Przejdź do treści
Adwokat Kraków » Blog prawny » Prawo cywilne

Żądanie ewentualne w procesie cywilnym

 

Żądanie ewentualne w procesie cywilnym zgłaszane jest jako dodatkowe na wypadek niemożności uwzględnienia przez sąd żądania zasadniczego. Sąd rozpoznaje i rozstrzyga o żądaniu ewentualnym tylko wówczas, gdy brak podstaw do uwzględnienia żądania zasadniczego. Jest to szczególny przypadek kumulacji roszczeń (art. 191 k.p.c.) (tak: Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 15 października 2015 r. sygn. akt I ACa 479/15).

 

Definicja żądania pozwu

Pozew jest pismem procesowym, które obejmuje powództwo, czyli żądanie skierowane do sądu o wydanie rozstrzygnięcia określonej treści, względem określonego podmiotu, oparte na wskazanej podstawie faktycznej. W doktrynie prawa procesowego i orzecznictwie przyjęte zostało, że żądanie pozwu jest roszczeniem formalnym (procesowym), a jego treścią jest twierdzenie powoda o przysługującym mu i podlegającym ochronie roszczeniu materialnoprawnym, które stanowi przedmiot procesu.

 

Dla oceny dopuszczalności drogi sądowej i realizacji prawa do sądu istotne znaczenie przypisane zostało w orzecznictwie roszczeniu procesowemu, jako oderwanemu od prawa materialnego twierdzeniu powoda o istnieniu jakiegoś uprawnienia, przedłożonemu sądowi celem udzielenia ochrony prawnej (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1999 r., II CKN 340/98, OSNC 1999, nr 9, poz. 161, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 sierpnia 2000 r., III CKN 927/00, niepubl. oraz wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 lipca 2000 r., SK 12/99, OTK Zb.Urz. 2000, nr 5, poz. 143 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2013 r. sygn. akt III CZP 58/13).

 

Żądanie ewentualne w procesie cywilnym

W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, iż żądanie ewentualne zgłaszane jako dodatkowe na wypadek niemożności uwzględnienia przez Sąd żądania zasadniczego, jest szczególnym przypadkiem kumulacji roszczeń. Przy uwzględnieniu żądania zasadniczego Sąd nie orzeka w ogóle o żądaniu ewentualnym, a czyni to jedynie, gdy brak podstaw do uwzględnienia żądania zasadniczego (tak: wyroki Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 1996 r., III CRN 58/95, nie publ., z dnia 12 stycznia 2012 r., IV CSK 219/11, nie publ. i z dnia 4 października 2012 r., I CSK 100/12, nie publ.).

 

Podobnie wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 18 października 2013 r., sygn. akt III CZP 58/13, OSNC 2014, nr 6, poz. 62 stwierdzając, że powód może sformułować w powództwie żądanie ewentualne, na wypadek nieuwzględnienia przez sąd żądania głównego, oraz w wyroku z dnia 26 stycznia 1979 r., sygn. akt IV CR 403 w brzmieniu, iż zgłoszenie żądania ewentualnego stanowi szczególny przypadek kumulacji przedmiotowej w procesie – mianowicie sąd orzeka o żądaniu ewentualnym wtedy, gdy oddali powództwo o świadczenie zgłoszone na pierwszym miejscu.

 

Żądanie ewentualne oparte na odmiennej podstawie faktycznej i prawnej niż żądanie główne

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 18 października 2013 r. sygn. akt III CZP 58/13 wskazał, że nie zostało wyłączone oparcie żądania ewentualnego na odmiennej podstawie faktycznej i prawnej niż żądanie główne.

 

Żądanie ewentualne a żądanie alternatywne

Powód może sformułować żądanie alternatywnie (przemiennie), jeśli wykonanie zobowiązania przez pozwanego może nastąpić przez spełnienie jednego z kilku świadczeń (art. 365 k.c.). Dłużnikowi może bowiem być przyznane uprawnienie do jednostronnego zwolnienia się z zobowiązania przez wykonanie jednego z kilku świadczeń, nazywane upoważnieniem przemiennym (facultas alternativa).

Żądanie alternatywnie jest więc szczególną kumulacją roszczeń zachodzącą wtedy, gdy z jednego roszczenia materialnoprawnego może wynikać kilka żądań, albo uprawnienie do określenia sposobu i zakresu ich dochodzenia.

