Kodeks rodzinny i opiekuńczy w artykule 107 stanowi, że w sytuacji gdy władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom żyjącym w rozłączeniu, sąd opiekuńczy może ze względu na dobro dziecka określić sposób jej wykonywania i utrzymywania kontaktów z dzieckiem. Sąd nie jest przy tym zobligowany do orzekania w przedmiocie władzy rodzicielskiej w każdym przypadku pozostawania rodziców w separacji faktycznej bądź konkubinacie, a następuje to wtedy, gdy dochodzi do naruszenia dobra dziecka.
Sąd pozostawia władzę rodzicielską obojgu rodzicom, jeżeli przedstawią zgodne z dobrem dziecka pisemne porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem. W braku takiego porozumienia, sąd, uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, rozstrzyga o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia.
Na zgodny wniosek stron sąd nie orzeka o utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem.
Powstrzymanie się sądu od ingerencji w strukturę rodziny w opisanym przypadku jest więc warunkowane przedstawieniem przed rodziców porozumienia o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywania kontaktów z dzieckiem.
Wskazany przepis nie reguluje sytuacji rodziców, wobec których orzeczono rozwód, separację lub unieważniono małżeństwo. W takim przypadku rozstrzygnięcia o władzy rodzicielskiej dotyczy art. 58 k.r.o. Pojęcie rozłąki rodziców ma aspekt faktyczny a nie prawny, nie ma tu znaczenia, czy wiążą bądź łączyły ich więzi prawne.
Zakres ograniczenia władzy rodzicielskiej
Ograniczenie władzy rodzicielskiej jednego z rodziców na podstawie art. 107 § 2 k.r.o. dotyczy najczęściej pozostawienia atrybutu władzy rodzicielskiej polegającego na „współdecydowaniu w istotnych prawach dziecka” (tak J. Ignaczewski (w:) H. Ciepła, J. Ignaczewski, J. Skibińska-Adamowicz, Komentarz…, pod red. J. Ignaczewskiego, s. 190). Sąd opiekuńczy w zależności od okoliczności konkretnego przypadku może w sposób szczegółowy wskazać sprawy, w których rodzic, którego władza rodzicielska została ograniczona, może współdecydować.
Wybór sposobu ograniczenia władzy rodzicielskiej drugiego z rodziców z którym dziecko nie będzie przebywało w sposób stały wymaga odniesienia do okoliczności dotyczących aktualnej sytuacji życiowej dziecka stron oraz związanego z tym wzajemnego stosunku małżonków i rozważenia na tej podstawie, w jakim zakresie wzgląd na dobro dziecka uzasadnia potrzebę i pozwala – bez obawy o częste konflikty – na wspólne wykonywanie przez oboje rozwiedzionych rodziców obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, należącego do władzy rodzicielskiej (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 10 maja 2017 r. I ACa 1436/16).
Powierzenie na podstawie art. 107 k.r.o. wykonywania władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, z określonym ograniczeniem tej władzy drugiego, nie wyłącza zgodnie z art. 109 k.r.o.. możliwości zobowiązania także tego z rodziców, któremu powierzono wykonywanie władzy rodzicielskiej, do określonego postępowania i kontroli wydanych w tym zakresie zarządzeń (art. 109 § 2 pkt 1 k.r.o.), jeżeli takie zarządzenia okażą się ze względu na zagrożenie dobra dziecka niezbędne (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 września 1978 r. III CRN 158/78).
Na podstawie art. 58 k.r.o. w wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i kontaktach rodziców z dzieckiem. Sąd uwzględnia tu pisemne porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Jeżeli po rozwodzie powstanie konieczność powtórnej ingerencji sądu w materii wykonywania władzy rodzicielskiej ze względu na dobro dziecka, jej powierzenie następuje natomiast z zasady tylko jednemu z nich. Zachowanie uprawnień obojga rodziców nastąpić może w sytuacji wyjątkowej, a mianowicie wówczas, gdy istnieje całkowita zgodność między nimi przy wykonywaniu pieczy nad małoletnim dzieckiem (postanowienie SN z dnia 1 lutego 2000 r., III CKN 1148/99, LEX nr 306669).
