Ograniczenie władzy rodzicielskiej to sytuacja, w której sąd zmniejsza możliwości współdecydowania jednego lub obu rodziców o losach dziecka. Może to obejmować wybrane kwestie, takie jak współdecydowanie o edukacji, leczeniu czy miejscu pobytu dziecka.
Przesłanki ograniczenia władzy rodzicielskiej w przypadku faktycznej rozłąki
Kodeks rodzinny i opiekuńczy w artykule 107 stanowi, że w sytuacji gdy władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom żyjącym w rozłączeniu, sąd opiekuńczy może ze względu na dobro dziecka określić sposób jej wykonywania i utrzymywania kontaktów z dzieckiem. Sąd nie jest przy tym zobligowany do orzekania w przedmiocie władzy rodzicielskiej w każdym przypadku pozostawania rodziców w separacji faktycznej bądź konkubinacie, a następuje to wtedy, gdy dochodzi do naruszenia dobra dziecka.
Sąd pozostawia władzę rodzicielską obojgu rodzicom, jeżeli przedstawią zgodne z dobrem dziecka pisemne porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem. W braku takiego porozumienia, sąd, uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, rozstrzyga o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia.
Na zgodny wniosek stron sąd nie orzeka o utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem.
Powstrzymanie się sądu od ingerencji w strukturę rodziny w opisanym przypadku jest więc warunkowane przedstawieniem przed rodziców porozumienia o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywania kontaktów z dzieckiem.
Wskazany przepis nie reguluje sytuacji rodziców, wobec których orzeczono rozwód, separację lub unieważniono małżeństwo. W takim przypadku rozstrzygnięcia o władzy rodzicielskiej dotyczy art. 58 k.r.o. Pojęcie rozłąki rodziców ma aspekt faktyczny a nie prawny, nie ma tu znaczenia, czy wiążą bądź łączyły ich więzi prawne.
Art. 107 § 1 i 2 kro stanowi samodzielną podstawą do ograniczenia władzy rodzicielskiej w razie zagrożenia dobra dziecka w sytuacji, gdy rodzice żyjący w rozłączeniu nie przedstawili zgodnego z dobrem dziecka porozumienia odnośnie władzy rodzicielskiej i kontaktów. Wydając zatem orzeczenie w oparciu o ten przepis, rozstrzygnięcie o sposobie wykonywanie władzy rodzicielskiej zależy od realizacji następujących przesłanek:
- władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom
- rodzice pozostają w rozłączeniu
- za rozstrzygnięciem regulującym wykonywanie władzy rodzicielskiej przemawia dobro dziecka.
Niemożność porozumienia się rodziców co do sposoby wychowania dziecka
W postanowieniu z dnia 1 lutego 2000 r. III CKN 1148/98 Sąd Najwyższego wskazał, że typowa relacja w kontaktach między rodzicami żyjącymi w rozłące, wymagająca rozwiązania w trybie art. 107 § 1 k.r.o. zachodzi, gdy oboje rodzice chcą działać na rzecz dobra dziecka oraz są zdolni do wykonywania władzy rodzicielskiej – nie potrafią jednak należycie ze sobą współdziałać w sytuacji porozwodowej, wobec czego uzgadnianie przez nich wszystkich bieżących spraw dziecka byłoby utrudnione.
Sytuacja taka oznacza konieczność powierzenia wykonywania władzy rodzicielskiej jednemu z nich, z ograniczeniem władzy rodzicielskiej drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka.
Zakres ograniczenia władzy rodzicielskiej
Ograniczenie władzy rodzicielskiej jednego z rodziców na podstawie art. 107 § 2 k.r.o. dotyczy najczęściej pozostawienia atrybutu władzy rodzicielskiej polegającego na „współdecydowaniu w istotnych prawach dziecka” (tak J. Ignaczewski (w:) H. Ciepła, J. Ignaczewski, J. Skibińska-Adamowicz, Komentarz…, pod red. J. Ignaczewskiego, s. 190).
Sąd opiekuńczy w zależności od okoliczności konkretnego przypadku może w sposób szczegółowy wskazać sprawy, w których rodzic, którego władza rodzicielska została ograniczona, może współdecydować.