 

Podstawa prawna żądania ewentualnego

Żądanie ewentualne nie zostało ustawowo uregulowane. Na dopuszczalność takiego ukształtowania żądań pozwu wskazują orzeczenia Sądu Najwyższego z okresu międzywojennego. W orzeczeniu z dnia 2 kwietnia 1930 r., III. 1 Rw 1378/29 („Przegląd Prawa i Administracji” 1930, poz. 214) Sąd Najwyższy wskazał, że pozew powinien czynić zadość ustawowym wymaganiom, a jego żądania – główne i ewentualne – muszą być jasno określone. Jeżeli żądanie główne okaże się uzasadnione, nie ma konieczności orzekania o żądaniu ewentualnym.

Z kolei w orzeczeniu z dnia 29 października 1931 r., III. 1 Rw 1574/31 („Przegląd Sądowy” 1932, poz. 325), stwierdził, że chociaż ustawa nie wspomina o żądaniach ewentualnych, to ich dopuszczalności nie wyłącza, a uznanie dopuszczalności takich żądań w niektórych wypadkach jest wskazane ze względów celowości i ekonomii procesowej (por. także orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 1936 r., C.II. 630/36, „Polski Proces Cywilny” 1936, nr 19, s. 604).

 

W czasie obowiązywania kodeksu postępowania cywilnego z 1930 r. Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 7 września 1960 r., 2 CR 366/59 („Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego 1961, nr 2, s. 424) uznał, że zgłoszenie żądania ewentualnego jest dopuszczalne, gdyż kodeks zezwala na szeroko pojętą kumulację roszczeń procesowych, a zgłoszenie żądania ewentualnego to szczególny jej przypadek. W takiej sytuacji istnieją dwa roszczenia, o których sąd nie orzeka jednocześnie, ale kolejno, zależnie od tego, jak orzeknie o roszczeniu zgłoszonym w pozwie na pierwszym miejscu.

W obowiązującym kodeksie postępowania cywilnego także nie ma wyraźnego przepisu dotyczącego dopuszczalności żądania ewentualnego. Nie ma także zakazu przyjmowania takiego sposobu konstruowania żądań w pozwie, zasadne było zatem przyjęcie w doktrynie i orzecznictwie milczącej zgody ustawodawcy na takie rozwiązanie.

 

Stanowisko dopuszczające możliwość zgłoszenia obok żądania głównego żądania ewentualnego zajęte zostało w licznych orzeczeniach Sądu Najwyższego (tak: wyroki z dnia 26 stycznia 1979 r., IV CR 403/78, OSNCP 1979, nr 10, poz. 193, z dnia 14 października 1999 r., I PKN 325/99, OSNAPUS 2001, nr 5, poz. 164, z dnia 8 czerwca 2001 r., I PKN 490/00, OSNP 2003, nr 8, poz. 200 i z dnia 24 czerwca 2009 r., I CSK 510/08, niepubl. oraz postanowienia z dnia 20 kwietnia 1966 r., I CZ 29/66, OSPiKA 1967, nr 2, poz. 36, z dnia 20 maja 1987 r., I CZ 55/87, OSNCP 1988, nr 11, poz. 160, z dnia 6 grudnia 2006 r., IV CZ 96/06, niepubl. i z dnia 28 października 2008 r., I PZ 25/08, OSNP 2010, nr 5-6, poz. 70).

 

Rodzaj spraw w których możliwe jest zgłoszenie żądania ewentualnego

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 18 października 2013 r. sygn. akt III CZP 58/13 orzekł, że powód może zgłosić w pozwie obok żądania głównego, na wypadek jego nieuwzględnienia, żądanie ewentualne. Możliwość zgłoszenia takiego żądania istnieje w sprawach o świadczenie, ustalenie istnienia albo nieistnienia stosunku prawnego bądź prawa oraz w sprawach o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa.

 

Zachowanie wymagań co do kumulacji roszczeń przy żądaniu ewentualnym

Byt żądania ewentualnego uzależniony jest od żądania głównego; w razie uwzględnienia przez sąd żądania przedstawionego jako pierwsze, rozpoznanie żądania ewentualnego staje się bezprzedmiotowe i nie jest wydawane w stosunku do niego żadne orzeczenie.

 

Takie ukształtowanie żądań pozwu stanowi szczególny rodzaj kumulacji roszczeń, co oznacza konieczność odpowiedniego zachowania wymagań przewidzianych w art. 191 k.p.c. – czyli warunku, że powód może dochodzić jednym pozwem kilku roszczeń, jeżeli:

  • wywodzone są przeciwko temu samemu pozwanemu,
  • jeżeli nadają się one do tego samego trybu postępowania oraz
  • jeżeli sąd jest właściwy ze względu na ogólną wartość roszczeń,
  • a ponadto – gdy roszczenia są różnego rodzaju – o tyle tylko, o ile dla któregokolwiek z tych roszczeń nie jest przewidziane postępowanie odrębne ani też nie zachodzi niewłaściwość sądu według przepisów o właściwości bez względu na wartość przedmiotu sporu)

(tak: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2013 r. sygn. akt III CZP 58/13).

