Przejdź do treści
Adwokat Kraków » Blog prawny » Prawo cywilne

Użytkowanie – uprawnienia i obowiązki

 

Użytkowanie – definicja

Zgodnie z treścią art. 252 kc użytkowanie polega na tym, że rzecz można obciążyć prawem do jej używania i do pobierania jej pożytków. Na używanie rzeczy (usus) składa się natomiast jej posiadanie i korzystanie. 

 

Użytkowanie to jedyne uregulowane w Kodeksie cywilnym prawo rzeczowe ograniczone, związane z posiadaniem i używaniem rzeczy w pełnym zakresie – stanowiąc największe obciążenie prawa własności.

 

Rodzaj rzeczy, które można obciążyć użytkowaniem

Prawem użytkowania obciążyć można zarówno rzeczy ruchome, jak i nieruchome, przy czym użytkowanie obejmuje też części składowe rzeczy i jej przynależności (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 29 listopada 2013 r., sygn. akt I ACa 1157/13).

 

Użytkowanie praw

Przedmiotem użytkowania mogą być także prawa. Do użytkowania praw stosuje się odpowiednio przepisy o użytkowaniu rzeczy. Natomiast do ustanowienia użytkowania na prawie stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu tego prawa.

 

Powstanie użytkowania

Zasadniczym zdarzeniem prawnym na mocy którego powstaje użytkowanie jest umowa cywilnoprawna, do której, w braku przepisów szczególnych, stosuje się przepisy o przeniesieniu własności, w tym wypadku, przepisy o przeniesieniu własności nieruchomości (art. 245 § 1 k.c.), z tym zastrzeżeniem, że – jak chodzi o nieruchomość – forma aktu notarialnego potrzebna jest tylko dla oświadczenia właściciela, który prawo takie ustanawia (art. 245 § 2 kc).

 

W przypadku istnienia współwłasności rzeczy, na której ma być ustanowione prawo użytkowania, oświadczenie tego rodzaju, jako czynność prawna przekraczająca zakres zwykłego zarządu, wymaga zgody wszystkich współwłaścicieli (art. 199 kc) (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 29 listopada 2013 r., sygn. akt I ACa 1157/13).

 

Powstanie użytkowania a jednostronne czynności prawne

Jak powiedziano, do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego (a zatem również użytkowania) stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności. Zwrot „przeniesienie własności” jest terminem techniczno-prawnym i oznacza w terminologii prawa cywilnego przejście własności na podstawie umowy. Osobę przenoszącą własność nazywa się zbywcą a osobę, która w wyniku takiej umowy nabywa własność, nazywa się nabywcą. Jest to zatem dwustronna czynność prawna.

W żadnym zaś razie nie można oświadczenia woli właściciela nieruchomości o ustanowieniu ograniczonego prawa rzeczowego traktować jako jednostronnej (wystarczającej) czynności prawnej (tak: A. Wąsiewicz (w:) System prawa cywilnego , s. 610).

 

W szczególności nie potwierdza jednostronnego charakteru czynności ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego fakt, że do jego ujawnienia w księdze wieczystej wystarczy dokument obejmujący oświadczenie właściciela – art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 6.07.1982 r o księgach wieczystych i hipotece tekst jednolity Dz.U. z 2001r. nr 124, poz. .1361 zwana dalej u.k.w.h. (tak: Edward Gniewek. Komentarz do art. 245 kodeksu cywilny. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe, Zakamycze 2001).

Unormowanie art. 32 ust. 1 u.k.w.h. jest jedynie konsekwencją regulacji zawartej w art. 245 § 2 k.c. Użytkowanie powstaje bowiem na podstawie umowy, zatem konieczna jest też wola wierzyciela o przyjęciu tego oświadczenia, z tym tylko zastrzeżeniem, że oświadczenie wierzyciela nie wymaga żadnej szczególnej formy i może być złożone nie tylko w samej umowie, ale w dowolnym czasie przez każde zachowanie ujawniające wolę w sposób dostateczny, a nawet może być dorozumiane o czym była już mowa wyżej.

 

Uznać zatem należy , iż ustanowienie prawa nieodpłatnej dożywotniego prawa użytkowania w drodze jednostronnego oświadczenia woli właściciela jest, na gruncie prawa cywilnego, niemożliwe (tak: wyrok Wojewódzkiego Sadu Administracyjnego w Gliwicach z 23 października 2008 r. sygn. akt I SA/Gl. 574/08 oraz wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 5 kwietnia 2011 r., sygn. akt I SA/Kr 312/11).

