Przerwanie biegu przedawnienia – istota i cel instytucji
Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia.
Bieg przedawnienia przerywa się jednak przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju, albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia roszczenia lub zabezpieczenia (art. 123 § 1 k.c.) oraz przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje.
Przyczynami przerwania biegu terminu przedawnienia mogą być więc zarówno zdarzenia (czynności) w znaczeniu materialnoprawnym (uznanie roszczenia), jak i o charakterze procesowym (wniesienie powództwa w celu dochodzenia roszczenia) (tak: wyrok Sądu Rejonowego w Piszu z dnia 29 listopada 2018 r., Sygn. akt I C 751/18).
Ponowny bieg przedawnienia po jego przerwaniu
W świetle art. 124 k.c. po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo, a w razie przerwania przedawnienia przez czynność w postępowaniu przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym albo przez wszczęcie mediacji, przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie to nie zostanie zakończone.
Bezpośredni cel czynności
Zgodnie z art. 123 § 1 pkt 1 k.c. czynność dokonana przez wierzyciela przerywa bieg przedawnienia, lecz wyłącznie wtedy, gdy jest przez niego podjęta bezpośrednio w celu dochodzenia, ustalenia lub zabezpieczenia roszczenia przed właściwym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju, w tym też sądem polubownym.
Charakter przepisów dotyczących przerwania biegu przedawnienia
Przedawnienie jest instytucją prawa bezwzględnie obowiązującego (ius cogens) i regulujące je przepisy, w tym te dotyczące biegu terminu przedawnienia, nie mogą być uchylone lub zmienione wolą stron.
Podmioty uczestniczące przy przerwaniu biegu przedawnienia
Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 listopada 2014 r., II CSK 196/14 (nie publ.), przerwanie biegu przedawnienia na podstawie art. 123 § 1 pkt 1 k.p.c. następuje, co do zasady, tylko pomiędzy stronami postępowania, jeżeli z istoty łączącego je stosunku prawnego wynika, że są materialnie zobowiązane lub uprawnione, a więc skutek przerwania zachodzi tylko w podmiotowych i przedmiotowych granicach czynności podjętej przez wierzyciela.
Przerwanie biegu terminu przedawnienia może więc wynikać wyłącznie z zachowania wierzyciela lub dłużnika.
Skuteczne wniesienie pozwu jako czynność przerywająca bieg przedawnienia
Wniesienie pozwu stanowi co do zasady czynność dokonaną przed sądem, zmierzającą bezpośrednio w celu dochodzenia roszczenia i jako taka przerywa, zgodnie z art. 123 § 1 pkt 1 k.c., bieg przedawnienia.
Należy jednak zwrócić uwagę, że skutek taki wywiera jedynie skuteczne dokonanie takiej czynności. W orzecznictwie Sądu Najwyższego jednolicie przyjmuje się, że pozew został wniesiony skutecznie, gdy uczyniła to osoba, której przysługuje czynna legitymacja prawnomaterialna oraz zdolność sądowa i procesowa.
Chodzi więc o sytuację, w której pozew wnosi osoba uprawniona przeciwko osobie zobowiązanej. Przerwanie następuje zatem w podmiotowych i przedmiotowych granicach czynności podjętej przez wierzyciela: dotyczy tego roszczenia, które jest zabezpieczone, dochodzone, ustalane lub egzekwowane, jest skuteczne przeciwko osobie, wobec której kieruje się czynność i z korzyścią na rzecz osoby dokonującej czynności.
Te przesłanki istotne dla spowodowania skutku przerwy terminu przedawnienia należy odnosić do chwili wytoczenia powództwa, gdyż skuteczne wniesienie pozwu przez osobę do tego wówczas uprawnioną powoduje skutek określony w art. 123 § 1 pkt 1 k.c. (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 27 maja 1992 r., III CZP 60/92, postanowienia Sądu Najwyższego z dnia września 2009 r., I CSK 99/09, OSNC-ZD 2010, nr B, poz. 66 i z dnia 7 października 2016 r., I CSK 628/15, wyroki Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 2013 r., I CSK 78/13, z dnia 11 stycznia 2008 r., II CSK 288/06).
Przerwanie biegu przedawnienia przez współdłużnika solidarnego
W doktrynie i judykaturze przyjmuje się, że przepis art. 377 kc, stanowiący, że przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia względem jednego z wierzycieli solidarnych ma skutek także względem współwierzycieli, jest wyrazem zasady wzajemnej reprezentacji wierzycieli solidarnych. Zgodnie z tą zasadą, czynności prawne dokonane przez jednego z wierzycieli z dłużnikiem wywołują skutki także wobec pozostałych wierzycieli, ale tylko wówczas, gdy rezultatem tych czynności jest ich korzyść.
