Przejdź do treści
Adwokat Kraków » Blog prawny » Prawo rodzinne

Czynności przy których rodzic (opiekun) nie może reprezentować dziecka (ubezwłasnowolnionego)

 

Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje grupę czynności prawnych, przy których czy to rodzic w stosunku do swojego dziecka, opiekun w stosunku do ubezwłasnowolnionego, czy też kurator w stosunku do ubezwłasnowolnionego częściowo, nie mogą reprezentować swoich podopiecznych*. Wówczas właściwe jest ustanowienie przez sąd kuratora ad actum do właściwej reprezentacji podopiecznego.

 

Czynności przy których rodzic nie może reprezentować dziecka

Stosownie do art. 98 § 1 kro rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Jeżeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka.

Jednakże żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka:

1) przy czynnościach prawnych między dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską;

2) przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem, chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka albo że dotyczy należnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i wychowania (§ 2).

Powyższą zasadę stosuje się odpowiednio w postępowaniu przed sądem lub innym organem państwowym (§ 3).

 

Kurator dla dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską

Dla dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską, którego żadne z rodziców nie może reprezentować, sąd opiekuńczy ustanawia kuratora reprezentującego dziecko (Art. 99 § 1 kro). Kurator reprezentujący dziecko jest umocowany do dokonywania wszelkich czynności łączących się ze sprawą, również w zakresie zaskarżenia i wykonania orzeczenia (§ 2).

W powyższym zakresie, z uwagi na odpowiednie stosowanie art. 95 § 3 i 4 oraz art. 154 kro, kurator winien wykonywać swoje czynności z należytą starannością w taki sposób, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny, a przed powzięciem decyzji w ważniejszych sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka powinien je wysłuchać, jeżeli rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości dziecka na to pozwala, oraz uwzględnić w miarę możliwości jego rozsądne życzenia.

 

Zasady dotyczące kuratora reprezentującego dziecko lub ubezwłasnowolnionego

Zgodnie z art. 99 § 3 kro, do kuratora reprezentującego dziecko przepisy art. 148, art. 151, art. 152, art. 156, art. 159, art. 164, art. 165 § 2, art. 168–170 i art. 180 § 2 kro stosuje się odpowiednio.

Z kolei stosownie do art. 175 kro, do opieki nad ubezwłasnowolnionym całkowicie stosuje się odpowiednio przepisy o opiece nad małoletnim. Z uwagi na powyższe, do opieki nad ubezwłasnowolnionym całkowicie zastosowanie znajdują m.in. przepisy art. 159 § 1 i 2 kro, jak tez pozostałe dotyczące opieki nad małoletnim. Kurator reprezentujący dziecko, oraz kurator reprezentujący ubezwłasnowolnionego przy czynnościach opisanych w 159 § 1 i 2 kro powinni charakteryzować się podobnymi przymiotami. *

 

A zatem:

  • Kuratorem nie może być ustanowiona osoba, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych albo została pozbawiona praw publicznych (Art. 148 § 1 kro).
  • Kuratorem nie może być ustanowiona także osoba, która została pozbawiona władzy rodzicielskiej albo skazana za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności albo za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby lub przestępstwo popełnione na szkodę małoletniego lub we współdziałaniu z nim, albo osoba, wobec której orzeczono zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi, lub obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu (§ 1a).
  • Kuratorem nie może być ustanowiony ten, w stosunku do kogo zachodzi prawdopodobieństwo, że nie wywiąże się należycie z obowiązków (§ 2).
  • Sąd opiekuńczy może ustanowić jednego kuratora dla kilku osób, jeżeli nie ma sprzeczności między ich interesami. Kuratela nad rodzeństwem powinna być w miarę możności powierzona jednej osobie (Art. 151 kro).
  • Każdy, kogo sąd opiekuńczy ustanowi kuratorem, obowiązany jest kuratelę objąć. Z ważnych powodów sąd opiekuńczy może zwolnić od tego obowiązku (Art. 152 kro).
  • Kurator powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku małoletniego lub ubezwłasnowolnionego (Art. 156 kro).
  • Kurator nie może reprezentować osób pozostających pod jego kuratelą w warunkach art. 159 § 1 i 2 kro).
  • Roszczenie osoby pozostającej pod kuratelą o naprawienie szkody wyrządzonej nienależytym sprawowaniem kurateli przedawnia się z upływem lat trzech od ustania kurateli lub zwolnienia kuratora (Art. 164 kro).
  • Sąd opiekuńczy może żądać od kuratora wyjaśnień we wszelkich sprawach należących do zakresu kurateli oraz przedstawiania dokumentów związanych z jej sprawowaniem (Art. 165 § 2 kro).
  • Jeżeli kurator nie sprawuje należycie kurateli, sąd opiekuńczy wyda odpowiednie zarządzenia (Art. 168 kro).
  • Z ważnych powodów sąd opiekuńczy może na żądanie kuratora zwolnić go z opieki (Art. 169 § 1 kro).
  • Sąd opiekuńczy zwolni kuratora, jeżeli z powodu przeszkód faktycznych lub prawnych kurator jest niezdolny do sprawowania kurateli albo dopuszcza się czynów lub zaniedbań, które naruszają dobro pozostającego pod kuratelą (§ 2).
  • Jeżeli sąd opiekuńczy nie postanowił inaczej, kurator obowiązany jest prowadzić nadal pilne sprawy związane z kuratelą aż do czasu jej objęcia przez nowego kuratora (§ 2).
  • Gdy objęty kuratelą osiągnie pełnoletność albo gdy przywrócona zostanie nad nim władza rodzicielska, kuratela ustaje z mocy prawa (Art. 170 kro).
  • Jeżeli kurator został ustanowiony do załatwienia poszczególnej sprawy, kuratela ustaje z chwilą ukończenia tej sprawy (Art. 180 § 2 kro).