 

Czas użytkowania 

Użytkowanie może być zarówno terminowe, jak i bezterminowe. Użytkowanie ustanowione na rzecz osoby fizycznej wygasa najpóźniej z jej śmiercią (Art. 266 kc).

 

Istotną cechą użytkowania jest niezbywalność (art. 254 k.c.) oraz osobisty charakter, powodujący, że prawo to wygasa najpóźniej ze śmiercią uprawnionej osoby fizycznej (art. 266 k.c.). Jest to najdłuższy czas trwania użytkowania ustanowionego na rzecz osoby fizycznej. W postanowieniu tym przejawia się myśl ustawodawcy, że użytkowanie na rzecz osoby fizycznej powinno służyć jej utrzymaniu (ma charakter alimentacyjny) (tak: wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 15 kwietnia 2015 r., sygn. akt XII C 2247/14).

 

Pobieranie przez użytkownika pożytków

Jak wskazano, na podstawie użytkowania uprawniony ma prawo używać rzecz i pobierać jej pożytki. Na używanie rzeczy (usus) składa się jej posiadanie i korzystanie. W zakresie drugiego uprawnienia użytkownik może pobierać pożytki cywilne (art. 53 § 2 kc), naturalne (art. 53 § 1 kc), pożytki prawa (art. 54 kc) (tak: B. Ziemianin, K.A. Dadańska, Prawo rzeczowe, s. 134).

Pożytkami naturalnymi rzeczy są jej płody i inne odłączone od niej części składowe, o ile według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy (art. 53 § 1 kc).

 

Zgodnie z treścią art. 53 § 2 k.c. pożytkami cywilnymi rzeczy są dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego.  Takim stosunkiem prawnym jest prawo własności użytkowania wieczystego, użytkowania, dzierżawy, najmu, świadczenia z tytułu bezumownego korzystania z rzeczy. Pożytkami cywilnymi są natomiast odsetki, czynsze najmu lub dzierżawy, dywidendy, opłaty, opłata roczna z tytułu użytkowania wieczystego (tak: postanowienie Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 20 maja 2014 r., sygn. akt III Ca 48/14; wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 28 września 2018 r., sygn. akt II Ca 1008/18).

 

Podobnie wypowiedział się Sąd Okręgowy w Poznaniu w wyroku z dnia 15 kwietnia 2015 r., sygn. akt XII C 2247/14, stwierdzając, że pobieranie pożytków może polegać na pobieraniu pożytków cywilnych rzeczy (art. 53 § 2 k.c.) czyli płodów i innych odłączonych od niej części składowych, pożytków naturalnych (art. 53 § 1 k.c.) tj. dochodów, jakie rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego bądź pożytków prawa (art. 54 k.c.) obejmujących dochody, jakie to prawo przynosi zgodnie ze swoim społeczno – gospodarczym przeznaczeniem.

 

Niezbywalność użytkowania

Art. 254 kc stanowi, że użytkowanie jest niezbywalne.  Użytkowanie nie może zatem stanowić przedmiotu obrotu prawnego.

 

Najem, dzierżawa lub użyczenie użytkowania – wykonywanie prawa użytkowania przez osoby trzecie

Od niezbywalności prawa użytkowania należy odróżnić samo wykonywanie tego prawa. Użytkownik może prawo to wykonywać albo samodzielnie, albo za pośrednictwem innych osób, np. przez oddanie przedmiotu użytkowania w dzierżawę, najem, czy użyczenie. Przeniesieniu uprawnień do wykonywania użytkowania na inne osoby nie sprzeciwia się wiec zasada jego niezbywalności (tak: Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe. Rudnicki Stanisław, Rudnicki Grzegorz).

Podobnie uznał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 12 października 2010 r., sygn. akt I OSK 1697/2007, stwierdzając, że istnieje rozróżnienie pomiędzy posiadaniem prawa użytkowania a jego wykonywaniem. Wykonywanie tego prawa oznacza określony zespól uprawnień do używania rzeczy i pobierania z niej pożytków, a wiec nie jest równoznaczne z posiadaniem tego prawa w znaczeniu prawa rzeczowego ograniczonego. Użytkownik bowiem może je wykonywać samodzielnie, ale także za pośrednictwem innych osób.

