Definicja wyłudzenia kredytu (art. 297 kodeksu karnego)
Zgodnie z art. 297 § 1 kodeksu karnego, kto, w celu uzyskania dla siebie lub kogo innego, od banku lub jednostki organizacyjnej prowadzącej podobną działalność gospodarczą na podstawie ustawy albo od organu lub instytucji dysponujących środkami publicznymi – kredytu, pożyczki pieniężnej, poręczenia, gwarancji, akredytywy, dotacji, subwencji, potwierdzenia przez bank zobowiązania wynikającego z poręczenia lub z gwarancji lub podobnego świadczenia pieniężnego na określony cel gospodarczy, instrumentu płatniczego lub zamówienia publicznego, przedkłada podrobiony, przerobiony, poświadczający nieprawdę albo nierzetelny dokument albo nierzetelne, pisemne oświadczenie dotyczące okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania wymienionego wsparcia finansowego, instrumentu płatniczego lub zamówienia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Tej samej karze podlega, kto wbrew ciążącemu obowiązkowi, nie powiadamia właściwego podmiotu o powstaniu sytuacji mogącej mieć wpływ na wstrzymanie albo ograniczenie wysokości udzielonego wsparcia finansowego, określonego w § 1, lub zamówienia publicznego albo na możliwość dalszego korzystania z instrumentu płatniczego (§ 2).
Nie podlega karze, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie zapobiegł wykorzystaniu wsparcia finansowego lub instrumentu płatniczego, wyżej określonych (§ 1), zrezygnował z dotacji lub zamówienia publicznego albo zaspokoił roszczenia pokrzywdzonego (§ 3).
Formalny charakter przestępstwa wyłudzenia kredytu
Oszustwo finansowe z art. 297 § 1 kk jest przestępstwem formalnym, z narażenia na niebezpieczeństwo abstrakcyjne. Dokonanie przestępstwa wyłudzenia kredytu następuje niezależnie od tego, czy doszło do udzielenia świadczenia, o które ubiegał się sprawca, a także od tego, czy mający go udzielić został wprowadzony w błąd i czy w ogóle zapoznał się z treścią przedkładanego przez sprawcę dokumentu lub oświadczenia.
Istota odpowiedzialności za ten czyn sprowadza się do tego, że oskarżony w celu uzyskania kredytu przedłożył nierzetelne oświadczenie i poświadczające nieprawdę zaświadczenie zawierające okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania tego kredytu – np. dotyczące osiąganych dochodach z tytułu zatrudnienia.
Z istoty przestępstwa oszustwa finansowego (art. 297 § 1 kk ) wynika, że sprawca po to, aby uzyskać korzyść majątkową (kredyt) przedkłada fałszywe lub potwierdzające nieprawdę dokumenty dotyczące okoliczności mających istotne znaczenie dla uzyskania takiej korzyści (np. podjęcia przez bank decyzji o udzieleniu kredytu). Dla bytu przestępstwa wyłudzenia kredytu nie ma znaczenia, czy kredyt został w ogóle udzielony, a w przypadku jego udzielenia, czy został spłacony, czy też nie, bowiem istota czynu wyczerpuje się w samym przedłożeniu w określonym celu między innymi fałszywych lub poświadczających nieprawdę dokumentów (tak: Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim w postanowieniu z dnia 31 lipca 2018 r. sygn. akt IV Ka 413/18).
Zachowanie sprawcy przestępstwa wyłudzenia kredytu
Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 listopada 2004 r., w sprawie III KK 81/04, (Lex Nr 141348) – Zachowanie sprawcy przestępstwa z art. 297 § 1 k.k. może przybierać formy:
- przedkładania fałszywych dokumentów,
- przedkładania dokumentów stwierdzających nieprawdę,
- przedkładania nierzetelnych pisemnych oświadczeń.
W ujęciu znamion określonych w tym przepisie, przy przestępstwie wyłudzenia kredytu relewantne są jedynie takie oświadczenia, które dotyczą okoliczności mających istotne znaczenie dla uzyskania określonej instytucji. Katalog tych okoliczności określają przepisy szczególne. Kryterium rozstrzygające o istotności okoliczności stanowić może też cel, jakiemu służy oświadczenie. Znamiona tego przestępstwa realizować będzie działanie sprawcy, który przedkłada fałszywe lub stwierdzające nieprawdę dokumenty albo nierzetelne pisemne oświadczenie po to, aby uzyskać środki finansowe wskazane w tym przepisie.