Wobec powyższego, wniesienie pozwu przez jednego wierzyciela solidarnego powoduje skutek przerwania biegu przedawnienia również wobec innych współwierzycieli solidarnych.
Wniesienie pozwu przez wspólnika spółki cywilnej a przerwanie biegu przedawnienia
Wspólników spółki cywilnej nie można uznać za wierzycieli solidarnych. Solidarność wierzycieli, podobnie jak solidarność dłużników, może wynikać z ustawy lub z czynności prawnej (art. 369 k.c.). Przepisy regulujące spółkę cywilną (art. 860 i nast. k.c.) nie są źródłem solidarności wierzycieli, nie ma też odesłania do przepisów o współwłasności w częściach ułamkowych.
Solidarność wierzycieli występuje tylko z woli stron, a jeżeli wyrażenia takiej woli nie wykazano, wspólnicy spółki cywilnej nie są wierzycielami solidarnymi. Wniesienie pozwu przez jednego z nich i na jego rzecz nie powoduje przerwania biegu przedawnienia w stosunku do drugiego (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2018 r., Sygn. akt V CSK 368/17).
Przerwanie biegu przedawnienia po uznaniu roszczenia
W świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego uznanie, które nastąpiło po przedawnieniu roszczenia, nie może przerwać biegu terminu przedawnienia. Jest bowiem oczywiste, że przerwanie biegu przedawnienia przez uznanie roszczenia może dotyczyć wyłącznie roszczenia nieprzedawnionego.
Możliwe jest natomiast, że uznanie przedawnionego roszczenia może zawierać także zrzeczenie się zarzutu przedawnienia, jeżeli z treści oświadczenia lub okoliczności, w których zostało złożone, wynika taka wola dłużnika (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 05 czerwca 2002 r., sygn. akt IV CKN 1013/00).
Dopiero na skutek zrzeczenia się zarzutu przedawnienia zobowiązanie naturalne staje się ponownie zobowiązaniem zupełnym. Wynikające z niego roszczenie odzyskuje przymiot zaskarżalności. W tym wypadku nowy termin przedawnienia zaczyna biec od chwili zrzeczenia się zarzutu przedawnienia (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2006 r., sygn. akt I CSK 119/06).
Uznanie roszczenia przerywające bieg przedawnienia
Przyjmuje się, że uznanie roszczenia w rozumieniu art. 123 § 1 pkt 2 k.c. występuje w każdym wypadku wyraźnego oświadczenia woli lub też innego jednoznacznego zachowania się dłużnika wobec wierzyciela, z którego wynika, że dłużnik uważa roszczenie za istniejące.
Niezależnie jednak od charakteru oświadczenia dłużnika o uznaniu roszczenia, oświadczenie takie musi być kierowane do wierzyciela. Złożone osobie trzeciej pozostaje bez znaczenia z punktu widzenia biegu terminu przedawnienia (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2003 r., I CKN 11/01).
Uznania roszczenia a zrzeczenie się zarzutu przedawnienia
Od uznania roszczenia, które powoduje przerwanie okresu biegu przedawnienia (art. 123 § 1 pkt 2 Kc), należy odróżnić zrzeczenie się zarzutu przedawnienia.
Na temat zrzeczenia się zarzutu przedawnienia – czytaj tutaj
Wniosek o nadanie klauzuli wykonalności a przerwanie biegu przedawnienia
W judykaturze przyjmuje się jako przykład czynności procesowych przerywających bieg przedawnienia, złożenie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności sądowemu lub pozasądowemu tytułowi egzekucyjnemu (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2004 r., sygn. akt II CK 276/04).
Jeżeli wierzyciel zwrócił się z takim wnioskiem do sądu, to termin przedawnienia ulega przerwaniu z dniem złożenia wniosku o nadanie klauzuli wykonalności i z datą wydania orzeczenia zaczyna biec na nowo. Tak stanowi przepis artykułu 124 k.c. który brzmi, że po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo.
Podmiot na rzecz którego wydano klauzulę wykonalności a przerwanie biegu przedawnienia
Wniosek o wszczęcie egzekucji wywołuje skutek przerwania biegu przedawnienia wtedy, gdy pochodzi od wierzyciela wskazanego w tytule egzekucyjnym, na rzecz którego została wydana klauzula wykonalności. Nie jest bowiem wystarczająca tożsamość wierzytelności lecz konieczna jest również identyczność osób, na rzecz których czynność ta została dokonana.