 

Transfer związanych z użytkowaniem uprawnień nie prowadzi do przeniesienia użytkowania jako istoty. Użytkownik jest uprawniony do takiego rozporządzenia, ponieważ używanie nieruchomości przez niego nie podlega ograniczeniom, oczywiście z zachowaniem prawa własności podmiotu, który oddal mu przedmiot w użytkowanie (podobnie: uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 26 kwietnia 1991 r., sygn. akt III CZP 32/91).

Ponadto zauważyć należy, że art. 300 kc, w stosunku do służebności, stanowi, że służebności osobiste są niezbywalne oraz że nie można również przenieść uprawnienia do ich wykonywania. Na gruncie przepisów o użytkowaniu ustawodawca takiego ograniczenia nie wprowadził.

 

Ograniczenie zakresu użytkowania

Zgodnie z art. 253 § 1 kc zakres użytkowania można ograniczyć przez wyłączenie oznaczonych pożytków rzeczy. Wykonywanie użytkowania nieruchomości można z kolei ograniczyć do jej oznaczonej części (§ 2).

 

Ograniczenie wykonywania użytkowania nieruchomości do określonej części nie zmienia jednak tego, że użytkowanie nadal obciąża całą nieruchomość (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18 marca 2015 r., sygn. akt VI ACa 855/14, oraz Komentarz Stanisława Rudnickiego do Kodeksu cywilnego).

 

Ustanowienia użytkowania na idealnej części nieruchomości

Kwestia dopuszczalności ustanowienia użytkowania na idealnej części nieruchomości została pozytywnie przesądzona w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 1980 r. (sygn. akt III CZP 11/80, OSNC 1980/7-8/139). Sąd ten stwierdził, że ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego na ułamkowym udziale w prawie własności nieruchomości nie jest nieważne.

 

Uprawnienia użytkownika mającego swoje prawo ustanowione na udziale we współwłasności

Realizacja uprawnień użytkownika, którego prawo ustanowione zostało na udziale we współwłasności, następuje na podstawie analogicznego stosowania przepisów art. 195, 199-204 i 206 kc. W zakresie zatem praw użytkownika polegających na używaniu rzeczy i pobieraniu jej pożytków sytuacja użytkownika nie różni się od sytuacji, w jakiej znajduje się współwłaściciel nieruchomości. Każdy z nich jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w zakresie nie kolidującym z prawem pozostałych współwłaścicieli.

 

W zakresie używania cudzej rzeczy i pobierania z niej pożytków użytkownikowi ułamkowego udziału będą przysługiwały takie uprawnienia, jakie przysługują współwłaścicielom w czasie trwania stosunku współwłasności, w tym bowiem zakresie uprawnienia użytkownika ułamkowego udziału są analogiczne do uprawnień współwłaściciela. Prawo użytkowania, jako ograniczone prawo rzeczowe, jest prawem bezwzględnym i wynikające z niego uprawnienia są skuteczne względem właściciela nieruchomości (tak: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 1980 r., sygn. akt III CZP 11/80, OSNC 1980/7-8/139).

 

Dopuszczenie użytkownika mającego prawo ustanowione na udziale we współwłasności do jej współposiadania

Zatem skoro uprawnienia użytkownika mającego prawo ustanowione na udziale we współwłasności w zakresie korzystania z rzeczy są analogiczne do uprawnień współwłaściciela, to swoje żądanie ochrony ograniczonego prawa rzeczowego opiera on w istocie na odpowiednio stosowanym art. 206 kc, ustanawiającym uprawnienie współwłaścicieli do współposiadania rzeczy wspólnej.

Jego roszczenie kierowane jest więc nie tylko wobec podmiotu, który ustanowił dla niego użytkowanie ale wobec każdego ze współwłaścicieli, a już na pewno wobec tych spośród nich, którzy z rzeczy (nieruchomości) faktycznie korzystają, których sytuacja będzie ewentualnym uwzględniającym powództwo wyrokiem dotknięta i wobec których będzie musiał być skuteczny ewentualny tytuł egzekucyjny dopuszczający powoda do korzystania z nieruchomości.

 

Istota powództwa polega tu na chęci uzyskania przez powoda władztwa nad rzeczą będącą przedmiotem współwłasności, a do tego nad rzeczą, pozostającą w posiadaniu współwłaściciela, który nie był źródłem uprawnienia powoda do tej samej rzeczy. Mając na uwadze, że prawo użytkowania, jak wyżej wskazano, obciąża całą rzecz, można dodatkowo nawet mówić o niepodzielnym świadczeniu współwłaścicieli zmuszonych do znoszenia wykonywania przez użytkownika jego praw.