Wybór sposobu ograniczenia władzy rodzicielskiej drugiego z rodziców z którym dziecko nie będzie przebywało w sposób stały wymaga odniesienia do okoliczności dotyczących aktualnej sytuacji życiowej dziecka stron oraz związanego z tym wzajemnego stosunku małżonków i rozważenia na tej podstawie, w jakim zakresie wzgląd na dobro dziecka uzasadnia potrzebę i pozwala – bez obawy o częste konflikty – na wspólne wykonywanie przez oboje rozwiedzionych rodziców obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, należącego do władzy rodzicielskiej (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 10 maja 2017 r. I ACa 1436/16).
Powierzenie na podstawie art. 107 k.r.o. wykonywania władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, z określonym ograniczeniem tej władzy drugiego, nie wyłącza zgodnie z art. 109 k.r.o.. możliwości zobowiązania także tego z rodziców, któremu powierzono wykonywanie władzy rodzicielskiej, do określonego postępowania i kontroli wydanych w tym zakresie zarządzeń (art. 109 § 2 pkt 1 k.r.o.), jeżeli takie zarządzenia okażą się ze względu na zagrożenie dobra dziecka niezbędne (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 września 1978 r. sygn. akt III CRN 158/78).
Na podstawie art. 58 k.r.o. w wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i kontaktach rodziców z dzieckiem. Sąd uwzględnia tu pisemne porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Jeżeli po rozwodzie powstanie konieczność powtórnej ingerencji sądu w materii wykonywania władzy rodzicielskiej ze względu na dobro dziecka, jej powierzenie następuje natomiast z zasady tylko jednemu z nich. Zachowanie uprawnień obojga rodziców nastąpić może w sytuacji wyjątkowej, a mianowicie wówczas, gdy istnieje całkowita zgodność między nimi przy wykonywaniu pieczy nad małoletnim dzieckiem (postanowienie SN z dnia 1 lutego 2000 r., III CKN 1148/99, LEX nr 306669).
Ograniczenie władzy rodzicielskiej a interes rodzica
Analizując założenia art. 107 § 1 k.r.o. należy wskazać że ograniczenie władzy rodzicielskiej nie jest karą nałożoną na rodzica, a w rzeczywistości dąży do zapewnienie niezakłóconej pieczy nad dzieckiem, w interesie dziecka. Ustawodawca nadał dobru dziecka charakter nadrzędny i górujący nad partykularnymi interesami rodziców. Sądy określają zakres władzy rodzicielskiej według tego, który z rozwiedzionych małżonków daje lepszą gwarancję wykonywania pieczy nad dzieckiem i u którego dziecko powinno przebywać. Decydują o tym kryteria obiektywne ujawnione w zgodnych opiniach rodzinnych ośrodków diagnostyczno – konsultacyjnych, liczy się też wola dziecka, jeżeli ze względu na wiek i stopień rozwoju umysłowego, posiada ono możliwość racjonalnej oceny sytuacji.
Pojęcie „dobra dziecka”
Nie ma definicji ustawowej zwrotu „dobro dziecka”. Wypełnienie jego znaczenia powinno być dokonywane w konkretnych okolicznościach faktycznych zwłaszcza, jeżeli wskazują na zaistnienie sytuacji, w jakiej znalazło się dziecko, wymagającej ingerencji ze strony innych podmiotów, w tym także sądu. Wyszczególnić należy uprawnienie do ochrony życia i zdrowia oraz wszelkich działań ze strony innych, które powinny zapewnić warunki do spokoju, prawidłowego, niezakłóconego rozwoju, poszanowania godności i udziału w procesie decydowania o jego sytuacji oraz zaznaczyć, że jest to zbiór niewyczerpany (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2016 r. sygn. akt II CA 1/16).
Rodzice wychowując dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską, obowiązani są przy tym troszczyć się o jego fizyczny i duchowy rozwój (art. 96 § 2 kro). W literaturze przedmiotu podkreśla się, co z punktu widzenia elementarnych zasad współżycia społecznego pozostaje dość oczywiste, że prawidłowe wychowanie dziecka polega na zapewnieniu mu stabilnej sytuacji rodzinnej, właściwego klimatu uczuciowego oraz otaczaniu go szacunkiem. Niewłaściwe, zagrażające dobru dziecka postępowanie rodziców polega więc na destabilizowaniu jego położenia (tak: T. Sokołowski, Komentarz do art. 96 kro, Lex).
Na temat pozbawienia władzy rodzicielskiej: czytaj tutaj
