze mogą nakazywać surowe potraktowanie młodocianego po to, aby już na początku jego dorosłego życia wskazać mu, iż popełnienie przestępstw będzie bez pobłażliwości powodowało represję karną, a to w konsekwencji doprowadzi do prawidłowego ukształtowania zachowania sprawcy na przyszłość (tak: wyrok Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 13 kwietnia 2018 r., sygn. akt IV Ka 114/18).
Kara łączna a kwestie, które legły u podstaw wymiaru kar w poprzednio osądzonych sprawach
Wydając wyrok łączny, sąd orzekający nie jest uprawniony do ponownego rozważenia tych samych okoliczności, które legły u podstaw wymiaru kar w poprzednio osądzonych sprawach, lecz powinien rozważyć przede wszystkim, czy pomiędzy poszczególnymi czynami, za które wymierzono te kary, istnieje ścisły związek podmiotowy lub przedmiotowy, czy też związek ten jest dość odległy lub w ogóle go brak, a ponadto powinien rozważyć, czy okoliczności, które zaistniały już po wydaniu poprzednich wyroków, przemawiają za korzystnym lub niekorzystnym ukształtowaniem kary łącznej (tak: Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 października 1983 r., sygn. akt IV KR 213/83, OSNKW 1984/5-6/65).
Szczegółowe zasady wymierzania kary łącznej:
Kara łączna pozbawienia wolności
Obecnie – po nowelizacji z 24 czerwca 2020 r., sąd wymierza karę łączną pozbawienia wolności w granicach powyżej najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa do ich sumy nie przekraczając jednak 20 lat pozbawienia wolności. Jeżeli jednak najsurowszą karą orzeczoną za jedno ze zbiegających się przestępstw jest kara 25 lat pozbawienia wolności albo dożywotniego pozbawienia wolności, orzeka się tę karę jako karę łączną. W wypadku zbiegu dwóch lub więcej kar 25 lat pozbawienia wolności sąd może orzec jako karę łączną karę dożywotniego pozbawienia wolności.
Jak wspomniano, ostatnia nowelizacja odstąpiła od zasady czystej absorpcji. Przykładowo zatem, jeżeli jedna z jednostkowych kar pozbawienia wolności wynosiła 1 rok, a druga 6 miesięcy – najniższy wymiar kary łącznej wyniesie 1 rok i 1 miesiąc. *
Kara łączna ograniczenia wolności
Zgodnie z nowelizacją z 24 czerwca 2020 r. sąd wymierza karę łączną w granicach powyżej najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa do ich sumy, nie przekraczając jednak 2 lat ograniczenia wolności. Jeżeli najwyższą z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa jest kara 2 lat ograniczenia wolności, dolną granicę kary łącznej przyjmuje się w tej wysokości (art. 86 § 1 k.k.).
Wymierzając karę łączną ograniczenia wolności, sąd określa na nowo obowiązek wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne lub wymiar potrącenia wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym na cel społeczny wskazany przez sąd, o których mowa w art. 34 § 1a k.k.
Możliwe jest również nałożenie na sprawcę obowiązków wymienione w art. 72 § 1 pkt 2–7a, a więc m.in. obowiązku przeproszenia pokrzywdzonego, łożenia na utrzymanie osoby, wykonywania pracy zarobkowej, obowiązku nauki lub przygotowania się do zawodu, powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających.
Sąd może również orzec przeciwko skazanemu świadczenie pieniężne.
Kara łączna grzywny
Sąd wymierza karę łączną w granicach powyżej najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa do ich sumy, nie przekraczając jednak 810 stawek dziennych grzywny. Jeżeli najwyższą z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa jest kara 810 stawek dziennych grzywny, dolną granicę kary łącznej przyjmuje się w tej wysokości (znowelizowany z dniem 24 czerwca 2020 r. art. 86 § 1 k.k.).
