Zasada swobodnej oceny dowodów

Sąd dokonuje oceny materiału dowodowego zebranego w sprawie zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów. Zasadę tę wyraża art. 233. § 1 k.p.c., stanowiąc, że sąd ocenia wiarogodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Zwykle podważając stan faktyczny ustalony przez sąd pierwszej instancji, w apelacji zarzucamy więc naruszenie tego przepisu. Jest to zarzut naruszenia przepisów postępowania.

Ograniczenia podstaw skargi kasacyjnej

Skargę kasacyjną można oprzeć na podstawach naruszenia prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie, lub na naruszeniu przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Podstawą skargi kasacyjnej, stosownie do art. 398 3 § 1 k.p.c., nie może być jednak zarzut naruszenia przepisów postępowania dotyczący ustalenia faktów lub oceny dowodów.

Funkcja Sądu Najwyższego

Powyższe zasady wiążą się z przyjęciem przez ustawodawcę założenia, że Sąd Najwyższy, rozpoznając skargę kasacyjna, pełni rolę sądu prawa, którego zadaniem nie jest analiza oceny wiarygodności i mocy dowodów lub ustalanie stanu faktycznego. Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych w zakresie orzekania (art. 183 ust. 1 Konstytucji). Sąd ten rozpoznając skargę kasacyjną w granicach jej podstaw jest związany z mocy art. 398 13 § 2 k.p.c. ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia (wyrok Sądu Najwyższego z 24 lutego 2006 r., II CSK 136/05).

Pojęcie faktów w rozumieniu przepisów o skardze kasacyjnej

Przez fakty w rozumieniu art. 398 3 § 3 kpc należy rozumieć te ustalenia sądu, które dotyczą wyłącznie relacji o przebiegu zdarzeń lub stanie rzeczy podlegającego ocenie, odwołania do dowodów, na których sąd się oparł, bądź którym odmówił dania wiary.

Przepisy, których naruszenie w związku z ustalaniem faktów i przeprowadzaniem oceny dowodów nie może być przedmiotem zarzutów kasacyjnych

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 czerwca 2013 r. (sygn. akt II PK 300/12) stwierdził, że przepis art. 398 3 § 3 k.p.c. wprawdzie nie wskazuje expressis verbis konkretnych przepisów, których naruszenie, w związku z ustalaniem faktów i przeprowadzaniem oceny dowodów, nie może być przedmiotem zarzutów wypełniających drugą podstawę kasacyjną, polegającą na naruszeniu przepisów postępowania.

Nie ulega jednak wątpliwości, że przepis ten obejmuje art. 233 k.p.c., ponieważ właśnie ten przepis określa kryteria oceny wiarygodności i mocy dowodów. Zarzut naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c., motywowany wadliwą oceną zgromadzonych w sprawie dowodów, nie może zatem stanowić uzasadnionej podstawy skargi kasacyjnej (tak też: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2010, I PK 260/09).

Inne przepisy tego rodzaju to m.in. art. 228 kpc, mówiący, że fakty powszechnie znane, oraz fakty znane sądowi urzędowo nie wymagają dowodu, oraz 231 kpc ustanawiający domniemanie faktyczne przyznające sądowi prawo do uznania za ustalone fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy,  jeżeli wniosek taki można wyprowadzić z innych ustalonych faktów

Polemika z oceną zebranego w sprawie materiału dowodowego a skarga kasacyjna

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 12 maja 2015 r. (sygn. akt IV CSK 650/14), za formę naruszenia art. 233. § 1 k.p.c. uznał polemikę strony z oceną zebranego w sprawie materiału dowodowego przez sądy pierwszej i drugiej instancji
Sąd ten podobnie zakwalifikował zarzut strony dotyczący oceny prawidłowości przeprowadzenia postępowania dowodowego przed Sądem I instancji dokonaną przez Sąd II instancji.
Powyższe zarzuty, stanowiąc podstawę skargi kasacyjnej, były zatem niedopuszczalne.

Podobnie niedopuszczalny był sformułowany przez skarżącego zarzut nierozpoznania zarzutów apelacji, przez przyjęcie przez Sąd Okręgowy za własne ustaleń Sądu Rejonowego w sytuacji, gdy zarzuty apelacji obejmowały sprzeczność ustaleń sądu pierwszej instancji ze zgromadzonym materiałem dowodowym.

W sprawie tej, Sąd Najwyższy jako podstawę niedopuszczalności oparcia skargi kasacyjnej na zarzucie naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wskazał następujące orzeczenia: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 2012 r., III CSK 73/12, nie publ. i z dnia 19 kwietnia 2011 r., I U K 368/10, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2012 r., II PK 278/11,).

Odmienna ocena materiału dowodowego przez sąd apelacyjny, a skarga kasacyjna

Art . 382 k.p.c. mówi, że sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym.
Sąd Apelacyjny nie narusza zatem art. 382 k.p.c. dokonując własnych ustaleń faktycznych i wyprowadzając wnioski w zakresie kwalifikacji prawnej w oparciu o materiał dowodowy zebrany w postępowaniu pierwszoinstancyjnym.

Sąd drugiej instancji ma obowiązek dokonać własnej oceny wyników postępowania dowodowego, niezależnie od tego czy ustaleń dokonuje po przeprowadzeniu nowych dowodów, ponowieniu dotychczasowych, czy też wskutek podzielenia ustaleń dokonanych przez sąd pierwszej instancji (por. wyrok Sądu Najwyższego z 8 lutego 2000 r., II UKN 385/99, OSNAPiUS 2001/15/493).