Powyższe powoduje, że interes innego współwłaściciela jest zatem w postępowaniu sądowym oczywisty. W procesie tego rodzaju mamy do czynienia ze współuczestnictwem koniecznym po stronie biernej. Współuczestnictwo takie stanowi odmianę współuczestnictwa materialnego, ponieważ konieczność współwystępowania w sporze kilku podmiotów (w tym wypadku po stronie pozwanej) występuje wtedy, gdy normy prawnomaterialne legitymują ich tylko do wspólnego dochodzenia roszczeń lub łącznej obrony swoich praw po stronie pozwanej (tak: wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 29 stycznia 2014 r., sygn. akt II Ca 1406/13).

 

Zasady wykonywania użytkowania oraz zgodność z wymaganiami prawidłowej gospodarki

Stosownie do art. 256 kc użytkownik powinien wykonywać swoje prawo zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki. Jest to główny obowiązek użytkownika. W ramach tego obowiązku użytkownik jest zobowiązany ponosić ciężary, które powinny być pokrywane z pożytków rzeczy.

Powyższy obowiązek uszczegóławia art. 260 § 1 kc stanowiąc, że użytkownik obowiązany jest dokonywać napraw i innych nakładów związanych ze zwykłym korzystaniem z rzeczy. O potrzebie innych napraw i nakładów powinien natomiast niezwłocznie zawiadomić właściciela i zezwolić mu na dokonanie potrzebnych robót.

 

W przypadku, gdy użytkowanie obejmuje określony zespół środków produkcji, użytkownik może w granicach prawidłowej gospodarki zastępować poszczególne składniki innymi. Włączone w ten sposób składniki stają się własnością właściciela użytkowanego zespołu środków produkcji (art. 257 § 1 kc).

Natomiast jeżeli użytkowany zespół środków produkcji ma być zwrócony według oszacowania, użytkownik nabywa własność jego poszczególnych składników z chwilą, gdy zostały mu wydane. Po ustaniu użytkowania obowiązany jest zwrócić zespół tego samego rodzaju i tej samej wartości, chyba że inaczej zastrzeżono.

 

Uprawnienie użytkownika do zakładania nowych urządzeń

Zgodnie z brzmieniem art. 268 k.c. użytkownik może zakładać w pomieszczeniach nowe urządzenia w takich granicach jak najemca. Tym samym odsyła on do stosowania art. 684 k.c., który głosi, że najemca może założyć w najętym lokalu oświetlenie elektryczne, gaz, telefon, radio i inne podobne urządzenia, chyba że sposób ich założenia sprzeciwia się obowiązującym przepisom albo zagraża bezpieczeństwu nieruchomości.

 

Konsekwencje naruszenia przez użytkownika zasady wykonywania prawa zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki

Naruszenie zasad użytkowania i wykonywania tego prawa zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki, może skutkować obowiązkiem użytkownika do naprawienia szkody (art. 471 kc), bądź, w stosunku do osób fizycznych, żądaniem właściciela względem użytkownika do dania zabezpieczenia w wyznaczonym terminie, a gdy to nie przyniesie rezultatu – pozwem sądowym o wyznaczenie zarządcy (art. 269 § 1 kc).

 

Ciężary ponoszone przez użytkownika i ich definicja

Zakres obowiązku ponoszenia ciężarów reguluje art. 258 k.c., który głosi, że w stosunkach wzajemnych między użytkownikiem a właścicielem użytkownik ponosi ciężary, które zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki powinny być pokrywane z pożytków rzeczy.

W doktrynie nie sformułowano ogólnej definicji ciężarów, a treść tego pojęcia jest wyjaśniana przez wskazanie ich przykładów.

 

Do ciężarów zaliczane są przede wszystkim podatki i inne zobowiązania publicznoprawne, zgodnie z treścią art. 260 § 1 zdanie pierwsze k.c. wynika, że na użytkowniku ciążą nakłady związane ze zwykłym korzystaniem z rzeczy. Użytkownik obowiązany będzie więc dokonać tych nakładów także wtedy, gdy aktualnie rzecz nie przynosi pożytków, lecz tylko jest używana.