Wymierzając karę łączną grzywny, sąd określa na nowo wysokość stawki dziennej, kierując się dochodami sprawcy, jego warunkami osobistymi, rodzinnymi, stosunkami majątkowymi i możliwościami zarobkowymi sprawcy. Wysokość stawki dziennej nie może jednak przekraczać najwyższej ustalonej poprzednio.
Jeżeli chociażby jedna z podlegających łączeniu grzywien jest wymierzona kwotowo, karę łączną grzywny wymierza się również kwotowo.
Jeżeli chociażby jedna z podlegających łączeniu grzywien została orzeczona na podstawie przepisu przewidującego wyższą górną granicę ustawowego zagrożenia tą karą niż określona w art. 33 § 1 kk, a więc w liczbie stawek dziennych w granicy od 10 do 540, sąd wymierza karę łączną grzywny w granicach od najwyższej z kar tego rodzaju wymierzonych za poszczególne przestępstwa do ich sumy, nie przekraczając jednak 4500 stawek dziennych grzywny lub najwyższej z kar grzywny, jeżeli przekracza ona 4500 stawek dziennych.
Kara łączna a grzywna orzekana przy zawieszeniu wykonania kary na podstawie art.71 § 1 kk
Stosownie do art. 71 § 1 kk, Zawieszając wykonanie kary, sąd może orzec grzywnę, jeżeli jej wymierzenie obok kary pozbawienia wolności na innej podstawie nie jest możliwe. Grzywna ta ma zatem charakter akcesoryjny.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 maja 2009 r., sygn. akt II KK 332/08, OSNSK 2009, poz. 1176, akcesoryjny charakter grzywny i jej zależność od aktualności warunkowego zawieszenia wykonania kary, powoduje brak podstaw do obejmowania jej karą łączną wraz z karą grzywny orzekaną na innej podstawie.
Kara łączna w sytuacji, gdy przynajmniej jedną z kar podlegających łączeniu jest już orzeczona kara łączna
Przed nowelizacją z dnia 24 czerwca 2020 r. art. 86 § 4 k.k stanowił, że zasady wymiaru kary łącznej określone w stosunku do kary pozbawienia wolności, ograniczenia wolności lub grzywny stosuje się odpowiednio, jeżeli przynajmniej jedną z kar podlegających łączeniu jest już orzeczona kara łączna.
Przepis ten utracił moc z dniem 9 maja 2019 r. w zakresie, w jakim różnicuje sytuacje osób, wobec których zastosowanie miała już wcześniej instytucja kary łącznej, od osób, co do których ta instytucja zastosowania nie miała, w ten sposób, że umożliwia w stosunku do tej pierwszej kategorii osób podwyższenie dolnej granicy kary łącznej, a także orzeczenie kary rodzajowo surowszej, tj. kary 25 lat pozbawienia wolności. Ma to związek z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 kwietnia 2019 r. sygn. akt K 14/17 (Dz. U. poz. 858).
Następnie w związku z nowelizacją z dnia 24 czerwca 2020 r. art. 86 § 4 k.k przestał obowiązywać.
Obecnie podstawą orzeczenia kary łącznej są kary jednostkowe – powrócono zatem do modelu sprzed 2015 r. *
Kara łączna w stosunku do zbiegających się przestępstwa, za które orzeczono karę pozbawienia wolności i ograniczenia wolności
Zgodnie z art. 87 § 1 kk, w razie skazania za zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia wolności i ograniczenia wolności sąd wymierza karę łączną pozbawienia wolności, przyjmując, że miesiąc ograniczenia wolności równa się 15 dniom pozbawienia wolności.
Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia z dniem 18 czerwca 2019 r. sygn. akt P 20/17 uznał jednak, że powyższy przepis jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 175 ust. 1 Konstytucji w zakresie, w jakim nakłada na sąd obowiązek połączenia kar pozbawienia wolności i ograniczenia wolności oraz wymierzenia kary łącznej pozbawienia wolności po dokonaniu zamiany kary ograniczenia wolności na karę pozbawienia wolności.