Kwestionowanie przyjętej przez sąd apelacyjny kwalifikacji prawnej w ramach zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.

W wyroku z dnia 21 marca 2013 r. (sygn. akt III CSK 216/12) Sąd Najwyższy przyjął, że kwestionowanie przyjętej przez sąd drugiej instancji kwalifikacji prawnej w ramach zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie może być przedmiotem rozważań i ocen Sądu Najwyższego. Treść normatywna tego przepisu odnosi się bowiem bezpośrednio do dokonywania przez Sąd oceny dowodów, a podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów i oceny dowodów (art. 398 3 § 3 k.p.c.). Sąd Najwyższy związany jest ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia.

Pominięcie wyników postępowania dowodowego przeprowadzonego przez sąd pierwszej instancji jako dopuszczalna podstawa skargi kasacyjnej

Z ugruntowanej linii orzeczniczej Sądu Najwyższego wynika, iż naruszenie
art. 382 k.p.c. (zasada orzekania przez sąd drugiej instancji na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym) może stanowić podstawę skargi kasacyjnej jedynie w wypadkach
pominięcia przez Sąd drugiej instancji części „zebranego w sprawie materiału”
i wydania wyroku wyłącznie na podstawie materiału zebranego przed sądem
pierwszej instancji lub na podstawie własnego materiału z pominięciem wyników
postępowania dowodowego przeprowadzonego przez sąd pierwszej instancji
(por. wyroki Sądu Najwyższego z 22 lutego 2007 r., III CSK 337/06, Lex nr 274217
oraz z 9 czerwca 2005 r., III CK 674/04, Lex nr 180851).

Pominięcie dowodów nie jest równoznaczne z dokonaniem ich oceny i może być przedmiotem zarzutu skargi kasacyjnej w świetle art. 398 3 § 3 kpc (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 lutego 2006 r., I CSK 29/05).

Bezpodstawnie nieuzupełnienie postępowania dowodowego przez sąd apelacyjny jako podstawa skargi kasacyjnej

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 września 2002 r. stwierdził, że w sytuacji gdy podstawa skargi kasacyjnej sprowadza się do zarzutu naruszenia ogólnej normy procesowej z art. 382 kpc, to może być usprawiedliwiona tylko wtedy, kiedy skarżący wykaże, że sąd drugiej instancji bezpodstawnie nie uzupełnił postępowania dowodowego albo pominął część zebranego materiału, jeżeli przy tym uchybienia te mogły mieć wpływ na wynik sprawy.

Odrzucenie skargi kasacyjnej

Art. 398 6 § 2 kpc przewiduje, że sąd drugiej instancji odrzuca na posiedzeniu niejawnym skargę kasacyjną niespełniającą wymagań określonych w art. 398 4 § 1 kpc. Taką konsekwencją objęte jest więc nieprzytoczenie podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienia.

W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego dotyczącym skarg kasacyjnych opartych na zarzutach dotyczących ustalenia faktów lub oceny dowodów, ugruntowało się stanowisko, zgodnie z którym skarga kasacyjna zawierająca wyłącznie zarzuty dotyczące ustalonego stanu faktycznego i oceny dowodów (art. 228, 231 i 233 k.p.c.) lub zmierzająca do podważenia ustalonego w zaskarżonym wyroku stanu faktycznego podlega odrzuceniu jako niedopuszczalna na podstawie art. 398 6 § 2 k.p.c. (tak: postanowienia Sądu Najwyższego: z 30 sierpnia 2006 r., I CSK 189/06; z 6 grudnia 2005 r., I CSK 66/05; z 21 lipca 2006 r., II CSK 138/06; z 26 września 2006 r., II CSK 283/06; z 30 października 2006 r., II CSK 378/06; z 30 maja 2006 r., I PK 300/05; z 23 października 2006 r., I UK 194/06).

Orzecznictwo to opiera się na założeniu, zgodnie z którym skarga kasacyjna zawierająca wyłącznie wspomniane wyżej zarzuty, oparta jest na niedopuszczalnej ustawowo podstawie. Podstawą skargi nie mogą bowiem być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z 23 września 2005 r., III CSK 13/05, OSNC 2006 nr 4, poz. 76).

Pogląd ten spotkał się również z akceptacją ze strony doktryny, która wskazuje, iż brak wskazania podstawy kasacyjnej stanowi wadę konstrukcyjną skargi kasacyjnej w rozumieniu art. 398 6 § 2 w związku z art. 3984 § 1 k.p.c. Sąd drugiej instancji odrzuca bowiem skargę, która nie spełnia wymagań określonych w art. 398 4 § 1 k.p.c., zaś zgodnie z art. 398 4 § 1 pkt. 2 k.p.c. skarga kasacyjna powinna zawierać ,,przytoczenie podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienie”.

Jeżeli zatem skarga kasacyjna oparta została na zarzutach, które – zgodnie z art. 398 3 § 3 k.p.c. – nie mogą stanowić podstawy skargi kasacyjnej, można przyjąć, iż nie zawiera ona jednego z obligatoryjnych elementów konstrukcyjnych. W tym ujęciu zarzut dotyczący oceny dowodów lub ustaleń faktycznych nie może zostać uznany za podstawę kasacyjną, skoro art. 398 3 § 3 k.p.c. wyklucza go z katalogu podstaw skargi kasacyjnej (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2007 r. Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych, sygn. akt II UZ 62/06).