Oświadczenia składane względem kredytodawcy przy wyłudzeniu kredytu
Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 7 marca 2013 r. sygn. akt V KK 304/12 wskazał, że przepis art. 297 § 1 k.k. nie określa żadnej szczególnej formy, w jakiej mają być przedkładane dokumenty oraz oświadczenia w nim wymienione.
Przez pisemne oświadczenie należy rozumieć wszelkie wypowiedzi zawarte w piśmie, sporządzonym własnoręcznie przez sprawcę lub sporządzonym przez inną osobę, lecz przedkładanym przez sprawcę w toku postępowania. Oświadczeniami w rozumieniu art. 297 § 1 k.k. będą więc zarówno pisma wymagane przez przepisy prawa w trybie postępowania prowadzonym dla uzyskania jednej z instytucji wymienionych w tym przepisie, jak i oświadczenia samorzutnie przedkładane przez sprawcę podczas postępowania prowadzonego w związku z ubieganiem się np. o uzyskanie kredytu (tak: P. Kardas, w: A. Zoll (red.), Kodeks karny. Część szczególna, Zakamycze 2006, T. III, wyd. 2, s. 662-665; R. Zawłocki, w: A. Wąsek (red.), Kodeks karny. Część szczególna, Wyd. C. H. Beck 2005, T. II, wyd. 2, s. 1177-1178).
Oczywistym również jest, że składne przez sprawcę oświadczenie musi dotyczyć okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania wymienionych w art. 297 § 1 k.k. form wsparcia finansowego.
Wprowadzenie w błąd przy przestępstwie wyłudzenia kredytu
Wprowadzenie w błąd przy przestępstwie wyłudzenia kredytu oznacza, że sprawca swoimi podstępnymi zabiegami doprowadza inną osobę do mylnego wyobrażenia o rzeczywistym stanie rzeczy. Jak podnosi się w orzecznictwie sądowym, sposób wprowadzenia w błąd może być rozmaity. Zamierzony cel sprawcy wyłudzenia kredytu może być osiągnięty przy użyciu słowa, dokumentów lub innych przedmiotów bądź zachowania się sprawcy.
Podstępne zabiegi mogą ograniczyć się nie tylko do jednokrotnego kłamstwa, ale mogą też wiązać się z całą gamą zachowań (w tym zaniechań) mających na celu wywołanie błędu pokrzywdzonego lub utrzymanie go w błędzie. Podstępne zabiegi mogą występować obok okoliczności prawdziwych lub mogą być powiązane z zatajeniem pewnych, istotnych okoliczności. Wprowadzeniem w błąd może być więc każde zachowanie powodujące błędną ocenę rzeczywistości adresata tych podstępnych zabiegów (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2018 r., V KK 318/17, Prok. i Pr.-wkł. 2018, Nr 9, poz. 5; wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 20 października 2011 r., II AKa 145/11, KZS 2011, z. 12, poz. 31).
Łatwowierność pokrzywdzonego a przestępstwo wyłudzenia kredytu
Co do zasady – nie są wprowadzeniem w błąd takie działania, których niezgodność z prawdą można bardzo łatwo rozpoznać, to podnosi się również, że obojętne jest, czy pokrzywdzony mógł sprawdzić prawdziwość twierdzeń sprawcy i wykryć błąd przy dołożeniu znikomej nawet staranności. Innymi słowy – łatwowierność pokrzywdzonego nie wyłącza karygodności wprowadzenia go w błąd (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2010 r., II KK 150/09, Prok. i Pr.-wkł. 2010, Nr 7 – 8, poz. 10; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2017 r., II KK 73/17, Lex Nr 2269192).
Naprawienie szkody przy przestępstwie wyłudzenia kredytu
Warunkiem zastosowania obowiązku naprawienia szkody jest istnienie szkody w chwili wyrokowania, a jego celem jest przywrócenie stanu sprzed popełnienia przestępstwa lub kompensacja szkód będących dalszymi następstwami popełnionego przestępstwa, co w szczególności dotyczy szkód niematerialnych. Jak wskazał zaś Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 maja 2011 r., sygn. akt IV KK 57/11 (Legalis nr 380790) przestępstwo z art. 297 § 1 kk jest przestępstwem formalnym (bezskutkowym), co powoduje, że w przypadku stwierdzenia jego popełnienia nie można mówić o wystąpieniu jakiejkolwiek szkody, która mogłaby zostać następnie naprawiona przez sprawcę.