Powołane orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego stwarza zatem podstawy do przyjęcia braku automatyzmu w łączeniu dwóch rodzajów kar wskazanych w art. 87 § 1 kk. Wtedy kara ograniczenia wolności może zostać wykonana przez sprawcę, po odbyciu kary pozbawienia wolności, a więc po opuszczeniu zakładu karnego (tak: Sąd Rejonowy w Bełchatowie w wyroku z dnia 09 września 2019 r. sygn akt: II K 477/19).
Z kolei jeżeli za zbiegające się przestępstwa wymierzono kary pozbawienia wolności oraz ograniczenia wolności i kara łączna pozbawienia wolności nie przekroczyłaby 6 miesięcy, a kara łączna ograniczenia wolności – 2 lat, sąd może orzec te kary łączne jednocześnie, jeżeli cele kary zostaną w ten sposób spełnione (art. 87 § 2 k.k.).
Zawieszenie wykonania kary łącznej
Zgodnie z art. 89 § 1 k.k. w razie skazania za zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem i bez warunkowego zawieszenia ich wykonania sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary łącznej w wymiarze nieprzekraczającym roku, jeżeli sprawca w czasie popełnienia każdego z tych przestępstw nie był skazany na karę pozbawienia wolności i jest to wystarczające do osiągnięcia wobec niego celów kary, a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa.
Inną możliwość warunkowego zawieszenia wykonania kary łącznej przewiduje przepis art. 89a § 1 kk, dotyczący sytuacji, gdy chociażby jedną z kar podlegających łączeniu jest kara pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, orzeczona na podstawie art. 60 § 5 kk., a kara ta nie podlega łączeniu z surowszą karą pozbawienia wolności. Wówczas sąd może wymierzyć karę łączną pozbawienia wolności w wymiarze równym karze pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania orzeczonej na podstawie art. 60 § 5, o ile jednocześnie stosuje warunkowe zawieszenie wykonania kary łącznej.
Możliwość ta znajduje więc zastosowanie do skazanego, który ujawnił wobec organu powołanego do ścigania przestępstw informacje dotyczące innych osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia lub też, gdy skazany niezależnie od wyjaśnień złożonych w swojej sprawie, ujawnił przed organem ścigania i przedstawił istotne okoliczności, nieznane dotychczas temu organowi, przestępstwa zagrożonego karą powyżej 5 lat pozbawienia wolności.
Jak stanowi art. 89a § 2 orzekając karę łączną pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, sąd może orzec grzywnę określoną w art. 71 § 1 k.k., chociażby jej nie orzeczono za pozostające w zbiegu przestępstwa.
W razie zbiegu orzeczeń o okresach próby sąd orzeka okres próby oraz związane z nim obowiązki na nowo. W razie zbiegu orzeczeń, o którym mowa w art. 89a § 1 k.k., okres próby może wynosić do 10 lat.
Kara łączna pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania
W razie skazania za zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem ich wykonania, sąd może w wyroku łącznym orzec karę łączną pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania (art. 89 § 1a k.k.).
Sąd orzeka karę łączną pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, przyjmując, że miesiąc kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania równa się 15 dniom kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania (§ 1b.).
Kara łączna w stosunku do tzw. małego świadka koronnego
Jak powiedziano, jeżeli chociażby jedną z kar podlegających łączeniu jest kara pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, orzeczona w stosunku do tzw. małego świadka koronnego (na podstawie art. 60 § 5 kk), a kara ta nie podlega łączeniu z surowszą karą pozbawienia wolności – sąd może wymierzyć karę łączną pozbawienia wolności w wymiarze równym karze pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania orzeczonej na podstawie art. 60 § 5, o ile jednocześnie stosuje warunkowe zawieszenie wykonania kary łącznej (art. 89a. § 1 kk).
