Przejdź do treści
Strona główna » Blog prawny » Prawo karne » Procedura karna » Odmowa przyjęcia środka odwoławczego w postępowaniu karnym

Odmowa przyjęcia środka odwoławczego w postępowaniu karnym

 

Zgodnie z art. 429 § 1 kpk prezes sądu pierwszej instancji odmawia przyjęcia środka odwoławczego, jeżeli wniesiony został po terminie lub przez osobę nieuprawnioną albo jest niedopuszczalny z mocy ustawy.

Wynika to z faktu, że środek odwoławczy wnosi się do organu, który wydal zaskarżone rozstrzygniecie (art. 428 § 1 kpk).

 

Pojęcie „prezes sądu pierwszej instancji”

Określenie „prezes sądu pierwszej instancji” należy odczytać w powiązaniu z art. 93 § 2 k.p.k. (w treści: W kwestiach niewymagających postanowienia prezes sądu, przewodniczący wydziału, przewodniczący składu orzekającego albo upoważniony sędzia wydają zarządzenia), co oznacza, że te czynności może wykonać także przewodniczący wydziału lub upoważniony sędzia (tak: Postępowanie odwoławcze w sprawach karnych. Komentarz. Orzecznictwo. Świecki Dariusz. Art. 429).

 

Uzasadnienie zarządzenia odmawiającego przyjęcia środka odwoławczego

Zgodnie z art. 99 § 2 kpk zarządzenie wymaga pisemnego uzasadnienia, jeżeli podlega zaskarżeniu. Skoro zarządzenie odmawiające przyjęcia środka odwoławczego jest zaskarżalne na zasadzie art. 429 § 2 kpk, wymaga ono uzasadnienia przez organ, od którego pochodzi.

 

Zażalenie na zarządzenie odmawiające przyjęcia środka odwoławczego

Na zarządzenie prezesa sądu pierwszej instancji odmawiające przyjęcia środka odwoławczego z uwagi na naruszenie terminu, złożenie przez osobę nieuprawnioną lub niedopuszczalność środka z mocy ustawy, jak też w razie nieuzupełnienia braków pisma procesowego zawierającego środek odwoławczy, określonych w art. 120 § 1 kpk (brak pisma tego rodzaju, że nie może ono otrzymać biegu, niezłożenie należytych opłat, brak upoważnienia do podjęcia czynności procesowej) w terminie 7 dni (co powoduje, że pismo uznaje się za bezskuteczne), przysługuje zażalenie (art. 429 § 2 kpk).

Zażalenie to rozpoznaje sąd odwoławczy, a to zgodnie z treścią art. 466 § 2 kpk (w brzmieniu: Zażalenie na zarządzenie prezesa rozpoznaje sąd odwoławczy). Sąd odwoławczy na posiedzeniu orzeka jednoosobowo (Art. 30 § 2 kpk).

 

Odpowiednie stosowanie do zażalenia na zarządzenie przepisów dotyczących sprzeciwów i zażaleń na postanowienia  

Art. 466 kpk stanowi, że przepisy dotyczące sprzeciwów i zażaleń na postanowienia stosuje się odpowiednio do sprzeciwów i zażaleń na zarządzenia (§ 1). Zażalenie na zarządzenie prezesa rozpoznaje sąd odwoławczy (§  2).

Wymogi formalne co do treści środka odwoławczego, w tym przypadku będącego zażaleniem na zarządzenie odmawiające przyjęcia środka odwoławczego, wskazane są zatem w art. 427 § 1 i 2 kpk w zw. z art. 425 § 2 kpk i w zw. z art. 447 § 1 i 2 kpk.

 

Termin do wniesienia zażalenia na odmowę przyjęcia środka odwoławczego w postępowaniu karnym

Zażalenie wnosi się w terminie 7 dni od daty ogłoszenia zażalenia, a jeżeli ustawa nakazuje doręczenie postanowienia – od daty doręczenia (art. 460 kpk).   

 

Prawomocność orzeczenia gdy środek odwoławczy pochodzi od osoby nieuprawnionej

W wypadku uznania, że złożony w terminie ustawowym środek odwoławczy pochodzi od osoby nieuprawnionej, zaskarżone orzeczenie staje się prawomocne nie wcześniej, niż z dniem uprawomocnienia się zarządzenia o odmowie przyjęcia tego środka lub postanowienia o pozostawieniu bez rozpoznania.

