Dobrem chronionym przepisami art. 155 k.k. i art. 160 § 1-3 k.k. jest życie i zdrowie człowieka. Relacja prawna jaka zachodzi między lekarzem i pacjentem jest typowa dla zaistnienia warunków odpowiedzialności karnej gwaranta jako podmiotu zobowiązanego do podejmowania zachowań skierowanych przeciwko skutkowi. Podstawową powinnością prawną gwaranta jest, nawiązując do treści art. 9 § 2 k.k., zachowanie „ostrożności wymaganej w danych okolicznościach„.
Skutkiem należącym do znamion strony przedmiotowej występku z narażenia na niebezpieczeństwo (160 § 2 i 3 kodeksu karnego) jest nie tylko wywołanie takiej sytuacji, w której pacjent znajduje się, nie będąc uprzednio, w położeniu grożącym mu bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia lub zdrowia, ale również na utrzymaniu (nie odwróceniu, nie zmniejszeniu) istniejącego już poziomu tego niebezpieczeństwa w czasie, kiedy urzeczywistnił się obowiązek działania lekarza-gwaranta. Co więcej, przestępstwo jest dokonane z chwilą narażenia na niebezpieczeństwo, chociażby osoba narażona nie doznała żadnej krzywdy (wyrok SN z dnia 5 kwietnia 2013 r. IV KK 43/13).
Odpowiedzialność karna lekarza gwaranta na płaszczyźnie art. 160 k.k. nie musi polegać tylko na popełnieniu przez niego błędu diagnostycznego czy medycznego. Mogą to być różne inne podejmowane albo zaniechane przez niego czynności, narażające człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (wyrok SN z dnia 3 września 2013 r. WK 14/13).
Sprzeczne z obowiązkiem prawnym zachowanie (działanie, zaniechanie) lekarza-gwaranta nienastąpienia skutku, jeżeli nie ma wpływu na stan zagrożenia dla życia czy zdrowia określonej osoby, nie jest przyczynowe dla utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, o którym mowa w art. 160 § 1 k.k. Dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy źródło narażenia tych dóbr jest poza możliwością oddziaływania lekarza zobowiązanego do określonego zachowania.
Przykłady z praktyki orzeczniczej
Lekarz dyżurujący na oddziale chirurgii urazowo-ortopedycznej jest gwarantem odpowiedzialnym za zdrowie pacjentów. Sytuacja w której dokonał on niewłaściwej diagnozy stanu zdrowia pacjenta i zaniechał przeprowadzenia opisu zdjęć rtg. klatki piersiowej przez specjalistę radiologa oraz zaniedbał wykonania tomografii komputerowej klatki piersiowej, stanowi bezpośrednie narażenie na niebezpieczeństwo utraty życia. Konsekwencją powyższego, na skutek niepodjęcia interwencji chirurgicznej, było doprowadzenie do zgonu pacjenta z powodu obrażeń klatki piersiowej z rozerwaniem ściany aorty piersiowej i następowym krwotokiem do lewej jamy opłucnowej skutkującym utratą znacznej ilości krwi, tj. przestępstwo z art. 160 § 3 k.k. w zw. z art. 160 § 2 k.k. przy zast. art. 11 § 2 k.k.;
Do stwierdzenia przed zabiegiem, czy nie istnieje zagrożenie powikłania w postaci powstania zatoru zakrzepowego obligują chirurga standardy profilaktyki przeciwzakrzepowej. Naruszenie tej powinności oznaczałoby ewidentne niezachowanie ostrożności wymaganej w zaistniałych okolicznościach. Na oskarżonym jako lekarzu operatorze ciąży obowiązek przeprowadzenia określonych czynności diagnostycznych przed przystąpieniem do zabiegu. Lekarz nie może poprzestać na przyjęciu od pacjenta wywiadu co do przebytych chorób i operacji także wtedy, gdyby pacjent zapewniał, że był i jest zdrowy (podobnie wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2017 r. III KK 226/16).