Przypadki braku możliwości zastosowania kary łącznej
Po nowelizacji z dnia 24 czerwca 2020 r. nie obowiązuje przepis art. 85 § 3 k.k., który mówił, że jeżeli po rozpoczęciu, a przed zakończeniem wykonywania kary lub kary łącznej sprawca popełnił przestępstwo, za które orzeczono karę tego samego rodzaju lub inną podlegającą łączeniu, orzeczona kara nie podlega łączeniu z karą odbywaną w czasie popełnienia czynu. A jeżeli kara wykonywana lub orzeczona w powyższych warunkach, stanie się następnie podstawą orzeczenia kary lub kar łącznych, zakaz łączenia kar odnosi się również do tej kary lub kar łącznych.
Tak jak i przed nowelizacją z dnia 24 czerwca 2020 r., tak i obecnie karą łączną nie obejmuje się ponadto kar orzeczonych wyrokami, o których mowa w art. 114a kk, a więc prawomocnych orzeczeń skazujących za popełnienie przestępstwa wydanych przez sąd właściwy w sprawach karnych w państwie członkowskim Unii Europejskiej
Kara łączna a zamiana kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na karę ograniczenia wolności albo na grzywnę
Wobec skazanego na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, który w okresie próby rażąco narusza porządek prawny albo jeżeli uchyla się od uiszczenia grzywny, od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych, środków kompensacyjnych lub przepadku, sąd może zamiast zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności zamienić ją na karę ograniczenia wolności w formie obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne.
W przypadku, gdyby następnie orzeczono wobec skazanego karę łączną, zamiana kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na karę ograniczenia wolności albo na grzywnę nie zwalnia skazanego od wykonania orzeczonych wobec niego środków karnych, przepadku, środków kompensacyjnych lub środków zabezpieczających (Art. 75a. § 4 kk).
Objęcie wyrokiem łącznym kary, z której odbywania skazany został warunkowo zwolniony
Stosownie do art. 82 § 2 kk w wypadku objęcia wyrokiem łącznym kary, z której odbywania skazany został warunkowo zwolniony, na poczet orzeczonej kary łącznej zalicza się jedynie okres faktycznego odbywania kary.
Kara łączna a środki karne, przepadek, środki kompensacyjne oraz dozór
Orzekając karę łączną środki karne, przepadek, środki kompensacyjne, środki zabezpieczające oraz dozór stosuje się, chociażby orzeczono je tylko co do jednego ze zbiegających się przestępstw (Art. 90 § 1).
W razie orzeczenia za zbiegające się przestępstwa pozbawienia praw publicznych, zakazów lub obowiązku tego samego rodzaju, sąd stosuje odpowiednio przepisy o karze łącznej.
Kara łączna a ciąg przestępstw
Jeżeli sprawca w warunkach kary łącznej (art. 85 kk § 1 kk) popełnia dwa lub więcej ciągów przestępstw lub ciąg przestępstw oraz inne przestępstwo, sąd orzeka karę łączną, stosując odpowiednio przepisy o karze łącznej.
Jeżeli sprawca został skazany dwoma lub więcej wyrokami za przestępstwa należące do ciągu przestępstw, orzeczona kara łączna nie może przekroczyć górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę, przewidzianego w przepisie stanowiącym podstawę wymiaru kary dla każdego z tych przestępstw (Art. 91 § 1 kk).
Za ciąg przestępstw rozumie się tu popełnienie przez sprawcę w krótkich odstępach czasu, z wykorzystaniem takiej samej sposobności, dwóch lub więcej przestępstw, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw. Wtedy to sąd orzeka jedną karę określoną w przepisie stanowiącym podstawę jej wymiaru dla każdego z tych przestępstw, w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.
Łączenie kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania i kary ograniczenia wolności
Analiza przepisów Rozdziału IX Kodeksu Karnego dotyczącego łączenia kar i środków karnych wskazuje jednoznacznie, iż dopuszczalne jest łączenie kary pozbawienia wolności z karą ograniczenia wolności (art. 87 kk), przy czym nie wprowadza się żadnego ograniczenia w tym zakresie, szczególnie w przypadku gdy połączeniu miałaby podlegać kara pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania.