 

Osoby mogące zostać kuratorem reprezentującym dziecko

Kuratorem reprezentującym dziecko może być ustanowiony adwokat lub radca prawny, który wykazuje szczególną znajomość spraw dotyczących dziecka, tego samego rodzaju lub rodzajowo odpowiadających sprawie, w której wymagana jest reprezentacja dziecka lub ukończył szkolenie dotyczące zasad reprezentacji dziecka, praw lub potrzeb dziecka (Art. 99 1 § 1 kro).

W przypadku gdy stopień skomplikowania sprawy tego nie wymaga, w szczególności gdy sąd opiekuńczy określi szczegółowo treść czynności, kuratorem reprezentującym dziecko może zostać ustanowiona również inna osoba posiadająca wyższe wykształcenie prawnicze i wykazująca znajomość potrzeb dziecka. Jeżeli szczególne okoliczności za tym przemawiają kuratorem może zostać ustanowiona także osoba nieposiadająca wyższego wykształcenia prawniczego (§ 2). Przepisu tego nie stosuje się jednak do kuratora reprezentującego dziecko w postępowaniu karnym (§ 3).

 

Jak wskazał Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 25 kwietnia 1958 r., sygn. akt 3 CR 135/58, LexPolonica nr 316167 (które cytuje M. Grudzinski, w: Komentarz do k.r.o., s. 885), wymagania, jakie ustawodawca sformułował pod adresem kandydatów na opiekunów, odnoszą się także do kuratorów, bo jest to zgodne z celami i istotą tej instytucji. W szczególności dotyczy to wskazania, że kuratorem powinna być ustanowiona osobą, której poziom moralny i intelektualny daje gwarancję należytego wypełniania przez nią obowiązków z punktu widzenia dobra osoby zastępowanej.

 

Obowiązki kuratora reprezentującego dziecko przed sądem lub innym organem państwowym

Kurator reprezentujący dziecko w postępowaniu przed sądem lub innym organem państwowym udziela na piśmie lub przy wykorzystaniu środków komunikacji elektronicznej temu z rodziców dziecka, które nie uczestniczy w postępowaniu, na jego wniosek, informacji niezbędnych do prawidłowego wykonywania władzy rodzicielskiej dotyczących przebiegu tego postępowania i podjętych w jego toku czynnościach, jeżeli nie stoi temu na przeszkodzie dobro dziecka. Kurator uzyskuje od tego rodzica informacje o dziecku, jego stanie zdrowia, sytuacji rodzinnej i środowisku, w zakresie niezbędnym do prawidłowej reprezentacji dziecka (Art. 99 2 § 1 kro).

O powyższe informacje o dziecku kurator reprezentujący dziecko może zwrócić się również do organów lub instytucji oraz stowarzyszeń i organizacji społecznych, do których należy dziecko lub które świadczą dziecku pomoc (§ 2).

 

Jeżeli rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości dziecka na to pozwalają kurator reprezentujący dziecko nawiązuje z dzieckiem kontakt i informuje je o podejmowanych czynnościach, przebiegu postępowania i sposobie jego zakończenia oraz konsekwencjach podjętych działań dla jego sytuacji prawnej, w sposób zrozumiały i dostosowany do stopnia jego rozwoju (§ 3).

Kurator reprezentujący dziecko jest obowiązany zachować w tajemnicy okoliczności sprawy, o których powziął wiadomość ze względu na wykonywane czynności, z wyjątkiem wiarygodnych informacji o przestępstwach popełnionych na szkodę dziecka. W przypadku, gdy kuratorem reprezentującym dziecko został ustanowiony adwokat lub radca prawny, tajemnica ta stanowi tajemnicę zawodową (§ 4).

