Kodeks karny w art. 151 penalizuje doprowadzenie człowieka do targnięcia się na własne życie. Czyn przestępny realizuje się poprzez namowę lub udzielenie pomocy.
Pomocnictwo do samobójstwa – definicja
W doktrynie zwraca się uwagę, że nie każde pomocnictwo do popełnienia samobójstwa jest karalne na podstawie art. 151 kk. Udzielając pomocy, sprawca czynu zabronionego określonego w tym przepisie musi doprowadzić drugą osobę do targnięcia się na swoje życie. Udzielenie pomocy warunkuje więc wprowadzenie w czyn decyzji o pozbawieniu się życia. Ułatwienie niespełniające warunku doprowadzenia do targnięcia się na życie pozostaje bezkarne. Ofiara musi przy tym mieć rzeczywistą wolę targnięcie się na swoje życie (tak: M. Szeroczyński Eutanazja… s. 388, Komentarz do art. 151 Kodeksu karnego – Andrzej Zoll, System informacji prawniczej Lex).
Nakłanianie do samobójstwa – definicja
Podżeganie zostało określone znamieniem „namawia” zamiast „nakłania”, co oznacza, że zakres form podżegania został ograniczony do tych postaci, które są mniej intensywne. Wyłączona jest tu groźba, co pozwala sądzić, że jej zastosowanie w odniesieniu do żądania samobójstwa powinno być uznane za dokonanie bądź usiłowanie zwykłego zabójstwa.
Posłużenie się przez ustawodawcę sformułowaniem „udzielenie pomocy” implikuje wniosek o niemożności wystąpienia pomocnictwa w postaci zaniechania.
Sąd Okręgowy w Warszawie w wyroku z dnia 28 maja 2020 r. sygn. akt XVIII K 62/20 wskazał, że istotą czynu z art. 151 k.k. w zakresie dotyczącym namawiania do samobójstwa jest oddziaływanie na wolę pokrzywdzonego, by targnął się na własne życie. Jest to rodzaj presji psychicznej, który ma doprowadzić do oczekiwanego ze strony namawiającego skutku. To oddziaływanie może polegać na różnorakich czynnościach. Może to polegać na prośbach, sugestiach, propozycjach, ale też na nakazaniu określonego zachowania czy wydawaniu poleceń.
Niezależnie od rodzaju tych czynności są one podejmowane nie tylko po to by doszło do targnięcia się ofiary na własne życie, ale by wcześniej doprowadzić ofiarę do takiego stanu psychicznego, by ona sam utraciła pragnienie życia. Jest to bowiem konieczne, by doszło do samego aktu samobójstwa.
Instynkt przetrwania jest jednak w człowieku na tyle silny, że nieraz długotrwałe oddziaływanie na psychikę człowieka nie pozwala na ukształtowanie jej w taki sposób, by do tego samobójstwa doszło. To zazwyczaj szczególne okoliczności decydują o podjęciu takich działań. W przypadku osób o słabej psychice o targnięciu na własne życie decydują czynniki nieraz takie, które w świetle wskazań doświadczenia życiowego nie można byłoby uznać za poważne.
Niewątpliwie jednak sprawca, który chce, by inna osoba popełniała samobójstwo, zmierza do takiego wpływu na jej psychikę, by właśnie utraciła wolę życia. Może to być nieraz proces rozciągnięty w czasie.
Określenie przez sprawcę sposobu samobójstwa
Namawianie do samobójstwa nie musi sprowadzać się do jednorazowego zachowania, ale może mieć charakter powtarzalny, uporczywy, a przez to uciążliwy dla psychiki człowieka, odbierający mu godność, bo przecież poprzez wywieranie presji na inną osobę, by targnęła się na własne życie, daje się jej do zrozumienia, że nie jest ona godna żyć. Taki mechanizm występuje choćby u kobiet żyjących w opresji znęcających się nad nimi mężczyzn. Czy w takim przypadku istotne jest czy wskazany sposób popełniania samobójstwa jest bardziej czy mniej realny. Oczywiście, że nie, bo sprawcy, który mówi „idź się utop, powieś się” nie zależy na tym, by w taki właśnie sposób ofiara odebrała sobie życie, ale by tak bardzo zniechęcić ją do życia, by tak bardzo ją poniżyć, by ofiara tą wolę życia straciła i w jakikolwiek sposób to życie sobie odebrała.
Istotą namowy do targnięcie się na własne życie jest nie propozycja określonego sposobu wykonania takiej czynności, bo to należałoby uznać za udzielenie rady czyli pomocy do samobójstwa, ale wywarcie takiego wpływu na wolę ofiary, by ta skłonna była do odebrania sobie życia.
Występek z art. 151 k.k. może zostać popełniony zarówno przez namowę jak i radę. Jeżeli do takiej rady pokrzywdzony się nie zastosuje (jak choćby do użycia danego narzędzia celem popełnienia samobójstwa) to nie unieważnia to jednak tych zachowań sprawcy, który nakłaniał ofiarę do targnięcia się na własne życie (tak: wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 28 maja 2020 r. sygn. akt XVIII K 62/20 ).
Zamiar przy przestępstwie namowy lub pomocy do samobójstw
Do znamion opisywanego przestępstwa należy skutek wyrażający się w podjęciu się przez ofiarę próby samobójczej, jest więc to przestępstwo materialne. Można je popełnić w zamiarze bezpośrednim lub ewentualnym.
Świadomość samobójstwa
Osoba, którą się namawia lub której udziela się pomocy do targnięcia się na własne życie, musi ze względu na swoje właściwości psychiczne być w stanie rozpoznać w pełni znaczenie czynu i pokierować swoim postępowaniem. Przy braku takiego rozeznania (dziecko, osoba niepoczytalna), czyn sprawcy może być uznany za przestępstwo z art. 148 k.k. (zabójstwo) (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 13 listopada 2009 r. II AKa 276/09).
Wymiar kary za namowę lub pomoc do samobójstwa
Wypełnienie znamion opisywanego przestępstwa skutkuje sankcją w postaci kary pozbawienia wolności w wysokości od 3 miesięcy do lat 5.