Kara pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania i bezwzględna kara pozbawienia wolności, są karami tego samego rodzaju.
Treść art. 87 kk w żadnej mierze nie wyklucza możliwości łączenia kary pozbawienia wolności warunkowo zawieszonej z karą ograniczenia wolności.
W okresie od dnia 1 lipca 2015 do dnia 24 czerwca 2020 r. z uwagi na ówczesne brzmienie art. 85 § 2 k.k. (“Podstawą orzeczenia kary łącznej są kary wymierzone i podlegające wykonaniu”) istotnym było, czy kara pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania jest karą podlegającą wykonaniu.
W tym kontekście błędne było założenie, że kara pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania nie była karą podlegającą wykonaniu. Tego rodzaju zapatrywanie nie uwzględniało ustalonego już w orzecznictwie poglądu, iż w treści art. 85 § 2 kk chodziło o takie kary w stosunku, do których nie została zakończona procedura ich wykonania.
Kara orzeczona z warunkowym zawieszeniem jej wykonania może potencjalnie zostać zrealizowana poprzez zaktualizowanie się przesłanek pozwalających na jej zarządzenie. Taka możliwość istnieje do czasu upływu terminu przewidzianego w treści art. 75 § 4 kk. Do tego czasu kara pozbawienia wolności warunkowo zawieszona jest karą podlegającą wykonaniu. Jedynie więc niedopuszczalność zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności warunkowo zawieszonej wynikająca z upływu okresu, o jakim mowa w treści art. 75 § 4 kk, czyni tę karę niepodlegającą wykonaniu, a zatem wyklucza możliwość objęcia jej węzłem kary łącznej (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2017 r. sygn. IV KK 363/16, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2017 r. sygn. akt III K 72/17, a także wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 18 października 2017 r. II Aka 310/17).
Podobnie wielu przedstawicieli doktryny opowiada się wprost za dopuszczalnością łączenia kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania i karą ograniczenia wolności (tak: P. Kardas Kodeks Karny komentarz do art. 53 – 116 t. II red. W. Wróbel, A. Zoll WK 2016, P. Hofmański, L. Paprzycki, A. Sakowicz Kodeks Karny Komentarz do art. 87 red. M. Filar WK 2016, S. Żółtek Kodeks Karny t. II Komentarz do art. 32 – 116, red. M. Królikowski, R. Zabłocki Legalis, R. Stefański KK Komentarz Legalis CHBeck 2018r.).
Należy też pamiętać, że z punktu widzenia wykładni funkcjonalnej trudno wykluczyć możliwość łączenia kary ograniczenia wolności z karą pozbawienia wolności warunkowo zawieszoną, skoro ustawodawca wyraźnie dopuszcza możliwości łączenia kary pozbawienia wolności warunkowo zawieszonej z karą surowszego rodzaju, jaką jest bezwzględna kara pozbawienia wolności. Trudno także w dotychczasowym orzecznictwie dotyczącym materii kary łącznej i wyroku łącznego znaleźć rozstrzygnięcia, które poddawałyby w wątpliwość połączenia w wyroku łącznym kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania i kary ograniczenia wolności.
Reasumując, w świetle treści art. 87 § 1 kk nie ma normatywnych przeszkód do łączenia kary ograniczenia wolności z karą pozbawienia wolności warunkowo zawieszoną, chyba że upłynął przewidziany w art. 75 § 4 kk termin pozwalający na zarządzenie wykonania tej kary (tak: wyrok Sądu Okręgowego w Legnicy z dnia 13 marca 2019 r., sygn. akt IV Kz 73/19).
Łączenie kary pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności z karą grzywny
Nie podlegają natomiast łączeniu kary pozbawienia wolności z karami grzywny oraz kary ograniczenia wolności i grzywny – w takich przypadkach orzeka się osobne kary łączne pozbawienia lub ograniczenia wolności oraz grzywny . Wspomnieć trzeba, że odrębne uregulowania przewidziane są w kodeksie karnym skarbowym (tak: Jacek Czabański w: Kara łączna pozbawienia wolności w praktyce. Prokuratura i Prawo 12, 2006) .