 

Kodeks postępowania cywilnego przewiduje dwa podstawowe tryby postępowania w sprawie cywilnej: tryb procesu albo postępowania nieprocesowego. Jeżeli przepis prawa nie wskazuje, że sprawę należącą do danej kategorii sąd powinien rozpoznawać w postępowaniu nieprocesowym, domniemywa się, że podlega ona rozpoznaniu w trybie procesowym.

Z kolei postępowania odrębne stanowią następujące postępowania:

  • o rozwód i separację,
  • w innych sprawach małżeńskich,
  • w sprawach ze stosunków między rodzicami a dziećmi,
  • w sprawach z zakresu prawa pracy,
  • w sprawach gospodarczych,
  • z zakresu ubezpieczeń społecznych,
  • w sprawach o naruszenie posiadania,
  • w sprawach z zakresu ochrony konkurencji oraz w sprawie praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową,
  • w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone,
  • w sprawach z zakresu regulacji energetyki,
  • w sprawach z zakresu telekomunikacji,
  • w sprawach za zakresu transportu kolejowego,
  • w sprawach z zakresu regulacji rynku wodno-kanalizacyjnego,
  • w sprawach własności intelektualnej,
  • nakazowe,
  • upominawcze,
  • uproszczone,
  • europejskie postępowanie nakazowe,
  • europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń,
  • elektroniczne postępowanie upominawcze.

 

Żądanie ewentualne a zawisłość sporu

W przypadku zgłoszenia żądania ewentualnego zawisłością sporu objęte jest zarówno żądanie główne, jak i ewentualne, a oddalenie powództwa w całości może nastąpić, gdy w ocenie sądu na uwzględnienie nie zasługują oba żądania – główne i ewentualne. Jeżeli żądanie główne okaże się uzasadnione, żądanie ewentualne staje się bezprzedmiotowe i nie podlega ocenie sądu; ustaje również w tym zakresie stan zawisłości sporu.

 

W odwrotnej sytuacji, jeżeli żądanie główne okaże się bezzasadne, a żądanie ewentualne uzasadnione, sąd oddala powództwo w zakresie żądania głównego, uwzględniając je co do żądania ewentualnego w całości albo w części, przy czym w ostatniej sytuacji winien oddalić powództwo także co do niezasadnej części żądania ewentualnego (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 sierpnia 2019 r., sygn. akt IV CZ 38/19).

 

Żądanie ewentualne a roszczenia wyłączające się nawzajem

Powód może także dochodzić tych roszczeń jako ewentualnych, a pomiędzy powództwem głównym i ewentualnym nie musi zachodzić związek; mogą to być także roszczenia wyłączające się nawzajem, gdyż istotą roszczenia ewentualnego jest to, że obowiązek jego rozpoznania powstaje dopiero w razie oddalenia powództwa głównego (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2011 r., II CSK 118/11, OSNC 2012, Nr 5, poz. 64, oraz Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 2 grudnia 2014 r. sygn. akt I ACa 843/14). Obowiązek rozpoznania roszczenia ewentualnego powstaje dopiero w razie oddalenia pierwszego powództwa (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2007 r. I CSK 86/07).

 

Żądanie ewentualne a badanie braków formalnych pozwu

W art. 130 § 1 k.p.c. przewidziane zostało postępowanie mające na celu usunięcie braków formalnych pisma procesowego oraz nieopłacenia go, uniemożliwiających nadanie mu właściwego biegu. Nie doszło do bliższego określenia pojęcia warunków formalnych podlegających usunięciu w ramach wstępnego badania skuteczności wniesienia pozwu, czyli stwierdzenia możliwości nadania mu biegu jako pismu pozbawionemu braków formalnych i fiskalnych. W doktrynie i orzecznictwie przyjęto, że chodzi o wymagania przewidziane dla pism procesowych (art. 126-129 k.p.c.) oraz ustanowione dla poszczególnych rodzajów pism procesowych, w tym do pozwu (art. 187 k.p.c.). Nie należą do tej kategorii oczywiste omyłki i niedokładności, które nie mogą tamować postępowania. Rozstrzygające znaczenie przy ocenie skali występujących niedomagań ma możliwość ustalenia istotnej treści w drodze wykładni (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 1997 r., II CZ 50/97, OSNC 1997, nr 10, poz. 153).