Orzeczenie prawomocne formalnie stanowi bowiem „ostatnie słowo” w procesie, który w przedmiocie tego orzeczenia nie może być kontynuowany (A. Kaftal: Prawomocność wyroków sądowych w prawie karnym procesowym, Warszawa 1966, s. 24). Z tak pojmowanej prawomocności formalnej wynika, że orzeczenie uzyskuje ten przymiot z chwilą wydania, gdy ustawa uznaje je za niezaskarżalne, a jeśli przysługuje od niego środek odwoławczy – z bezskutecznym upływem terminu zaskarżenia.

 

Jeśli natomiast w ustawowo określonym terminie wpłynie środek odwoławczy od zaskarżalnego orzeczenia, wówczas postępowanie w sprawie musi być kontynuowane do chwili wydania prawomocnego orzeczenia w następstwie złożenia tego środka.

W pierwszej kolejności sprowadza się ono do kontroli formalnych warunków skuteczności wniesienia środka odwoławczego z punktu widzenia kryteriów określonych w art. 429 1 § k.p.k., a więc także – legitymacji procesowej osoby, która złożyła ten środek. W wypadku, gdy właściwy organ procesowy (prezes sądu pierwszej instancji lub prowadzący postępowanie przygotowawcze) uznaje, że środek odwoławczy wniosła osoba nieuprawniona i w konsekwencji odmawia jego przyjęcia (art. 429 § 1 k.p.k.), to ta ostatnia decyzja procesowa, jako zaskarżalna (art. 429 § 2 k.p.k.) wyczekuje na swoją formalną prawomocność.

 

Analogicznie jest, gdy brak uprawnienia do wniesienia środka odwoławczego zostanie dostrzeżony przez organ procesowy odwoławczy po przekazaniu środka odwoławczego do rozpoznania. Postanowienie organu odwoławczego o pozostawieniu środka bez rozpoznania, podjęte w trybie art. 430 § 1 kpk, jako podlegające zaskarżeniu (z wyłączeniem – wydanego przez Sąd Najwyższy) musi się uprawomocnić, jeśli ma oznaczać definitywne zakończenie postępowania karnego.

Nie ma żadnych podstaw by przyjąć, że w razie nierozpoznania środka odwoławczego z powodu braku legitymacji procesowej po stronie skarżącego, czynności procesowe podjęte w rezultacie złożenia tego środka nie mają znaczenia dla ustalenia daty prawomocności orzeczenia. Także bowiem nieskuteczne formalnie, ale dokonane w terminie ustawowym, zaskarżenie nieprawomocnego orzeczenia wymaga uruchomienia procedury przewidzianej w art. 429 § 1 k.p.k., i dopiero doprowadzenie jej do końca może stworzyć sytuację, w której nie będzie możliwe kontynuowanie postępowania w sprawie (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2003 r. sygn. akt V KK 259/03, OSNKW 2004, nr 1, poz. 11 oraz Sąd Najwyższy w postanowieniach z dnia 10 kwietnia 1975 r., II KRN 4/75 (nie-publ.) i z dnia 10 lutego 1982 r., V KRN 266/82 (Probl. Praw. 1982, nr 7, s. 75-77), co spotkało się z aprobatą w piśmiennictwie (W. Grzeszczyk: Kasacja w sprawach karnych, Warszawa 2001, s. 45)).

 

Odmowa przyjęcia kasacji

Podobne zasady jak w przypadku odmowy przyjęcia zwykłych środków odwoławczych dotyczą odmowy przyjęcia nadzwyczajnego środka zaskarżenia, jakim jest kasacja. Prezes sądu, do którego wniesiono kasację, odmawia jej przyjęcia, jeżeli zachodzą okoliczności, o których mowa w art. 120 § 2 (nieuzupełnienie braku tego rodzaju, że pismo nie może otrzymać biegu, albo brak polega na niezłożeniu należytych opłat lub upoważnienia do podjęcia czynności procesowej) lub w art. 429 § 1 (wniesienie kasacji po terminie, przez osobę nieuprawnioną lub gdy jest ona niedopuszczalna z mocy ustawy), albo gdy kasację oparto na innych powodach niż wskazane w art. 523 § 1 (uchybienia wymienione w art. 439 lub inne rażące naruszenia prawa, jeżeli mogły mieć istotny wpływ na treść orzeczenia) (art. 530 § 2 kpk).

 

Sąd Najwyższy pozostawia bez rozpoznania przyjętą kasację, jeżeli nie odpowiada ona wyżej wymienionym przepisom (wymienionym w art. 530 § 2 kpk) lub gdy przyjęcie kasacji nastąpiło na skutek niezasadnego przywrócenia terminu. Sąd kasacyjny wydaje postanowienie bez udziału stron, chyba że prezes Sądu Najwyższego zarządzi inaczej.