Kara mieszana (sekwencyjna z art. 37a i 37b kk) a kara łączna
Zgodnie z art. 87 § 2 kk, jeżeli za zbiegające się przestępstwa wymierzono kary pozbawienia wolności oraz ograniczenia wolności i kara łączna pozbawienia wolności nie przekroczyłaby 6 miesięcy, a kara łączna ograniczenia wolności – 2 lat, sąd może orzec te kary łączne jednocześnie, jeżeli cele kary zostaną w ten sposób spełnione.
Mikołaj Małecki (w: Palestra 7-8/2015) wskazuje, że w ramach wymiaru kary łącznej sąd ma kompetencję do jednoczesnego orzeczenia dwóch różnorodzajowych kar, podlegających co do zasady łączeniu z zastosowaniem przelicznika z art. 87 § 1 k.k. (ograniczenie wolności co do zasady zamienia się na pozbawienie wolności w proporcji 2:1). W rezultacie zastosowania szczególnego przepisu z art. 87 § 2 k.k. w ramach kary łącznej zostaje ukształtowana sekwencja kar, odpowiadająca istocie instytucji z art. 37b k.k.
Warunkowe zawieszenie wykonania kary łącznej pozbawienia wolności, mającej za podstawy kary mieszane (sekwencyjne)
P. Kardasa wyraził pogląd, że w sytuacji wykluczenia możliwości warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności orzeczonej jako składnika kary sekwencyjnej, należy także wykluczyć warunkowe zawieszenie wykonania kary łącznej pozbawienia wolności, mającej za podstawy tego rodzaju kary jednostkowe pozbawienia wolności (tak też: Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 stycznia 2021 r. Sygn. akt V KK 254/19).
Objęcie wyrokiem łącznym kary pozbawienia wolności wykonywanej w systemie dozoru elektronicznego
W przypadku objęcia wyrokiem łącznym kary pozbawienia wolności wykonywanej w systemie dozoru elektronicznego sąd penitencjarny z urzędu uchyla zezwolenie na odbycie tej kary w tym systemie, co nie stoi na przeszkodzie jednoczesnemu udzieleniu zezwolenia na odbycie kary łącznej pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, jeżeli zachodzą ku temu warunki określone w art. 43la § 1 kkw (Art. 43li kkw).
Jeżeli kara w systemie dozoru elektronicznego została natomiast objęta karą łączną, sąd, który orzekł karę łączną, niezwłocznie informuje o tym sąd właściwy w sprawach wykonywania dozoru elektronicznego. Sąd właściwy w sprawach wykonywania dozoru elektronicznego wydaje wówczas polecenie, o którym mowa w art. 43t § 1 pkt 6 (usunięcie nadajnika, rejestratora stacjonarnego lub rejestratora przenośnego używanego przez osobę skazanego), chyba że nie jest to celowe ze względu na rodzaj i wymiar orzeczonej kary łącznej .
Utrata mocy przez wyrok łączny
Jeżeli po wydaniu wyroku łącznego określającego karę łączną zachodzi potrzeba wydania nowego wyroku łącznego, z chwilą jego uprawomocnienia się poprzedni wyrok łączny traci moc (Art. 575 § 1 kpk).
Modyfikacja wyroków jednostkowych objętych wyrokiem łącznym
Wyrok łączny traci moc, jeżeli choćby jeden z wyroków stanowiących podstawę jego podstawę ulega uchyleniu lub zmianie. Sąd wówczas w miarę potrzeby wydaje nowy wyrok łączny. Podobną zasadę stosuje się, gdy jeżeli choćby jeden wyrok łączny stanowiący podstawę wyroku utracił moc (Art. 575 § 2 kpk).