Brakiem formalnym wymagającym usunięcia są zatem nieprawidłowości uniemożliwiające ustalenie pochodzenia pisma jego przeznaczenia i treści, których nie można ustalić w drodze wykładni oraz brak wymaganej opłaty. Nie należy do nich niedochowanie warunków przewidzianych w art. 191 k.p.c., ponieważ w takim przypadku sąd powinien podjąć czynności adekwatne do charakteru niespełnionego wymagania (np. przekazanie sprawy sądowi właściwemu, podjęcie postępowania we właściwym trybie lub postępowaniu odrębnym).

 

Przewodniczący nie jest uprawniony do objęcia wstępnym badaniem prawidłowości wniesienia pisma procesowego, stosownie do art. 130 § 1 k.p.c., dopuszczalności i zasadności zgłoszenia w jednym pozwie przez powoda jednego z żądań jako głównego, a drugiego jako ewentualnego, ani określenia ich kolejności, nawet w razie prawdopodobieństwa, że żądania te są sprzeczne. Ocena w tym względzie wymagałaby konfrontacji przedstawionych okoliczności z odpowiednimi przepisami prawa materialnego, co na tym etapie postępowania nie jest dopuszczalne (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2009 r., I CSK 510/08, niepubl. oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 1964 r., II CZ 6/64, OSNCP 1964, nr 12, poz. 267).

Kwestia ta nie należy do zakresu pojęciowego zwrotu „niezachowania warunków formalnych” i nie stanowi przeszkody dla podjęcia czynności procesowych zmierzających do rozpoznania sprawy. Dokonanie kumulacji roszczeń przez powoda, w tym wskazanie żądania głównego i ewentualnego, jest wiążące dla sądu (tak: Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 18 października 2013 r., sygn. akt III CZP 58/13, OSNC 2014, nr 6, poz. 62).

 

Powyższy argument osłabia nieco wprowadzenie z dniem 7 listopada 2019 r. do kodeksu postępowania cywilnego art. 191 1 § 2  stanowiącego, że gdyby czynności, które ustawa nakazuje podjąć w następstwie wniesienia pozwu, miały być oczywiście niecelowe, można je pominąć. W szczególności można nie wzywać powoda do usunięcia braków, uiszczenia opłaty, nie sprawdzać wartości przedmiotu sporu ani nie przekazywać sprawy *.

 

Żądanie ewentualne a wysokość opłaty od pozwu

Szczególność tego rodzaju kumulacji, jakim jest żądanie ewentualne, polega na tym, że przedmiotem postępowania jest żądanie postawione przez powoda jako pierwsze, a zatem jedno żądanie. Z tej przyczyny do roszczenia głównego i ewentualnego nie stosuje się kumulacji przewidzianej art. 21 k.p.c. (w treści: Jeżeli powód dochodzi pozwem kilku roszczeń, zlicza się ich wartość).

Obowiązkiem powoda przy wniesieniu pozwu jest zatem uiszczenie opłaty sądowej od jednego z roszczeń, co do zasady od głównego. Powinność uregulowania opłaty od żądania ewentualnego powstanie dopiero w przypadku nieuwzględnienia pierwszego żądania (tak: postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 1987 r., I CZ 55/87, z dnia 6 grudnia 2006 r., IV CZ 96/06 i z dnia 28 października 2008 r., I PZ 25/08 oraz Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 18 października 2013 r., sygn. akt III CZP 58/13, OSNC 2014, nr 6, poz. 62).

 

Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 7 września 2015 r. sygn. akt I ACa 62/15 stwierdził, że orzecznictwo i nauka dopuszczają takie powództwa, choć nie znajdują one podstawy w prawie materialnym oraz pozwalają na ominięcie przepisów o uiszczaniu opłat od żądań skumulowanych (żądanie ewentualne będzie rozpoznane z ominięciem art. 1262 § 1, ponieważ dominuje stanowisko, że sąd pobiera opłatę tylko od żądania o wartości najwyższej).

Z kolei w postanowieniu z dnia 2 sierpnia 2007 r. sygn. akt V CZ 68/07 Sąd Najwyższy wskazał, że gdy choć jedno z żądań ewentualnych ma postać sumy pieniężnej, kwota ta stanowi podstawę do wymiaru opłaty zgodnie z unormowaniem zawartym w art. 19 § 1 k.p.c.; oczywiście, gdy w rachubę wchodzi opłata stosunkowa.

 

Jeżeli natomiast ani żądanie główne, ani ewentualne nie jest wyrażone w pieniądzu, opłatę należy wymierzyć od roszczenia głównego z tego względu, że gdy sąd je uwzględnia, nie rozstrzyga o niewchodzącym wtedy w rachubę żądaniu ewentualnym (tak: orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 7 września 1960 r., sygn. akt 2 CR 366/59, PUG 1961, nr 12, s. 424). Przy tak jak w pozwie sformułowanym roszczeniu o uchylenie uchwały sąd więc orzeka dopiero w wypadku nieuwzględnienia roszczenia stwierdzenia jej nieważności.