W postanowieniu z dnia 1 lutego 2000 r. III CKN 1148/98 Sąd Najwyższego wskazał, że typowa relacja w kontaktach między rodzicami żyjącymi w rozłące, wymagająca rozwiązania w trybie art. 107 § 1 k.r.o. zachodzi, gdy oboje rodzice chcą działać na rzecz dobra dziecka oraz są zdolni do wykonywania władzy rodzicielskiej – nie potrafią jednak należycie ze sobą współdziałać w sytuacji porozwodowej, wobec czego uzgadnianie przez nich wszystkich bieżących spraw dziecka byłoby utrudnione. Sytuacja taka oznacza konieczność powierzenia wykonywania władzy rodzicielskiej jednemu z nich, z ograniczeniem władzy rodzicielskiej drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka.
Analizując założenia art. 107 § 1 k.r.o. należy wskazać że ograniczenie władzy rodzicielskiej nie jest karą nałożoną na rodzica, a w rzeczywistości dąży do zapewnienie niezakłóconej pieczy nad dzieckiem, w interesie dziecka. Ustawodawca nadał dobru dziecka charakter nadrzędny i górujący nad partykularnymi interesami rodziców. Sądy określają zakres władzy rodzicielskiej według tego, który z rozwiedzionych małżonków daje lepszą gwarancję wykonywania pieczy nad dzieckiem i u którego dziecko powinno przebywać. Decydują o tym kryteria obiektywne ujawnione w zgodnych opiniach rodzinnych ośrodków diagnostyczno – konsultacyjnych, liczy się też wola dziecka, jeżeli ze względu na wiek i stopień rozwoju umysłowego, posiada ono możliwość racjonalnej oceny sytuacji.
Pojęcie „dobra dziecka”
Nie ma definicji ustawowej zwrotu „dobro dziecka”. Wypełnienie jego znaczenia powinno być dokonywane w konkretnych okolicznościach faktycznych zwłaszcza, jeżeli wskazują na zaistnienie sytuacji, w jakiej znalazło się dziecko, wymagającej ingerencji ze strony innych podmiotów, w tym także sądu. Wyszczególnić należy uprawnienie do ochrony życia i zdrowia oraz wszelkich działań ze strony innych, które powinny zapewnić warunki do spokoju, prawidłowego, niezakłóconego rozwoju, poszanowania godności i udziału w procesie decydowania o jego sytuacji oraz zaznaczyć, że jest to zbiór niewyczerpany (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2016 r. II CA 1/16).
Opieka naprzemienna
Możliwa jest sytuacja w której dziecko będzie mieszkać z każdym z rodziców w powtarzających się okresach, na zmianę. Jest to tzw. opieka naprzemienna.
Pojęcie „opieki naprzemienne” wprowadzone zostało z dniem 1 kwietnia 2016 r. wraz z wejściem w życie ustawy o pomocy państwa w wychowaniu dzieci (u.p.p.w.d). Natomiast z dniem 29 sierpnia 2015 r. weszła w życie ustawa z dnia 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego wprowadzająca instytucję opieki naprzemiennej do polskiego porządku prawnego.
W sytuacji braku orzeczenia o władzy naprzemiennej, o którym mowa w art. 2 pkt 16 u.p.p.w.d., opieka naprzemienna może wynikać także z pisemnego porozumienia, jeżeli z jego treści wynikać będzie, że rodzice rozwiedzeni, żyjący w separacji lub w rozłączeniu sprawują opiekę nad wspólnym dzieckiem na przemian w następujących po sobie okresach. Nieracjonalne jest bowiem przyjęcie, że opieka naprzemienna musi wynikać wyłącznie z wyroku sądu, skoro rodzice dziecka mogą sami ustalić taki sposób sprawowania opieki nad wspólnym dzieckiem. Odmienna wykładnia art. 2 pkt 16 ww. ustawy prowadzi do wniosku, że premiowani byliby rodzice dziecka, którzy nie mogą się porozumieć między sobą co do sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem, a jednocześnie wykładnia taka jest niesprawiedliwą wobec rodziców, którzy są w stanie to uczynić bez ingerencji sądu (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 16 lutego 2017 r. III SA/Kr 1727/16).
Na temat pozbawienia władzy rodzicielskiej: czytaj tutaj