 

Pozostawienie przez sąd przyjętego środka odwoławczego bez rozpoznania  

Sąd odwoławczy pozostawia bez rozpoznania przyjęty środek odwoławczy, jeżeli zachodzą okoliczności określone w art. 429 § 1 (jeżeli wniesiony został po terminie lub przez osobę nieuprawnioną albo jest niedopuszczalny z mocy ustawy) albo jeżeli przyjęcie tego środka nastąpiło na skutek niezasadnego przywrócenia terminu (Art. 430 § 1 kpk). W przeciwieństwie zatem do art. 429 § 1 kpk o pozostawieniu bez rozpoznania złożonego środka odwoławczego może zadecydować na etapie sądowym tylko sąd, a nie przewodniczący wydziału.

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 6 sierpnia 2008 r. sygn. akt III KZ 71/08, na kanwie sprawy, w której skazany został wezwany zarządzeniem do uzupełnienia braków formalnych zażalenia na zarządzenie o odmowie przyjęcia kasacji poprzez sporządzenie i podpisanie tego zażalenia przez adwokata, w terminie 7 dni pod rygorem uznania zażalenia za bezskuteczne (umocowanie prawne w normie art. 120 § 1 i 2 k.p.k.), do czego skazany nie zastosował się, po czym złożył zażalenie – uznał, że w takiej sytuacji stwierdzenie niedopełnienia warunku formalnego pisma procesowego, jakim było zażalenie, pomijając trafność wydanego zarządzenia w oparciu o przepis art. 120 § 1 i 2 k.p.k., wymagało wydania zarządzenia o odmowie przyjęcia takiego zażalenia w oparciu o normę art. 429 § 1 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k., a nie zarządzenia o bezskuteczności zażalenia.

 

Nieusunięcie braków formalnych pisma procesowego, które stanowi środek zaskarżenia, skutkuje bowiem odmową przyjęcia takiego środka, a nie uznaniem go za bezskuteczny (por. art. 429 § 2 kpk, art. 530 § 2 kpk). W tej kwestii wydanie postanowienia jest nieuprawnione, a wskazanie w podstawie prawnej na przepis art. 120 § 2 k.p.k. dowodzi, iż w istocie rozstrzygnięcie to winno mieć formę zarządzenia prezesa sądu, przewodniczącego wydziału lub upoważnionego sędziego.

Sąd Najwyższy orzekł, że odmowa przyjęcia środka odwoławczego to formuła rozstrzygnięcia wydawanego przez prezesa sądu I instancji lub prezesa sądu, do którego wniesiono kasację (albo upoważnionego sędziego – art. 429 § 1 k.p.k., art. 530 § 2 k.p.k.), a nie sądu, który – w przypadku istnienia tych samych przeszkód do rozpoznania środka odwoławczego – pozostawia, postanowieniem, wniesiony środek zaskarżenia bez rozpoznania (art. 430 § 1 k.p.k., art. 531 § 1 k.p.k.);

 

Uwagi wymaga, że w powyższej sprawie Sąd Najwyższy uznał jednak zażalenie skazanego za zasadne w części dotyczącej odmowy przyjęcia jego własnoręcznie sporządzonego zażalenia na zarządzenie o odmowie przyjęcia kasacji z tego powodu, że przewodniczący wydziału odwoławczego Sądu Okręgowego, wydając zarządzenie o wezwaniu do uzupełnienia braku formalnego zażalenia na zarządzenie o odmowie przyjęcia kasacji, polegającego na niesporządzeniu i niepodpisaniu zażalenia przez adwokata, nie dostrzegł, iż od dnia 16 lutego 2007 r. tzw. przymus adwokacki nie obejmuje zażaleń wniesionych na zarządzenia o odmowie przyjęcia kasacji (art. 530 § 3 k.p.k. zmieniony przez art. 1 pkt 3 ustawy z dnia 12.01.2007 r., Dz. U. Nr 20, poz. 116).

Zażalenie skazanego nie zawierało zatem żadnych braków formalnych, a w konsekwencji nieuprawnione było wydanie zarządzenia stwierdzającego „bezskuteczności” wniesionego zażalenia. Z tego powodu zarządzenie upoważnionego sędziego w tym zakresie podlegało uchyleniu, a wobec faktu, iż zażalenie nie zawierało braków formalnych i mógł być mu nadany dalszy bieg procesowy, zbędnym było formułowanie orzeczenia następczego.