Odrębnym zagadnieniem jest kwestia, czy w toku postępowania wywołanego pismem podlegającym opłacie powstaje obowiązek uiszczenia opłaty od roszczenia ewentualnego. W postanowieniu z dnia 20 maja 1987 r., sygn. akt I CZ 55/87 (OSNC 1988, nr 11, poz. 160), Sąd Najwyższy wyjaśnił, że obowiązek uiszczenia opłaty od żądania ewentualnego powstaje tylko w wypadku nieuwzględnienia żądania zgłoszonego w pozwie jako pierwsze. Jeżeli nastąpi to wyrokiem częściowym, wymieniony obowiązek powstaje z chwilą jego prawomocności. Jeżeli natomiast o obu żądaniach (pierwszym i ewentualnym) sąd rozstrzyga jednym wyrokiem, orzeka nim jednocześnie o ściągnięciu opłaty należnej od żądania ewentualnego.

 

W judykaturze wyjaśniono, że przepis art. 21 k.p.c. nakazujący przy kumulacji roszczeń przyjmować za podstawę obliczenia opłaty sądowej ogólną wartość połączonych roszczeń nie odnosi się do żądań ewentualnych (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 1966 r. I CZ 29/66, OSPiKA 1967, nr 2, poz. 36). W literaturze, już w okresie przedwojennym, dominował pogląd, że przepis nakazujący dla określenia wartości przedmiotu sporu w wypadku, gdy pozew obejmuje kilka roszczeń zliczyć ich wartość nie ma zastosowania do żądań ewentualnych i alternatywnych.

 

Żądanie ewentualne a apelacja

Konstrukcja żądania ewentualnego dotyczy jedynie pozwu, a nie apelacji, która nie jest miejscem na zgłaszanie nowych żądań czy zmiany kwalifikacji dotychczas dochodzonych (art. 383 k.p.c.) i w której zakres zaskarżenia, musi być jednoznacznie sformułowany, w odniesieniu do roszczeń w kształcie, w którym zostały zgłoszone i rozpoznane w postępowaniu pierwszoinstancyjnym (art. 368 § 1 pkt 1 k.p.c.). Natomiast próba wprowadzania koncepcji zaskarżenia ewentualnego, w stosunku do roszczeń, które nie były dochodzone, jako ewentualne, nie ma podstaw prawnych i powinna skutkować wdrożeniem postępowania naprawczego w stosunku do tak sformułowanego w apelacji zakresu zaskarżenia (art. 368 § 1 pkt 1 k.p.c. i 373 k.p.c.) (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2017 r., sygn. akt V CSK 198/16).

 

Jeżeli zatem sąd pierwszej instancji oddalił powództwo w całości i wyrok został zaskarżony w całości, a w ocenie sądu drugiej instancji częściowo uzasadnione jest tylko żądanie ewentualne, sąd ten powinien zmienić zaskarżony wyrok (art. 386 § 1 k.p.c.) uwzględniając żądanie ewentualne w części, a co do żądania głównego i niezasadnej części żądania ewentualnego oddalić apelację powoda (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 sierpnia 2019 r., sygn. akt IV CZ 38/19).

 

Brak orzeczenia przez sąd o roszczeniu ewentualnym (sententia non existens)

W sytuacji, gdy sąd procedując w sprawie jako niezasadne ocenił żądanie główne, jego powinnością stało się rozstrzygniecie w przedmiocie żądania ewentualnego, zaś negatywna ocena i tego roszczenia wymagała wydania orzeczenia (oddalającego) również o tym żądaniu. Sąd winien jest dać temu wyraz w sentencji wyroku. Jeżeli orzeczenie sądu I instancji nie zawiera rozstrzygnięcia w przedmiocie roszczenia ewentualnego – skutkiem tego jest, że apelacja w zakresie roszczenia ewentualnego dotyczy orzeczenia nieistniejącego, co czyni ją niedopuszczalną. Środek odwoławczy przysługuje bowiem wyłącznie od orzeczenia istniejącego.

Istnienie orzeczenia (sententia existens) jest założeniem środka odwoławczego. Orzeczenia nieistniejące nie podlegają zaskarżeniu, jako że prawnie nie istnieją, więc nie wywołują skutków prawnych i nie zachodzi potrzeba ich uchylenia lub zmiany. Wniesienie środka odwoławczego skierowanego przeciwko orzeczeniu nieistniejącemu podlega – jako niedopuszczalne-odrzuceniu. W sytuacji gdy rozstrzygnięcie w zakresie żądania ewentualnego nie istnieje, brak możliwości jego zaskarżenia. Skutkiem tego apelacja w tym zakresie na mocy art. 373 k.p.c. w zw. z art. 370 k.p.c. podlega odrzuceniu (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 15 października 2015 r. sygn. akt I ACa 479/15).