Zawezwanie do próby ugodowej a przerwanie biegu przedawnienia
Za utrwalony i dominujący trzeba uznać pogląd zarówno judykatury jak i doktryny, że zawezwanie do próby ugodowej przerywa bieg terminu przedawnienia (tak: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 czerwca 2007 r., III CZP 42/06, OSNC 2007 r., nr 4, poz. 54, Biul. SN 2006 r., nr 6, poz. 6, wyroki Sądu Najwyższego z dnia 3 czerwca 1964 r., II CR 675/63, OSNC 1965 r., nr 2, poz. 34, z dnia 11 kwietnia 2007 r., II CSK 612/07, nie publ., z dnia 14 listopada 2012 r., V CSK 515/11, Biul. SN 2013 r., nr 12).
Znaczenie kolejnych wniosków o zawezwanie do próby ugodowej dla przerwania biegu przedawnienia
W orzecznictwie Sądu Najwyższego pojawił się natomiast spór dotyczy tego, czy drugi i kolejne wnioski o zawezwanie do próby ugodowej stanowią czynność, która zmierza bezpośrednio do dochodzenia roszczenia, a więc czy wywołują skutek przerwania biegu przedawnienia.
Stanowisko pośrednie akceptuje co do zasady kolejne zawezwanie do próby ugodowej jako czynność, która przerywa bieg przedawnienia z tym jednak zastrzeżeniem, że musi spełniać przesłankę przedsięwzięcia jej bezpośrednio w celu określonym w art. 123 § 1 pkt 1 k.p.c. i nie może stanowić nadużycia prawa podmiotowego w rozumieniu art. 5 k.c. (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2016 r., III CSK 50/15, nie publ., wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 27 lutego 2015 r., I ACa 649/14, nie publ., wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 16 stycznia 2014 r., I ACa 1194/13, nie publ.).
Nie może być sporu co do tego, że nie jest czynnością zmierzającą bezpośrednio do dochodzenia roszczenia zawezwanie do próby ugodowej, którego celem jest jedynie wydłużenie okresu zaskarżalności wierzytelności przez doprowadzenie do kolejnej przerwy biegu przedawnienia. Taki cel pozostaje zarówno w sprzeczności z założeniami instytucji przedawnienia roszczenia, którymi jest przede wszystkim czasowe ograniczenie uprawnienia służącego wierzycielowi i przyznanie prawa do uchylenia się od zaspokojenia roszczenia zobowiązanemu, jak i w sprzeczności z podstawowym założeniem postępowania pojednawczego, którym jest doprowadzenie do zawarcia ugody, a nie do przerwy biegu przedawnienia.
Konieczność badania przez sąd motywów wierzyciela przy kolejnych wnioskach o zawezwanie do próby ugodowej
W każdym przypadku interpretowania znaczenia kolejnych wniosków o zawezwanie do próby ugodowej należy jednak badać motywy, którymi kierował się wierzyciel w oparciu o przedstawione przez niego okoliczności faktyczne, które zaszły po pierwszej, nieskutecznej próbie ugodowej.
Należy dokonać oceny, czy okoliczności te usprawiedliwiały jego przekonanie o obiektywnej, realnej możliwości zmiany stanowiska dłużnika i potencjalnej możliwości zawarcia ugody.
Prowadzić to może wprawdzie do braku pewności dłużnika co do jego sytuacji prawnej, ale celem art. 123 § 1 pkt 1 k.c. jest ochrona wierzyciela, który podejmuje działania w celu obrony przed nieuczciwym dłużnikiem nie spełniającym świadczenia i ten cel powinien mieć decydujące znaczenie w sytuacji zaistnienia przesłanek przerwy biegu przedawnienia. Dłużnikowi przysługiwać może w razie nadużycia prawa przez wierzyciela ochrona przewidziana w art. 5 k.c. (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2017 r., Sygn. akt V CSK 204/16).
Bankowy tytuł egzekucyjny a przerwanie biegu przedawnienia
Czynność wszczęcia postępowania egzekucyjnego przez bank wywołuje materialnoprawny skutek przerwy biegu przedawnienia jedynie w stosunku do wierzyciela objętego bankowym tytułem wykonawczym.
Natomiast nabywca wierzytelności nie będący bankiem, nawet jeżeli nabycie nastąpiło po umorzeniu postępowania egzekucyjnego i rozpoczęciu biegu terminu przedawnienia w stosunku do banku na nowo, nie może się powołać na przerwę biegu przedawnienia wywołaną wszczęciem postępowania egzekucyjnego przez pierwotnego wierzyciela będącego bankiem.