 

Sąd Okręgowy w Łodzi w wyroku z dnia 12 maja 2017 r., sygn. akt III Ca 46/17, wyraził zdanie, że z art. 258 k.c. wynika, że poniesienie ciężaru przez właściciela rzeczy jest podstawą regresu w stosunku wewnętrznym z użytkownikiem wtedy, gdy ciężar pozostaje w tak ścisłym związku z użytkowaną rzeczą, że zasady prawidłowej gospodarki tą rzeczą przemawiają za ponoszeniem go z jej pożytków.

Zgodnie zaś z brzmieniem art. 268 k.c. użytkownik może zakładać w pomieszczeniach nowe urządzenia w takich granicach jak najemca. Tym samym odsyła on do stosowania art. 684 k.c., który głosi, że najemca może założyć w najętym lokalu oświetlenie elektryczne, gaz, telefon, radio i inne podobne urządzenia, chyba że sposób ich założenia sprzeciwia się obowiązującym przepisom albo zagraża bezpieczeństwu nieruchomości. Z prawa użytkownika do zakładania nowych urządzeń należy wyprowadzić obowiązek pokrywania kosztów wynikających z tego tytułu. Zatem właścicielowi rzeczy będzie przysługiwało prawo regresu również w zakresie kosztów poniesionych z tytułu korzystania z tych urządzeń w stosunku do użytkownika, ale nie w stosunku do osób trzecich.

 

Inne obowiązki użytkownika rzeczy

Użytkownik obowiązany jest dokonywać napraw i innych nakładów związanych ze zwykłym korzystaniem z rzeczy. O potrzebie innych i nakładów powinien niezwłocznie zawiadomić właściciela i zezwolić mu na dokonanie potrzebnych robót (Art. 260 § 1 kc).

 

Jeżeli osoba trzecia dochodzi przeciwko użytkownikowi roszczeń dotyczących własności rzeczy, użytkownik powinien niezwłocznie zawiadomić o tym właściciela (Art. 261 kc).

 

Umowna konkretyzacja obowiązku wykonywania przez użytkownika prawa zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki

Konkretyzacja obowiązku wykonywania przez użytkownika prawa zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki, oprócz uszczegółowienia w powołanych przepisach, może także nastąpić w drodze umowy zawartej między stronami, jest to bowiem zobowiązanie realne (tak: Kodeks cywilny Komentarz, pod red: Edward Gniewek i Piotr Machnikowski, wydanie: 8).

 

Poczynienie nakładów na rzecz przez użytkownika

Art. 260 § 2 kc mówi, że jeżeli użytkownik poczynił nakłady, do których nie był obowiązany, stosuje się odpowiednio przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia.

Zatem użytkownik może żądać zwrotu uzasadnionych wydatków i nakładów wraz z ustawowymi odsetkami oraz zwolnienia od zobowiązań, które w związku z nakładami zaciągnął.

 

Poczynienie nakładów na rzecz przez właściciela

Z art. 258 k.c. wynika, że poniesienie ciężaru przez właściciela rzeczy jest podstawą regresu w stosunku wewnętrznym z użytkownikiem wtedy, gdy ciężar pozostaje w tak ścisłym związku z użytkowaną rzeczą, że zasady prawidłowej gospodarki tą rzeczą przemawiają za ponoszeniem go z jej pożytków.

 

Potwierdził to wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 12 maja 2017, sygn. akt III Ca 46/17, stwierdzając, że w stosunku do wierzyciela odpowiedzialność za poniesienie tych ciężarów spoczywa na właścicielu przedmiotu użytkowania. Na mocy art. 258 kc może on jednak dochodzić zwrotu spełnionego świadczenia od użytkownika. Przepis ten ma bowiem zasadniczo znaczenie regresowe (tak też: E. Gniewek, w: E. Gniewek, Kodeks, s. 659–660).

 

Przedawnienie wzajemnych roszczeń właściciela i użytkownika rzeczy

Roszczenie właściciela przeciwko użytkownikowi o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy albo o zwrot nakładów na rzecz, jak również roszczenie użytkownika przeciwko właścicielowi o zwrot nakładów na rzecz przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy (Art. 263 kc).

 

Użytkowanie a tzw. roszczenia uzupełniające

Art. 230 k.c. stanowi, że przepisy dotyczące roszczeń właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości oraz o naprawienie szkody z powodu pogorszenia lub utraty rzeczy, jak również przepisy dotyczące roszczeń samoistnego posiadacza o zwrot nakładów na rzecz, stosuje się odpowiednio do stosunku między właścicielem rzeczy a posiadaczem zależnym, o ile z przepisów regulujących ten stosunek nie wynika nic innego.