 

Żądanie ewentualne a wartość przedmiotu zaskarżenia

Jeżeli zaskarżone rozstrzygnięcie sądu dotyczy jedynie części roszczenia, to wartość przedmiotu zaskarżenia dotyczy jedynie tej części rozstrzygnięcia.

Sąd Najwyższy w uzasadnienia postanowienia z dnia 28 sierpnia 2019 r., sygn. akt IV CZ 38/19 w sprawie, w której Sąd Apelacyjny uznał za słuszne żądanie, które powód zgłosił ostatecznie jako ewentualne, z zastrzeżeniem nieznacznej części roszczenia odsetkowego, do której to części odnosiło się zawarte w pkt II wyroku rozstrzygnięcie oddalające apelację, a skarga kasacyjna powódki odnosiła się do tego właśnie punktu wyroku wskazał, że jeżeli zatem zaskarżone rozstrzygnięcie Sądu Apelacyjnego dotyczyło jedynie części roszczenia odsetkowego, to wartość przedmiotu zaskarżenia co do tej części rozstrzygnięcia nie mogła być wyższa niż kwota skapitalizowanych odsetek, co do której Sąd Apelacyjny wydał negatywne rozstrzygnięcie.

 

Skoro kwota odsetek, co do których apelacja została oddalona, była niższa od dolnego progu dopuszczalności skargi kasacyjnej (art. 3982 k.p.c.), skarga kasacyjna skierowana wobec tego elementu wyroku była niedopuszczalna i podlegała odrzuceniu.  

 

Nierozpoznanie żądania ewentualnego przez Sąd

Warunkiem dopuszczalności środków zaskarżenia, w tym skargi kasacyjnej, jest to, by środek ten kierował się przeciwko istniejącemu rozstrzygnięciu (istnienie substratu zaskarżenia). Skarga kasacyjna nie jest zatem dopuszczalna, jeżeli kieruje się przeciwko temu, o czym w zaskarżonym wyroku nie orzeczono. Stanowisko to odpowiada utrwalonemu poglądowi orzecznictwa (tak: postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 1964 r., I PR 10/63, OSNCP 1965, nr 5, poz. 80, z dnia 7 października 1998 r., II UKN 247/98, OSNP 1999, nr 20, poz. 665, z dnia 12 grudnia 2013 r., III CSK 300/13, niepubl., i z dnia 7 kwietnia 2017 r., V CZ 30/17, niepubl.).

 

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 2 lutego 2018 r., sygn. akt II CZ 94/17, niepubl stwierdził, że w przypadku zatem naruszenia obowiązku przez sąd i nierozpoznania żądania ewentualnego w ogóle lub ponad określoną jego część – stronie przysługuje wniosek o uzupełnienie wyroku, który – z uwzględnieniem art. 168 k.p.c. – może być skutecznie złożony również po upływie terminu przewidzianego w art. 351 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. In casu wniosek taki wraz z ewentualnym wnioskiem o przywrócenie terminu (art. 168 k.p.c.) – jeżeli dojdzie do jego złożenia – Sąd Apelacyjny powinien ocenić dążąc do uniknięcia przerzucenia konsekwencji uchybienia na stronę i mając na względzie ekonomię postępowania sądowego. Orzeczenie wydane w następstwie uwzględnienia wniosku o uzupełnienie wyroku może podlegać zaskarżeniu skargą kasacyjną na zasadach ogólnych.

 

Pojęcie kumulacji roszczeń

Skoro roszczenie ewentualne jest szczególnym przypadkiem kumulacji roszczeń (art. 191 k.p.c.), należy przyjrzeć się pojęciu kumulacji roszczeń.

Przepisy prawa nie przewidują obowiązku podania w pozwie podstawy prawnej żądania. Zamieszczenie w pozwie podstawy prawnej jest dozwolone, nie wiąże jednak sądu, chociaż może określać kierunek postępowania. Kwalifikacja materialnoprawna przytoczonych okoliczności faktycznych należy więc do sądu, w myśl zasady da mihi factum dabo tibi ius („daj mi fakty, a dam tobie prawo”). Ze względu na to, że przedstawione przez powoda okoliczności faktyczne mogą uzasadniać niejednokrotnie kilka żądań, istotne znaczenie ma dokładne określenie żądania, z którym powód połączył uzyskanie ochrony prawnej. Powództwo może obejmować żądanie świadczenia, ustalenia stosunku prawnego lub prawa albo ukształtowania stosunku prawnego lub prawa.