 

Wynagrodzenie kuratora reprezentującego dziecko

O wynagrodzeniu kuratora reprezentującego dziecko i zwrocie poniesionych przez niego wydatków orzeka ten sąd lub organ państwowy, przed którym dziecko jest reprezentowane, stosując przepisy właściwe dla danego postępowania. Wysokość wynagrodzenia kuratora ustanowionego do reprezentowania dziecka w postępowaniu innym niż postępowanie cywilne i zwrot poniesionych przez niego wydatków ustala się na podstawie przepisów określających wysokość wynagrodzenia i zwrot wydatków kuratora ustanowionego dla strony w sprawie cywilnej (Art. 99 3 kro).

 

Odpowiednie stosowanie przepisów o opiece nad małoletnim do opieki nad ubezwłasnowolnionym

Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 19 września 1967 r., sygn. akt III CR 177/67 stosownie do art. 175 k.r.o., do opieki nad ubezwłasnowolnionym stosuje się odpowiednio przepisy o opiece nad małoletnim z wyjątkiem przepisów o pierwszeństwie do objęcia opieki i ustaniu opieki (art. 176 i 177 k.r.o.). Przeto opiekun – zgodnie z treścią art. 159 § 1 pkt 2 k.r.o. – nie może reprezentować osób pozostających pod jego opieką przy czynnościach prawnych między podopiecznym a małżonkiem opiekuna, przy czym przepis ten stosuje się odpowiednio, jak głosi § 2 art. 159 k.r.o., także w postępowaniu przed sądem.

 

Założeniem powołanego przepisu jest dążenie do uniknięcia ujemnych – dla pozostającego pod opieką – skutków czynności, w których może występować sprzeczność interesów, oraz wyeliminowanie sytuacji, w których zachodziłaby obawa, że opiekun nie będzie w pełni obiektywny i nie będzie działał jedynie dla dobra pozostającego pod opieką.

 

Czynności przy których opiekun nie może reprezentować osoby pozostającej pod jego opieką (ubezwłasnowolnionego)

Jak wskazywano, zgodnie z art. 159 § 1 kro, opiekun nie może reprezentować osób pozostających pod jego opieką:

1) przy czynnościach prawnych między tymi osobami;

2) przy czynnościach prawnych między jedną z tych osób a opiekunem albo jego małżonkiem, zstępnymi, wstępnymi lub rodzeństwem, chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz osoby pozostającej pod opieką.

Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w postępowaniu przed sądem lub innym organem państwowym (§ 2).

 

Przepis ten zawiera wiec analogiczne ograniczenia możliwości reprezentowania podopiecznego przez opiekuna do art. 98 § 2 kro w kwestii reprezentowania dziecka przez rodziców.

Powyższe zasady odnoszą się również do kuratora osoby małoletniej.

 

Prewencyjny charakter zakazu reprezentacji osoby pozostającej pod opieką przez jej opiekuna

Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 7 kwietnia 1952 r., sygn. akt C. 487/52, LexPolonica nr 363844, NP 1952, nr 8-9, s. 75, wskazał, że opiekun nie może reprezentować podopiecznego w sytuacjach, w których mogłyby zachodzić wątpliwości co do jego bezstronności, a które art. 159 wymienia enumeratywnie. Celem tego przepisu jest usunięcie możliwości powstawania sytuacji, w których przedstawiciel ustawowy dziecka miałby równocześnie działać w interesie dziecka, jako też własnym bądź innych dzieci przezeń reprezentowanych, mianowicie w tego rodzaju sprawach, w których – że względu na ich charakter – mogłoby powstać niebezpieczeństwo skrępowania jego działalności oraz zmniejszenie gwarancji, że będzie działał jedynie dla dobra osoby pozostającej pod jego opieka.

 

Prewencyjny charakter zakazu reprezentacji osoby pozostającej pod kuratelą przez jej kuratora

W doktrynie powszechnym jest stanowisko, że funkcją ograniczenia wynikającego z art. 159 § 1 pkt 2 kro w zw. z art. 178 § 2 kro (stanowiącego, że do kurateli stosuje się odpowiednio przepisy o opiece) jest wyłączenie potencjalnego konfliktu interesów i tym samym zabezpieczenie objętego kuratelą przed ryzykiem braku należytej bezstronności po stronie kuratora przy czynnościach dokonywanych z kuratorem.

 

Podkreśla się zarazem, że zawarte w art. 159 § 1 pkt 2 kro zakazy mają charakter prewencyjny. Tym samym okoliczność, czy przy konkretnej czynności prawnej istnieje rzeczywista obawa naruszenia interesu reprezentowanego, nie ma dla zastosowania tej instytucji żadnego znaczenia (tak m.in. Wierciński Jacek (red.), Borysiak Witold, Manowska Małgorzata, Sadomski Jacek, Skowrońska-Bocian Elżbieta, Trębska Barbara, Trybulska-Skoczelas Ewa, Zegadło Robert Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz LexisNexis, 2014 A. Zieliński, Stanowisko prawne opiekuna…, s. 16; tak też postanowienie Sądu Okręgowego w Częstochowie, sygn. akt VI Ca 1132/15).