 

Z przepisów dotyczących użytkowania wynika co innego – przepisy dotyczące tzw. roszczeń uzupełniających nie mogą zatem mieć tu zastosowania. Niemożność zastosowania przy użytkowaniu dotyczy także art. 225 kc, stanowiącego o konieczności zwrotu wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskano (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 11 lipca 2013 r., sygn. akt I ACa 93/13).

 

Obowiązek użytkownika do zachowania substancji rzeczy i jej przeznaczenia

Użytkownik obowiązany jest zachować substancję rzeczy oraz jej dotychczasowe przeznaczenie. Jednakże użytkownik gruntu może zbudować i eksploatować nowe urządzenia służące do wydobywania kopalin z zachowaniem przepisów prawa geologicznego i górniczego.

 

Przed przystąpieniem do robót użytkownik powinien w odpowiednim terminie zawiadomić właściciela o swym zamiarze. Jeżeli zamierzone urządzenia zmieniałyby przeznaczenie gruntu albo naruszały wymagania prawidłowej gospodarki, właściciel może żądać ich zaniechania albo zabezpieczenia roszczenia o naprawienie szkody (Art. 267 § 3).

 

Użytkowanie nieprawidłowe

W zakresie ruchomości przedmiotem użytkowania są rzeczy oznaczone co do tożsamości. W razie gdy użytkowanie obciąża rzeczy oznaczone gatunkowo albo pieniądze, mamy do czynienia z użytkowaniem nieprawidłowym.

 

Przy użytkowaniu nieprawidłowym użytkownik staje się z chwilą wydania mu tych przedmiotów ich właścicielem. Po wygaśnięciu użytkowania obowiązany jest do zwrotu według przepisów o zwrocie pożyczki (Art. 264 kc).

 

Użytkowanie zespołu środków produkcji

Jeżeli użytkowanie obejmuje określony zespół środków produkcji, użytkownik może w granicach prawidłowej gospodarki zastępować poszczególne składniki innymi. Włączone w ten sposób składniki stają się własnością właściciela użytkowanego zespołu środków produkcji (Art. 257 § 1).

 

Jeżeli użytkowany zespół środków produkcji ma być zwrócony według oszacowania, użytkownik nabywa własność jego poszczególnych składników z chwilą, gdy zostały mu wydane. Po ustaniu użytkowania obowiązany jest zwrócić zespół tego samego rodzaju i tej samej wartości, chyba że inaczej zastrzeżono (§ 2).

 

Ochrona użytkowania

Stosownie do art. 244 § 1 kc użytkowanie jest jednym z ograniczonych praw rzeczowych. Do ochrony praw rzeczowych ograniczonych stosuje się natomiast odpowiednio przepisy o ochronie własności (Art. 251 kc). Zastosowanie znajdzie tu więc art. 222 § 1 kc stanowiący, że właściciel (użytkownik) może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela (użytkownika) uprawnienie do władania rzeczą.

W przypadku natomiast, gdy prawo użytkownika naruszane jest w inny sposób aniżeli przez pozbawienie faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje użytkownikowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń (art. 222 § 2 kc).

 

Użytkownikowi nieruchomości przysługuje ochrona, skuteczna także przeciwko właścicielowi (art. 251), przy czym ta ochrona jest ograniczona zakresem przysługującego użytkownikowi prawa. Użytkownik może wiec przeciwstawiać się zmianom, jakie do nieruchomości pragnie wprowadzić właściciel nieruchomości, ale tylko o tyle, o ile zaprojektowane zmiany naruszałyby lub ograniczały jego prawo (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 1976 r., sygn. akt III CRN 89/76)

 

Ochrona użytkowania przed właścicielem rzeczy

Natura użytkowania i jego społeczno ekonomiczne przeznaczenie powodują, że uprawniony musi mieć możliwość przeciwstawienia się wkraczaniu przez inne osoby w sferę jego władztwa nad rzeczą. Podkreślić należy, że możliwość wykonywania roszczeń przez uprawionego ma charakter bezwzględny. Może on je bowiem wysuwać w stosunku do każdego naruszającego, nawet jeśli jest nim właściciel rzeczy (tak: Kodeks cywilny. Komentarz. Stepień-Sporek Anna, Jedrej Kamil, Karaszewski Grzegorz, Knabe Jakub, Ruszkiewicz Beata, Nazaruk Piotr, Sikorski Grzegorz, Ciszewski Jerzy; Autor komentarza do ks. DRUGA tyt. III dz. I art. 251: Sikorski Grzegorz). Podobnie wypowiedzieli się np. J. Wasilkowski, w: System P.C., 1977, s. 607; B. Burian, w: Kodeks cywilny…, s. 430; K.A. Dadańska, w: Kodeks cywilny…, s. 184).