 

W art. 191 k.p.c. przewidziana została możliwość dochodzenia przez powoda w jednym pozwie przeciwko temu samemu pozwanemu kilku roszczeń, z których każde mogłoby być dochodzone odrębnym pozwem. Dla takiego ukształtowania żądań pozew musi spełniać wskazane warunki:

  • jednopodmiotowość stron, chyba że ma miejsce współuczestnictwo materialne, jednolite i konieczne,
  • ten sam tryb postępowania dla wszystkich zgłoszonych żądań,
  • żadne z roszczeń nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu odrębnym oraz
  • zachodzi właściwość sądu ze względu na ogólną wartość roszczeń i bez względu na wartość przedmiotu sporu.

O istnieniu tych warunków decyduje sąd na podstawie przytoczonych przez powoda okoliczności. Połączone mogą być roszczenia niepozostające ze sobą w związku, oparte na innej podstawie faktycznej oraz wynikające z różnych uprawnień materialnoprawnych.

 

Zasadność poszczególnych roszczeń podlega oddzielnemu badaniu i rozpoznaniu; każde z nich zachowuje samodzielność procesową i orzeczenie o każdym z nich wywiera skutki przewidziane w art. 366 k.p.c. (powaga rzeczy osądzonej wyroku prawomocnego – res iudicata). Sąd może przeprowadzić oddzielną rozprawę co do niektórych z połączonych roszczeń (art. 218 k.p.c.) oraz wydać wyrok częściowy, z zachowaniem warunków z art. 317 k.p.c. Zgodnie z art. 21 k.p.c., podlegają zliczeniu wartości przedmiotu sporu roszczeń dochodzonych łącznie.

 

Żądanie ewentualne a kumulacja roszczeń

Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 25 października 2018 r. sygn. akt I ACa 623/17 wskazał, że kolejno zgłoszone roszczenia o zwrot nadpłaty i o zwrot tzw. spredu są w stosunku do siebie roszczeniami ewentualnymi, jednak żądania zapłaty nie stanowią roszczeń ewentualnych wobec żądania ustalenia nieważności. Sam fakt, że powód tak postrzegał zależność między roszczeniem zgłoszonym jako pierwsze a roszczeniami wynikającymi z pisma rozszerzającego powództwo, nie stanowi o tym, że są to roszczenia ewentualne.

Żądanie ewentualne polega na zgłoszeniu dodatkowego żądania na wypadek nieuwzględnienia przez sąd roszczenia postawionego na pierwszym miejscu, a sąd rozstrzyga o żądaniu ewentualnym tylko na wypadek nieuwzględnienia roszczenia pierwszego. Gdy sąd uwzględnia pierwsze żądanie, nie rozstrzyga o żądaniu ewentualnym. Roszczenie ewentualne zachodzi tylko, gdy sąd nie może uwzględnić roszczenia postawionego na pierwszym miejscu, gdyż prowadziłoby to do wydania np. niewykonalnego wyroku lub zasądzone świadczenie nie miałoby znaczenia dla powoda. Natomiast powództwo ewentualne nie powinno dotyczyć przypadku, gdy do oddalenia żądania może dojść z powodu jego bezzasadności – w takim przypadku dochodzi do rzeczywistej kumulacji roszczeń. Mogą być dochodzone w odrębnych procesach, ale powód obejmuje je jednym pozwem. W takiej sytuacji sąd rozpoznaje oba roszczenia.

 

W rozpatrywanej przez Sąd Apelacyjny sprawie doszło do kumulacji roszczeń, gdyż każde z nich mogło być rozpoznane w odrębnym procesie, zaś roszczenia o zapłatę mogły być oddalone, o ile okazałyby się bezzasadne. Stąd wszelkie zarzuty podnoszące, że Sąd Okręgowy nie rozpoznał roszczeń o zapłatę, gdy oddalił powództwo o ustalenie, były chybione z uwagi na to, że roszczenie o ustalenie i roszczenie o zapłatę nie miały charakteru roszczeń ewentualnych. Ponadto zważywszy na to, że Sąd Okręgowy wydał wyrok częściowy, jest oczywiste, że proces się nie zakończył i w dalszej kolejności Sąd ten zamierzał rozpoznać żądania zapłaty.