Jak podkreślał Sad Najwyższy, zmiana o której mowa w przepisie art. 575 § 2 k.p.k., niwecząca z mocy prawa wyrok łączny, wystąpi zawsze wówczas, gdy w wyniku określonej konfiguracji procesowej zmianie ulegną rozstrzygnięcia, co do kary czy środków karnych, zawarte w choćby jednym z podlegających łączeniu wyroków jednostkowych. Zmiana wyroku w rozumieniu art. 575 § 2 k.p.k. obejmuje zatem także takie modyfikacje zawartych w tym wyroku rozstrzygnięć o karze (środku karnym), dokonane na podstawie przepisów obowiązującego prawa materialnego, procesowego czy wykonawczego, w określonym układzie procesowym, które sprawiają, iż treść owego podlegającego łączeniu wyroku jednostkowego jest odmienna w stosunku do stanu istniejącego w momencie wydawania wyroku łącznego, który i ten wyrok jednostkowy obejmował.
Na uwagę zasługuje w tej wypowiedzi położenie nacisku na to, że przy “zmianie” wyroku w tym rozumieniu, o jakim mowa w przedmiotowym przepisie, chodzi o ingerencję w treść orzeczenia, a nie o jego formę. Generalnie można więc powiedzieć, że z punktu widzenia skutków – o jakich mowa w art. 575 § 2 k.p.k. – relewantne znaczenie mają takie modyfikacje wyroków jednostkowych objętych wyrokiem łącznym, które są wyrazem odmiennych ocen prawnych lub ustaleń faktycznych dokonanych przez sądy odwoławcze lub sąd kasacyjny w orzeczeniach zmieniających lub uchylających, bądź też wynikają z uwzględnienia w drodze stosownych procedur – materialno-prawnego lub procesowego oddziaływania nowych okoliczności faktycznych lub zmian przepisów albo aktów abolicji, łaski i amnestii, które to okoliczności lub zmiany prawa albo decyzje – nastąpiły po wydaniu wyroku ulegającego zmianie (tak Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 15.01.2014 r., III KK 322/13, LEX nr 1425008; tak też wyrok Sądu Najwyższego z 8 sierpnia 2013 r. III KK 203/13, LEX nr 1350556, P. Hofmański red. Kodeks postępowania karnego, Tom II, Komentarz, Warszawa 1999, s. 988, oraz wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 30 października 2015 r. sygn. akt II AKa 254/15).
Konkludując, nie może ulegać wątpliwości, że w art. 575 § 2 k.p.k. chodzi o taką korektę rozstrzygnięcia stanowiącego podstawę wyroku łącznego (przez jego zmianę lub uchylenie), która wprowadza stan prawny możliwy do zaistnienia w dacie wydania tego wyroku. Z “korektą” taką nie mamy do czynienia – co oczywiste – w przypadku zatarcia jednego (lub więcej) ze skazań, objętych wyrokiem łącznym (tak też S.A. w Katowicach, w wyroku z dnia 30.05.2014 r., II Aka 90/14, LEX nr 1500763).
Przyjmując przeciwne stanowisko, to nowy wyrok łączny należałoby wydać w każdej sprawie, w której nie dochodzi do jednoczesnego zatarcia wszystkich skazań zawartych w orzeczeniach objętych wyrokiem pierwotnym (patrz art. 108 k.k. a contrario)(tak: wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 30 października 2015 r. sygn. akt II AKa 254/15).
Odroczenie wykonania kary łącznej
Możliwe jest złożenie wniosku i uzyskanie odroczenia wykonania kary łącznej.
Szanowny Panie Mecenasie,
bardzo dziękuję za powyższy artykuł dotyczący kary łącznej / wyroku łącznego w świetle zmian kodeksowych ostatnich lat. Przeczytałem z zainteresowaniem. Trafnie zestawił Pan kluczowe zagadnienia.
Raz jeszcze dziękuję.
Jarosław Nawrocki
Radca prawny
Bardzo mi miło. Pozdrawiam.
Sławomir Sobolewski