Powyższe powoduje, że zawarte w art. 251 kc odesłanie stosuje się także względem właściciela naruszającego prawo użytkownika do używania i pobierania pożytków rzeczy.

 

Wątek ten poruszany był także w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Użytkownikowi nieruchomości przysługuje ochrona, skuteczna także przeciwko właścicielowi (art. 251 kc), przy czym tą ochroną jest ograniczona zakresem przysługującego użytkownikowi prawa. Użytkownik może więc przeciwstawiać się zmianom, jakie do nieruchomości pragnie wprowadzić właściciel nieruchomości, ale tylko o tyle, o ile zaprojektowane zmiany naruszałyby lub ograniczały jego prawo (tak: wyrok Sądu Najwyższego z 18 czerwca 1976 r., sygn. akt III CRN 89/76, LexPolonica nr 296459, OSN 1977, nr 3, poz. 49).

 

Wygaśnięcie użytkowania

Art. 255 kc przewiduje, że użytkowanie z mocy prawa wygasa wskutek niewykonywania przez lat dziesięć.

Dziesięcioletni termin, o którym mowa w art. 255 k.c., rozpoczyna swój bieg, gdy użytkownik zaprzestał wykonywać swoje prawo (używać rzecz i pobierać jej pożytki), a więc od dnia, w którym powstał stan sprzeczny z treścią użytkowania.

Termin ten musi być okresem ciągłym, nieprzerwanym, nie mogą na jego upływ składać się różne odcinki czasowe, które łącznie złożą się na dziesięcioletni termin (tak J. Szachułowicz (w:) K. Pietrzykowski (red.), Komentarz, t. I, 2008, s. 790; podobnie: E. Gniewek (w:) System prawa prywatnego, t. 4, 2007, s. 378).

 

Ustawodawca przy omawianej instytucji wychodzi z założenia, że skoro uprawniony (także poprzez osoby trzecie) przez dość długi okres nie jest zainteresowany korzystaniem z przysługujących mu uprawnień, to z tego wnosić można, że użytkowanie utraciło dla niego jakiekolwiek znaczenie (tak E. Gniewek (w:) System prawa prywatnego, t. 4, 2007, s. 378; J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo rzeczowe, 2006, s. 216; S. Wójcik (w:) System prawa cywilnego, t. II, 1977, s. 646).

Przepis art. 255 kc ma zastosowanie do wszystkich rodzajów użytkowania, niezależnie od podmiotów tego stosunku prawnego i od przedmiotu prawa. Stosuje się go także do użytkowania praw o charakterze niematerialnym, w tym prawa do znaku towarowego (tak: Mariusz Załucki [w:] Z problematyki użytkowania prawa do znaku towarowego, s. 337).

 

Wygaśnięcie użytkowania może być też spowodowane zrzeczeniem się przez uprawnionego tego prawa. Oświadczenie takie powinno być złożone właścicielowi rzeczy (Art. 246 § 1 kc). Jednakże gdy ustawa nie stanowi inaczej, a prawo było ujawnione w księdze wieczystej, do jego wygaśnięcia potrzebne jest wykreślenie prawa z księgi wieczystej (Art. 246 § 2 kc).

Ponadto użytkowanie wygasa, jeżeli ten, komu prawo takie przysługuje, nabędzie własność rzeczy obciążonej (Art. 247 kc).

 

Natura 10 letniego terminu wygaśnięcia użytkowania

Termin określony przepisem art. 255 kc jest terminem zawitym, prekluzyjnym. Sąd więc zobowiązany jest uwzględnić jego upływ z urzędu (tak: wyrok Sądu Rejonowego w Ciechanowie z dnia 13 lutego 2018 r., sygn. akt I C 1086/15).