 

W sprawie nie zasługiwało natomiast na uwzględnienie zażalenie skazanego na zarządzenie o odmowie przyjęcia zażalenia na postanowienie o w przedmiocie ustanowienia obrońcy z urzędu (art. 528 § 1 kpk: Środek odwoławczy nie przysługuje na odmowę wyznaczenia adwokata lub radcy prawnego w celu sporządzenia kasacji), choć zasadność tych decyzji może być poddana kontroli w sposób pośredni (postanowienie odmawiające przyznania skazanemu obrońcy z urzędu, dla sporządzenia i podpisania zażalenia na zarządzenie o odmowie przyjęcia kasacji, nie blokuje skazanemu drogi do poddania kontroli tego zarządzenia przez Sąd Najwyższy).

 

Niedopuszczalny środek odwoławczy wniesiony przez osobę nieuprawnioną

Jeżeli środek odwoławczy wniesiony został przez osobę nieuprawniona, a jest on w ogóle niedopuszczalny z mocy ustawy, to odmowa jego przyjęcia następuje zawsze z tego drugiego powodu (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2005 r. sygn. akt WZ 73/05, OSNKW 2006, nr 2, poz. 18).

 

Brak związania sądu odwoławczego wadliwą formą wydanego orzeczenia

W kontekście powyżej opisanego błędnego uznania środka zaskarżenia za bezskuteczny, zamiast odmowy jego przyjęcia Sąd Najwyższy wskazał, że nie budzi wątpliwości, że również do czynności organów postępowania odnosi się treść normy art. 118 § 1 k.p.k. (znaczenie czynności procesowej ocenia się według treści złożonego oświadczenia; tak: wyrok Sądu Najwyższego z 14 listopada 2002 r., V KK 216/02, Lex nr 56859; wyrok Sądu Najwyższego z 2 marca 2001 r., V KKN 3/01, OSNKW 2001, z. 7-8, poz. 63; postanowienie Sądu Najwyższego z 19 sierpnia 1983 r., IV KZ 99/83, OSNKW 1984, z. 3-4, poz. 34), co skutkuje koniecznością stwierdzenia, że sąd odwoławczy nie może być związany wadliwą formą wydanego orzeczenia (Kodeks postępowania karnego, komentarz, t. II, red. Z. Gostynski, 1998, s. 422-423).

Ustalenie rzeczywistej i prawidłowej formy wydanego w I instancji rozstrzygnięcia jest zatem obowiązkiem sądu odwoławczego.

 

Zażalenie na odmowę przyjęcia środka odwoławczego w postępowaniu przygotowawczym

Artykuł 429 § 2 kpk nie precyzuje bliżej, do jakiego organu przysługuje zażalenie na odmowę przyjęcia środka odwoławczego w postępowaniu przygotowawczym. Jednak jak trafnie przyjął J. Grajewski, przepis art. 429 § 1 stosuje się odpowiednio do prokuratora.

Zażalenie na odmowę przyjęcia środka odwoławczego oraz odmowę przywrócenia terminu do jego wniesienia rozpoznaje organ właściwy do rozpoznania danego środka odwoławczego. I tak np. skoro na zarządzenie prokuratora o zatrzymaniu osoby podejrzanej służy zażalenie do sądu (art. 247 w zw. z art. 246), to także zażalenie na zarządzenie prokuratora odmawiającego przyjęcia tego zażalenia rozstrzyga nie prokurator nadrzędny, lecz sąd rejonowy (art. 246 § 2) (tak: Krzysztof Kułak. Postępowanie międzyinstancyjne w śledztwie i dochodzeniu (w:) Prokuratura i Prawo 7–8, 2017, oraz J. Grajewski, (w:) J. Grajewski, L. K. Paprzycki, M. Płachta, Kodeks postępo-wania karnego. Tom II. Komentarz do art. 425–673 k.p.k., Kraków 2003, s. 37).

 

Analogicznie w orzecznictwie sądowym przyjmuje się, że sąd właściwy do rozpoznania zażalenia na postanowienie jest także właściwy do rozpoznania zażalenia na zarządzenie o odmowie przyjęcia tego zażalenia.

Sąd odwoławczy pozostawia bez rozpoznania przyjęty środek odwoławczy, jeżeli zachodzą okoliczności określone w art. 429 § 1 k.p.k. albo jeżeli przyjęcie tego środka nastąpiło na skutek niezasadnego przywrócenia terminu (art. 430 § 1 k.p.k.). W zależności od tego, jaki podmiot będzie właściwy do rozpoznawania zażalenia, decyzję w tym przedmiocie podejmować będzie sąd (gdy chodzi o przypadki z art. 465 § 2 k.p.k.) albo w ramach struktury prokuratury – właściwy prokurator.