Kumulatywny zbieg wyłudzenia kredytu i oszustwa z art. 286 § 1 kk
Możliwy jest kumulatywny zbieg przepisu art. 297 § 1 i przepisu art. 286 § 1 kk. Przepis art. 297 § 1 kk nie jest przepisem szczególnym wobec art. 286 § 1 kk. W sytuacji gdy sprawca doprowadza (lub usiłuje doprowadzić) bank do niekorzystnego rozporządzenia mieniem wprowadzając go w błąd poprzez posłużenie się fałszywym dokumentem co do swojej sytuacji majątkowej, to kwalifikacja kumulatywna z art. 286 § 1 kk i art. 297 § 1 w zw. z art. 11 § 2 kk jest zasadna i pożądana.
Przypisując sprawcy popełnienie przestępstwa określonego w art. 286 § 1 kk należy wykazać, że obejmował on swoją świadomością i zamiarem bezpośrednim (kierunkowym) nie tylko to, że wprowadza w błąd inną osobę (względnie wyzyskuje błąd ), ale także i to że doprowadza ją w ten sposób do niekorzystnego rozporządzenia mieniem – i jednocześnie chce wypełnienia tych znamion (tak: Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim w postanowieniu z dnia 31 lipca 2018 r. sygn. akt IV Ka 413/18).
Również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 marca 2008 r. ., sygn. akt II KK 297/07, OSNwSK 2008, Nr 1, poz. 516 wskazał, że jeżeli sprawca przestępstwa jednocześnie zrealizuje znamiona czynów zabronionych z art. 286 § 1 kk (oszustwo) oraz art. 297 § 1 kk, wtedy należy zastosować kwalifikację kumulatywną.
Wyłudzenie kredytu a odpowiedzialność za używanie dokumentów poświadczających nieprawdę
Jeśli sprawca używa fałszywego dokumentu w celu wyłudzenia kredytu, to jego odpowiedzialność ograniczona jest tylko do art. 297 kk, który wyłącza zastosowanie art. 273 kk (używanie dokumentów poświadczających nieprawdę). Wcześniejsze fałszowanie dokumentu, a następnie jego użycie traktuje się w teorii prawa jako czyny współukarane, w których fałszowanie dokumentu jest pochłaniane przez jego użycie (tak: I. Andrejew, W. Świda, W. Wolter, Kodeks karny z komentarzem, s. 818).
Z kolei A. Marek (w: Prawo karne, s. 568) podaje, że w przypadku gdy sprawca czynu zabronionego z art. 297 § 1 kk posługuje się sfałszowanym dokumentem, to jego zachowanie należy zakwalifikować kumulatywnie z przepisem art. 270 § 1 kk. Jeżeli jednak wcześniej podrobił on ten dokument, to w grę powinny wchodzić dwa czyny (przestępstwa): kwalifikowane pojedynczo z art. 270 § 1 kk oraz kwalifikowane kumulatywnie z art. 270 § 1 i art. 297 § 1 KK (pod warunkiem iż sprawca posłużył się sfałszowanym przez siebie wcześniej dokumentem).
Zawarcie umowy kredytowej z podmiotem nie będącym bankiem
Jeśli umowa ma podobny charakter do umowy o kredyt, ale nie została zawarta z bankiem, nie może być określana jako umowa o kredyt, ponieważ tylko taka jest przedmiotem ochrony w art. 297 kk. Twierdzenie, iż użycie terminu „kredyt” bez dodatkowego określenia „bankowy”, tak jak ma to miejsce przy pożyczce bankowej, nie stanowi argumentu, ze termin ten należy interpretować szeroko, gdyż pominięto dodatkowe określenia „bankowy”. Jeśli kredyt związany jest tylko z działalnością bankową, to nie ma żadnego powodu, aby dodatkowo określac go jako bankowy, gdyż innych Prawo bankowe nie przewiduje (tak: Kodeks karny. Komentarz, Tyszkiewicz Leon, Hoc Stanislaw, Wasek Andrzej, Filipkowski Wojciech, Bojarski Janusz, Siwik Zygfryd, Kulik Marek, Bojarski Marek, Radecki Wojciech, Hofmanski Piotr, Sienkiewicz Zofia, Wilk Leszek, Górniok Oktawia, Filar Marian, Kalitowski Michal, Paprzycki Lech K., Plywaczewski Emil, Guzik-Makaruk Ewa M., Stefanski Ryszard A., Bojarski Marek).
