Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi w art. 145a § 1 daje sądom możliwość zobowiązania organu administracyjnego do wydania w określonym terminie decyzji lub postanowienia wskazując sposób załatwienia sprawy lub jej rozstrzygnięcie.
Warunki wydania przez sąd administracyjny merytorycznego orzeczenia
Przepis art. 145a § 1 p.p.s.a. przyznaje sądom administracyjnym kompetencję do orzekania merytorycznego w danej sprawie, na zasadzie wyjątku od ogólnej zasady wydawania przez sądy administracyjne orzeczeń o charakterze kasacyjnym. Jego zastosowanie wymaga spełnienia szeregu przesłanek, zarówno o charakterze pozytywnym, jak i negatywnym, przewidzianych w tym przepisie.
Możliwość zastosowania instytucji z art. 145a § 1 p.p.s.a. występuje wtedy, gdy:
- sąd uwzględnił skargę i uchylił zaskarżony akt z powodu naruszenia prawa materialnego mającego wpływ na wynik sprawy lub stwierdził nieważność zaskarżonego aktu;
- w sprawie występują okoliczności uzasadniające zobligowanie organu do określonego działania;
- merytoryczne rozstrzygnięcie w danej sprawie nie jest pozostawione uznaniu administracyjnemu.
Uznanie administracyjne a zobowiązanie organu przez sąd do rozstrzygnięcia sprawy w określony sposób
Sąd administracyjny nie może zobowiązać organu do załatwienia sprawy w określony sposób wtedy, gdy ustawodawca pozostawił rozstrzygnięcie danej kwestii uznaniu organu.
Uznaniowy charakter danego rozstrzygnięcia stanowi zatem bezwzględną przesłankę wyłączającą możliwość skorzystania przez sąd z instytucji przewidzianej w art. 145a p.p.s.a. (tak: M. Jagielska, J. Jagielski, R. Stankiewicz, M. Grzywacz [w:] R. Hauser, M. Wierzbowski (red.), Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, 3. wydanie, Warszawa 2015, s. 603).
Definicja uznania administracyjnego
Uznanie administracyjne to przyznanie organom administracji publicznej możliwości wyboru spośród dwóch lub więcej dopuszczalnych przez ustawę, a równowartościowych prawnie rozwiązań zgodnie z celami określonymi w ustawie. Jest to forma działania administracji, której istotą jest przyznana prawem organowi władza decydowania w danej sprawie „według swego uznania” – według własnej woli. Organ administracyjny może zatem rozstrzygnąć sprawę w różny sposób w tym samym stanie faktycznym i każde rozstrzygnięcie sprawy będzie zgodne z prawem.
Podobne stanowisko przyjął Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 7 listopada 2018 r., sygn. akt I SA/Sz 281/18 stwierdzając, że luz decyzyjny w zakresie rozstrzygnięcia podejmowanego przez organ polega więc na tym, że nawet wystąpienie ustawowych przesłanek nie obliguje organu do danego rozstrzygnięcia w sprawie. Organ może uwzględnić wniosek strony w danej kwestii lub odmówić jego uwzględnienia.
Uznanie administracyjne nie oznacza przy tym dowolności organu administracji publicznej co do rozstrzygnięcia. Organ jest zobowiązany do rzetelnej i wnikliwej analizy wszelkich okoliczności sprawy w celu stwierdzenia, czy zostały spełnione przesłanki określone w danym przepisie prawnym (tak: wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 13 lipca 2017 r., sygn. akt II GSK 1038/17).
Uznanie administracyjne w przepisach prawa
Ustawa dając organowi administracyjnemu w danej sprawie prawo korzystania z luzu decyzyjnego, wynikającego z uznania administracyjnego, posługuje się zwykle zwrotem „organ może” (przykładowo: „organ podatkowy może udzielić stosownej ulgi podatkowej”).
Ze względu na wymagania zasady praworządności, określonej w art. 2 Konstytucji RP, upoważnienie do stosowania uznania administracyjnego jest zawarte w aktach ustawowych bądź oparte na upoważnieniu ustawowym.
Przykład decyzji uznaniowych
Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 10 grudnia 2015 r., sygn. akt I OSK 243/15, stwierdził, że decyzje w zakresie przyznawania zasiłków są decyzjami uznaniowymi, a sąd nie jest uprawniony do przyznania określonych świadczeń. To organ pomocy społecznej, a nie Sąd, decyduje o tym komu i w jakiej wysokości świadczenie może być przyznane biorąc pod uwagę z jednej strony ilość środków finansowych, którymi dysponuje organ, a z drugiej strony – ilość podopiecznych i zakres koniecznej pomocy udzielanej tym osobom.
Uznanie administracyjne obejmuje bowiem prawo organu do oceny hierarchii zgłaszanych potrzeb, które należy rozeznać w kontekście ogólnej liczby osób ubiegających się o pomoc oraz zgłoszonych przez nich żądań.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie w wyroku z dnia 26 września 2019 r., sygn. akt III SA/Kr 539/19, wskazał, że decyzja umarzająca składki na ubezpieczenia społeczne ma charakter uznaniowy. W konsekwencji nie może mieć tu zastosowania art. 145a p.p.s.a.
Obowiązki organu w sytuacji zobowiązania przez sąd do rozstrzygnięcia sprawy w określony sposób
W przypadku zobowiązania organu przez sąd administracyjny do rozstrzygnięcia sprawy w określony sposób, o wydaniu decyzji lub postanowienia organ zawiadamia sąd w terminie siedmiu dni od dnia ich wydania.
W przypadku niezastosowania się przez organ do powyższego obowiązku informacyjnego, sąd może orzec o wymierzeniu organowi grzywny w wysokości określonej w art. 154 § 6 ppsa, a więc dziesięciokrotnego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie odrębnych przepisów. Postanowienie sądu w tym przedmiocie może być wydane na posiedzeniu niejawnym.
Niezastosowanie się organu administracyjnego do obowiązku rozstrzygnięcia sprawy w określony sposób
W przypadku niewydania decyzji lub postanowienia przez organ o określonej treści i w określonym przez sąd terminie, strona może wnieść skargę do sądu, żądając wydania orzeczenia stwierdzającego istnienie albo nieistnienie uprawnienia lub obowiązku.
Sąd wyda orzeczenie w tym przedmiocie, jeżeli pozwalają na to okoliczności sprawy.
W wyniku rozpoznania takiej skargi sąd stwierdza czy niewydanie decyzji lub postanowienia miało miejsce z rażącym naruszeniem prawa i może ponadto z urzędu albo na wniosek strony wymierzyć organowi grzywnę w wysokości określonej w art. 154 § 6 lub przyznać od organu na rzecz skarżącego sumę pieniężną do wysokości połowy kwoty tam wskazanej.