 

Jest to niejako druga kontrola warunków skuteczności złożonego środka odwoławczego, podejmowana z urzędu przez organ wyższej instancji. W przeciwieństwie do art. 429 § 1 k.p.k. o pozostawieniu bez rozpoznania złożonego środka odwoławczego może zadecydować na etapie sądowym tylko sąd, a nie przewodniczący wydziału. Natomiast jeżeli zażalenie trafi do prokuratora, decyzję w trybie art. 430 § 1 k.p.k. wydaje, analogicznie jak przy 429 § 1 k.p.k., prokurator referent sprawy, a nie podmiot kierujący daną jednostką.

W przypadku gdy okaże się, że zażalenie nie spełnia warunków skuteczności, to organ odwoławczy powinien wydać postanowienie o pozostawieniu go bez rozpoznania. Kodeks stanowi, że na takie postanowienie przysługuje zażalenie do innego równorzędnego składu sądu odwoławczego, chyba że zostało wydane przez Sąd Najwyższy (art. 430 § 2 k.p.k.). Przepis ten nie nastręcza problemów jeżeli organem odwoławczym jest sąd. Co innego jest w przypadku, gdy prokurator (jako druga instancja) pozostawia zażalenie bez rozpoznania.

 

W prokuraturze nie funkcjonuje bowiem żadna forma „innego składu orzekającego”. Jednak należy w takim przypadku przyjmować, że takie zażalenie powinien rozpoznać inny prokurator tej samej jednostki organizacyjnej prokuratury. Będzie to wtedy tzw. instancja pozioma w prokuraturze.

Ogólnie mówiąc funkcjonowanie tej specyficznej instancji i rozpoznawanie zażalenia w ramach struktury wewnętrznej prokuratury powoduje dość odmienne procedowanie. W pewnych wypadkach prokurator przeprowadzi w pierwszej kolejności czynności w trybie art. 429 § 1 k.p.k., które zakończy odpowiednim zarządzeniem, a następnie prokurator odwoławczy (który może funkcjonować w tej samej jednostce organizacyjnej), przed jego rozpoznaniem skontroluje go ponownie stosownie do art. 430 § 1 k.p.k. (taka sytuacja może zaistnieć np. przy rozpoznawaniu zażalenia w trybie art. 302 kpk: zażalenie na postanowienia i zarządzenia osób niebędących stronami, które naruszają ich prawa) (tak: Krzysztof Kułak. Postępowanie międzyinstancyjne w śledztwie i dochodzeniu (w:) Prokuratura i Prawo 7–8, 2017).

 

Złożenie przez podejrzanego zażalenia na postanowienie zaskarżone uprzednio przez obrońcę

Sąd Okręgowy w Łomży w postanowieniu z dnia 30 lipca 2019 r., sygn. akt II Kz 89/19, orzekł, że skoro sąd odwoławczy rozpoznał już zażalenie wniesione przez obrońcę podejrzanego na postanowienie o przedłużeniu zastosowania środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania na dalszy okres, to postanowienie Sądu I instancji stało się prawomocne, a zawarte w nim rozstrzygnięcie uzyskało status rzeczy osądzonej.

W takim przypadku przeszkodą do rozpoznania kolejnego, złożonego osobiście przez podejrzanego zażalenia na to samo postanowienie, jest ujemna przesłanka procesowa w postaci powagi rzeczy osądzonej (art. 17§ 1 pkt 7 kpk). Wystąpienie tej przeszkody procesowej powoduje, że środek zaskarżenia stał się niedopuszczalny z mocy ustawy. Wystąpienie tej przesłanki procesowej powinno skutkować odmową przyjęcia zażalenia (art. 429 § 1 kpk), a jeśli zostało ono przyjęte – pozostawieniu bez rozpoznania (art. 430§1 kpk).

 

Przepisy art. 429 kpk i art. 430 kpk jako lex specialis wskazują konsekwencje braku przesłanek do rozpoznania środka odwoławczego.

 

 

Kliknij gwiazdkę, aby dokonać oceny!

Średnia ocena 5 / 5. Liczba głosów: 2

Jak dotąd brak głosów! Bądź pierwszą osobą, która oceni ten artykuł.

Jeżeli post okazał się przydatny …

Dołącz do nas w mediach społecznościowych!

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Umówienie spotkania 9:00-19:00