 

Dalsze korzystanie z rzeczy po wygaśnięciu użytkowania

W przypadku wygaśnięcia użytkowania korzystanie i czerpanie pożytków z rzeczy pozbawione jest tytułu prawnego i może zostać ocenione na gruncie przepisów art. 224 i nast. K.c., a więc o samoistnym posiadaniu w złej wierze i należnego z tego tytułu wynagrodzenia.

 

Zwrot użytkowanej rzeczy właścicielowi

Po wygaśnięciu użytkowania użytkownik obowiązany jest zwrócić rzecz właścicielowi w takim stanie, w jakim powinna się znajdować stosownie do przepisów o wykonywaniu użytkowania (Art. 262 kc).

 

Wartość pieniężna użytkowania

Bazę dla ustalenia wartości użytkowania powinna stanowić kwota czynszu należnego za używanie rzeczy albo wartość pożytków przypadających użytkownikowi, w razie zaś użytkowania bezczynszowego wartość prawa wyznaczy kwota czynszu, który potencjalny użytkownik musiałby zapłacić za cały okres trwania użytkowania albo wartość pobranych przez ten czas pożytków rzeczy (tak: K. Kopaczynska-Pieczniak, Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 1991 r., sygn. akt III CZP 32/91).

 

Więcej na temat obliczania wartości nieruchomości obciążonej użytkowaniem lub służebnością – czytaj tutaj

 

Różnica pomiędzy użytkowaniem i służebnością osobistą (służebnością mieszkania)

Prawa użytkowania i służebności są odmiennymi prawami. Stanowi o tym jednoznacznie art. 244 § 1 k.c., zgodnie z którym ograniczonymi prawami rzeczowymi są: użytkowanie, służebność, zastaw, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu oraz hipoteka.

 

Użytkowanie przejawia się w obciążeniu rzeczy prawem do jej używania i do pobierania jej pożytków, podczas gdy treść służebności osobistej definiuje art. 296 kc stanowiąc, że nieruchomość można obciążyć na rzecz oznaczonej osoby fizycznej prawem, którego treść odpowiada treści służebności gruntowej.

Służebność gruntowa polega zaś na tym, że nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela innej nieruchomości (nieruchomości władnącej) prawem, którego treść polega bądź na tym, że właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, bądź na tym, że właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań, bądź też na tym, że właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności (służebność gruntowa) (art. 285 § 1 k.c.).

Prawo służebności mieszkania ze swojej istoty jest ograniczone ponadto do mieszkalnej części nieruchomości.

 

Z powyższego zestawienia przepisów regulujących te dwie instytucje prawa cywilnego jasno wynika, że użytkowanie i służebność osobista (służebność mieszkania) to odmienne stosunki prawne, jakkolwiek obydwa w swej zasadniczej treści dają uprawnionemu prawo do używania rzeczy (korzystania w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej).

 

Więcej na temat służebności mieszkania – czytaj tutaj   

 

Użytkowanie a dziedziczenie – ustanowienie użytkowania z woli spadkodawcy

Nie jest możliwe ustanowienie użytkowania mocą jednostronnej czynności prawnej, np. w testamencie. Jeżeli spadkodawca zamierza ustanowić użytkowanie na rzecz oznaczonej osoby, musi obciążyć spadkobiercę odpowiednim zapisem (art. 968 § 1 kc). Spadkobierca wykona zapis, zawierając z przyszłym użytkownikiem umowę użytkowania (S. Rudnicki, w: Komentarz do Kodeksu Cywilnego…, s. 446).

 

Wyjątek od powyższej zasady wprowadzają przepisy o zapisie windykacyjnym. W testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może bowiem postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku. Natomiast przedmiotem takiego zapisu może być m.in. ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności (Art. 9811. § 1 kc)

Jeżeli przedmiotem zapisu jest ustanowienie dla zapisobiercy użytkowania lub służebności, zapis jest jednak bezskuteczny, gdy w chwili otwarcia spadku przedmiot majątkowy, który miał być obciążony użytkowaniem lub służebnością nie należy do spadku albo spadkodawca był zobowiązany do jego zbycia.

 

 

Kliknij gwiazdkę, aby dokonać oceny!

Średnia ocena 5 / 5. Liczba głosów: 3

Jak dotąd brak głosów! Bądź pierwszą osobą, która oceni ten artykuł.

Jeżeli post okazał się przydatny …

Dołącz do nas w mediach społecznościowych!

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Protected with IP Blacklist CloudIP Blacklist Cloud

Umówienie spotkania 9:00-19:00