 

Żądanie ewentualne a wyrok częściowy

Sąd Apelacyjny w Warszawie orzekł w wyroku z dnia 3 czerwca 2020 r. sygn. akt VI ACa 569/19, że wprawdzie w literaturze wyrażone zostały poglądy, że w przypadku sformułowania żądania w sposób ewentualny, nie można wydać wyroku częściowego odnośnie do żądania zgłoszonego na pierwszym miejscu, nie wydające rozstrzygnięcia co do żądania zgłoszonego na drugim miejscu (tak: W. Siedlecki, w: Z. Resich, W. Siedlecki, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 1, Warszawa 1969, s. 479) albo że w razie zgłoszenia przez powoda żądania ewentualnego nie jest dopuszczalne wydanie wyroku częściowego co do żądania ewentualnego (tak: K. Piasecki, w: K. Piasecki, A. Marciniak, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Art. 1- 366, t. 1, Warszawa 2014, art. 317, nb 16), lecz zdaniem Sądu Apelacyjnego  w Warszawie (wyrok z dnia 3 czerwca 2020 r. sygn. akt VI ACa 569/19) poglądy te nie są ścisłe.

Dopuszczalność wydania wyroku częściowego wynika z tego, że sprawa dojrzała jest do rozstrzygnięcia w określonej części tak, że wynik procesu co do pozostałej części roszczeń w żaden sposób nie będzie oddziaływał na treść wyroku częściowego (tak: A. Góra-Błaszczykowska, w: A. Góra- Błaszczykowska, Kodeks postępowania cywilnego. Tom 1 A. Komentarz do art. 1-42412, Warszawa 2020, art. 317, nb. 2).

 

Przyjmuje się również, że wydanie wyroku częściowego nie jest dopuszczalne w odniesieniu do kwestii, co do której orzeczenie powinno być wydane jednocześnie z rozstrzygnięciem o głównym przedmiocie procesu (tak: A. Jakubecki, w: H. Dolecki, T. Wiśniewski, Kodeks postępowania cywilnego. Tom I. Artykuły 1 – 366, Warszawa 2013, art. 317, Nb. 5). Taka sytuacja występuje w przypadku kumulacji roszczenia głównego oraz roszczenia ewentualnego, gdyż między nimi zachodzi takie powiązanie wynikające z podstawy faktycznej roszczeń, że negatywne rozstrzygnięcie o roszczeniu głównym będzie mogło oddziaływać na rozstrzygnięcie o roszczeniu ewentualnym nie objętym wyrokiem częściowym.

Taka sytuacja niemożności wydania wyroku częściowego zachodzi np., gdy sąd oddalając żądanie główne pozwu o zapłatę na tej podstawie, że umowa kredytu jest ważna, nie rozważył, czy postanowienia umowy kredytu są abuzywne, a jeżeli tak, to czy ich wyeliminowanie może wywołać skutek w postaci nieważności umowy kredytu. Tym sposobem sąd zamknąłby bowiem drogę do uznania, że umowa kredytu jest nieważna, gdyby wskutek zbadania abuzywności klauzul waloryzacyjnych okazało się, że umowa kredytu jest nieważna w całości. Jeżeli sąd doszedłby do takiej oceny, to aktualizowałoby się roszczenie główne pozwu. Między roszczeniem głównym oraz ewentualnym zachodzi bowiem ścisły związek w zakresie skutków abuzywności postanowień umowy kredytu, która wyłącza możliwość wydania wyroku częściowego w analizowanym przypadku. Wydanie wyroku częściowego w braku spełniania przesłanek z art. 317 § 1 k.p.c. stanowiłoby w rozpatrywanym przykładzie o nierozpoznaniu istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c.

 

Żądanie ewentualne a apelacja

Konstrukcja żądania ewentualnego dotyczy jedynie pozwu, a nie apelacji, która nie jest miejscem na zgłaszanie nowych żądań czy zmiany kwalifikacji dotychczas dochodzonych (art. 383 k.p.c.) i w której zakres zaskarżenia, musi być jednoznacznie sformułowany, w odniesieniu do roszczeń w kształcie, w którym zostały zgłoszone i rozpoznane w postępowaniu pierwszoinstancyjnym (art. 368 § 1 pkt 1 k.p.c.). Natomiast próba wprowadzania koncepcji zaskarżenia ewentualnego, w stosunku do roszczeń, które nie były dochodzone, jako ewentualne, nie ma podstaw prawnych i powinna skutkować wdrożeniem postępowania naprawczego w stosunku do tak sformułowanego w apelacji zakresu zaskarżenia (art. 368 § 1 pkt 1 k.p.c. i 373 k.p.c.)(tak: Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 stycznia 2017 r. sygn. akt V CSK 198/16).

 

 

 

Kliknij gwiazdkę, aby dokonać oceny!

Średnia ocena 4.8 / 5. Liczba głosów: 4

Jak dotąd brak głosów! Bądź pierwszą osobą, która oceni ten artykuł.

Jeżeli post okazał się przydatny …

Dołącz do nas w mediach społecznościowych!

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Protected with IP Blacklist CloudIP Blacklist Cloud

Umówienie spotkania 9:00-19:00