Na lekarzu – członku zespołu ratunkowego – ciążą obowiązki gwaranta w zakresie zapobiegania bezpośredniemu niebezpieczeństwu wystąpienia skutków określonych w art. 160 § 1 k.k. Obowiązki te aktualizują się w momencie wystąpienia niebezpieczeństwa, przy czym musi być ono obiektywnie rozpoznawalne ex ante. Obejmują one przeprowadzenie czynności diagnostycznych, pozwalających lekarzowi na ustalenie, czy występuje zagrożenia dla życia lub zdrowia pacjenta oraz podjęcie stosownych czynności terapeutycznych, zmniejszających owo zagrożenie, o ile obiektywnie to jest możliwe (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 października 2016 r. V KK 94/16).
Faza przygotowań do zabiegu zakończenia ciąży przez cesarskie cięcie, od którego to momentu dziecko poczęte objęte jest ochroną z przepisu art. 160 k.k. należną człowiekowi, to nie tylko czynności techniczne ale występujące łącznie: wskazania medyczne do rozwiązania ciąży przez zabieg cięcia cesarskiego, gotowość rozwojowa dziecka do samodzielnego funkcjonowania poza organizmem matki oraz gotowość matki do poddania się takiemu zabiegowi (wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 15 października 2008 r. II AKa 223/08).
Lekarz, który przejął opiekę nad pacjentem w sytuacji, gdy ten znajdował się już w stanie bezpośredniego niebezpieczeństwa utraty życia nie może ponieść odpowiedzialności karnej z art. 160 § 2 lub 3 k.k. w sytuacji, gdy pożądane zachowanie alternatywne, tj. zabieg lekarski (operacja) nie stwarzał realnej możliwości nawet na zmniejszenie tego stanu zagrożenia dla życia pacjenta (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 2015 r. II KK 236/14).
Sytuacji przyjęcia pacjenta do szpitala z powodu obrażeń jakich doznał w wyniku udziału w wypadku komunikacyjnym, gdy lekarz dyżurny na oddziale ortopedii pomimo dysponowania wynikami badań laboratoryjnych, które okazywały istotne odchylenia od normy i świadczyły o istnieniu źródła krwawienia w organizmie pacjenta przy jednoczesnym pogarszającym się stanie, nie zleca przeprowadzenia badań obrazowych jamy brzusznej i innych, pomniejszając czy ograniczając jego szanse lecznicze w tym na uratowanie życia, dopuszcza się przestępstwa spowodowania bezpośredniego niebezpieczeństwa utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (wyrok SN z dnia 21 sierpnia 2012 r. IV KK 42/12).
Spełniony został warunek odpowiedzialności lekarza określony w art. 160 § 3 k.k. jeśli ustalono, że zaniechane przez lekarza, powiadomienie pacjenta o wykryciu w jego krwi groźnego drobnoustroju, stanowiące realizację ciążącego na oskarżonym obowiązku przestrzegania właściwego sposobu postępowania diagnostyczno-leczniczego i informowania chorych pozostających pod jego opieką o wynikach prowadzonych badań i sposobach postępowania leczniczego, zapobiegłoby realnemu i znaczącemu wzrostowi stopnia narażenia pacjenta na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 sierpnia 2008 r. WA 29/08).
Gdy lekarze SOR mieli świadomość tego, że pacjent powinien być niezwłocznie operowany, a wielokrotne monity o konsultację chirurgiczną pozostawały bez reakcji, to powinni oni podjąć inne zdecydowane kroki zmierzające do poddania pacjenta zabiegowi operacyjnemu. Brak natychmiastowej konsultacji chirurgicznej pomimo wielokrotnych monitów lekarzy SOR powinien skutkować niezwłoczne powiadomienie wyższych przełożonych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 2007 r. WA 17/07).
W diagnostyce lekarskiej nie dopuszcza się sytuacji, w której zaniechanie zbadania objawów oponowych w przypadku bólów głowy połączonych z wymiotami byłoby usprawiedliwione. Badanie objawów oponowych należy do badań podstawowych, wchodzących w zakres badania ogólnolekarskiego, a zatem takiego, które zobowiązany jest przeprowadzić każdy lekarz badający pacjenta, a w szczególności w przypadku stwierdzenia bólów głowy i wymiotów. Badania oponowe są zabiegiem bardzo prostym, możliwym do wykonania w każdym gabinecie lekarskim. Ich celem jest wykluczenie krwotoku podpajęczynówkowego będącego rezultatem pęknięcia tętniaka (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 kwietnia 2008 r. IV KK 381/07).
Na temat definicji przestępstwa narażenia na niebezpieczeństwo: czytaj tutaj