Wyjątkowość przywileju wystawiania bankowego tytułu egzekucyjnego prowadzi do wniosku, że skoro nie może on być podstawą egzekucji na rzecz innych osób, niż w nim wskazane za wyjątkiem następstwa prawnego po stronie wierzyciela innego banku, to również materialnoprawne skutki wszczęcia postępowania egzekucyjnego jako czynności wierzyciela – banku prowadzącej do przerwy biegu przedawnienia dotyczą wyłącznie tego wierzyciela i nie dotyczą nabywcy nie będącego bankiem.
Nabywca wierzytelności nie będący bankiem co prawda nabywa wierzytelność w swej treści i przedmiocie tożsamą z wierzytelnością zbywającego banku, ale nie wchodzi w sytuację prawną zbywcy wywołaną przerwą biegu przedawnienia i rozpoczęciem biegu na nowo (tak: uchwała Sądu najwyższego z dnia 29 czerwca 2016 r., sygn. akt III CZP 29/16).
Przerwanie biegu przedawnienia roszczenia z umowy ubezpieczenia
Zgodnie z art. 819 § 4 k.c. trzyletni bieg przedawnienia roszczenia o świadczenie do ubezpieczyciela przerywa się także przez zgłoszenie ubezpieczycielowi tego roszczenia lub przez zgłoszenie zdarzenia objętego ubezpieczeniem. Bieg przedawnienia rozpoczyna się na nowo od dnia, w którym zgłaszający roszczenie lub zdarzenie otrzymał na piśmie oświadczenie ubezpieczyciela o przyznaniu lub odmowie świadczenia.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 października 2017 r., sygn. akt V CSK 685/16, rozstrzygnął ważną dla osób poszkodowanych sprawę dotyczącą terminów przedawnienia roszczeń o odszkodowanie. Dokonując wykładni przepisu art. 819 § 4 kc Sąd Najwyższy uznał, że bieg przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody przerywa się także w przypadku, gdy zgłoszenia takiego roszczenia dokonała osoba poszkodowana, która nie jest stroną umowy ubezpieczenia OC, a nie wyłącznie gdy zgłoszenia dokonuje strona umowy ubezpieczenia.
Powództwo o ustalenie roszczenia a przerwanie biegu przedawnienia
Czynnością zmierzającą bezpośrednio do ustalenia roszczenia, powodującą przerwanie biegu przedawnienia, jest również powództwo o ustalenie roszczenia z art. 189 k.p.c. (tak: wyrok Sądy Najwyższego z dnia 5 lipca 2018 r., sygn. akt II PK 109/17).
Przerwanie biegu przedawnienia wobec dopozwanego oraz osoby przystępującej do sprawy w charakterze powoda
Jeżeli w sprawie nie występują w charakterze powodów lub pozwanych wszystkie osoby, których łączny udział w sprawie jest konieczny, sąd musi postąpić w sposób określony w art. 195 § 1 k.p.c., a więc wezwać stronę powodową, aby oznaczyła w wyznaczonym terminie osoby niebiorące udziału w taki sposób, by ich wezwanie lub zawiadomienie było możliwe.
Wątpliwość może budzić kwestia, czy wniosek powoda o wezwanie do udziału w sprawie powoduje przerwanie biegu przedawnienia w stosunku do dopozwanego. Sąd Najwyższy wyjaśnił, że – zgodnie z art. 123 k.c. – do przerwy biegu terminu przedawnienia dochodzi przez każdą czynność dokonaną przed sądem w celu bezpośredniego dochodzenia roszczeń. Taką czynnością jest również złożony w toku procesu wniosek powoda o wezwanie do udziału w sprawie. W przypadku zatem, gdy wezwanie do udziału w sprawie następuje na wniosek powoda, do przerwy biegu terminu przedawnienia dochodzi z momentem złożenia wniosku.
Dotyczy to również skutku w postaci przerwania biegu przedawnienia wobec osoby przystępującej w charakterze powoda. Pierwszą czynnością, o której mowa w art. 123 § 1 pkt 1 k.c., jest bowiem złożenie oświadczenia, że podmiot zawiadomiony o toczącym się procesie będzie występował w roli powoda. Skutki związane z doręczeniem pozwu następują z chwilą zawiadomienia strony pozwanej o przystąpieniu do procesu osoby trzeciej w charakterze powoda, gdyż pozew został już wcześniej doręczony. Przy współuczestnictwie koniecznym po stronie powodowej (legitymacja łączna) skutki wniesienia pozwu następują dopiero z momentem złożenia oświadczenia o przystąpieniu przez wszystkich współuczestników (tak: wyrok Sądy Najwyższego z dnia 28 marca 2018 r., Sygn. akt V CSK 368/17).