 

Zakazy dotyczące opiekuna (lub kuratora) reprezentującego osobę pozostającą pod jego opieką w postępowaniu sądowym

Zgodnie z celem art. 159 § 2 kro, ograniczenie reprezentacji podopiecznego w postępowaniu przed sądem zachodzi tylko wówczas, gdy kurator osoby ubezwłasnowolnionej częściowo (także opiekun*) pozostaje z osobą podlegającą opiece (kurateli*) w takiej roli procesowej, co do której istnieje sprzeczność interesów. Dlatego też brak byłoby podstaw do wyłączenia reprezentacji kuratora wówczas, gdy osoby te są uczestnikami postępowania nieprocesowego i to w sytuacji, gdy nie zachodzi pomiędzy nimi sprzeczność interesów (tak: Sąd Okręgowy w Częstochowie w postanowieniu z dnia 19 kwietnia 2016 r., sygn. akt VI Ca 1132/15).

 

Wyjątki dotyczące zakazów odnoszących się do opiekuna reprezentującego osobę pozostającą pod jego opieką

Zachodzą wyjątki od zasad przewidzianych w art. 159 kro.* Chodzi tutaj o takie czynności, których celem i bezpośrednim skutkiem jest przysporzenie korzyści majątkowej podopiecznemu w postaci zwiększenia jego aktywów lub zmniejszenia pasywów z którymi nie wiąże się żadne świadczenie ani żadne rozporządzenie ze strony dziecka na rzecz jego opiekuna lub wymienionej w tym przepisie innej osoby (tak: A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 1996, s. 250).

 

Skutki naruszenia zakazów odnoszących się do opiekuna (lub kuratora) reprezentującego osobę pozostającą pod jego opieką w procesie

Brak występowania w procesie przedstawiciela ustawowego osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych prowadzi do nieważności tego postępowania. W takiej sytuacji sąd opiekuńczy winien bowiem z urzędu ustanowić kuratora dla dokonania takiej czynności lub też wzięcia udziału w konkretnym postępowaniu przed sądem albo innym organem państwowym czy też samorządowym.

 

Sąd Okręgowy w Częstochowie w postanowieniu z dnia 19 kwietnia 2016 r. sygn. akt VI Ca 1132/15 wskazał, że zgodnie z art. 159 §2 kro w zw. z art. 178 §2 kro kurator nie może reprezentować osób pozostających pod jego kuratelą m.in. przy czynnościach prawnych między jedną z tych osób a kuratorem. W sytuacji, gdy strona – uczestnik postępowania nie miał przedstawiciela ustawowego, który w sposób pozbawiony sprzeczności interesów reprezentowałby go w postępowaniu, przez co jednocześnie został pozbawiony możliwości obrony swych praw (art.379 pkt. 2 i 5 k.p.c.) – w sprawie występowała nieważność postępowania. Zatem postępowanie przed Sądem I instancji musi zostać powtórzone z udziałem kuratora ad actum.

 

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 lutego 2010 r., sygn. akt I CSK 272/09, LEX nr 583724 podkreślił, że ustalenia faktyczne poczynione w warunkach nieważności i prawidłowość innych czynności procesowych przeprowadzonych w nieważnym postępowaniu pozbawione są znaczenia, ponieważ wada, jaką dotknięte zostało całe postępowanie, wyłącza możliwość podejmowania jakichkolwiek rozważań w oparciu o jego wyniki. Z uwagi na stwierdzoną nieważność postępowania przed Sądem I instancji bezprzedmiotowa jest ocena zasadności zawartych w apelacji zarzutów kwestionujących poczynione przez Sąd niższej instancji ustalenia faktyczne jak i dokonane przez ten Sąd rozważania prawne.

 

Kurator występujący o wynagrodzenie za swoją rolę a zakaz z art. 159 § 2 kro

Zgodnie z art. 178 § 2 kro w zakresie nieuregulowanym przez przepisy, które przewidują ustanowienie kuratora, stosuje się odpowiednio do kurateli przepisy o opiece.*

Sąd Okręgowy w Częstochowie w postanowieniu z dnia 9 kwietnia 2016 r., sygn. akt VI Ca 1132/15 na kanwie sprawy, w której zachodziła okoliczność w postaci występowania jako stron w postępowaniu nieprocesowym kuratora (jako wnioskodawcy) i osoby objętej jego kuratelą (ubezwłasnowolnionego częściowo – jako uczestnika postępowania), gdzie kurator domagał się wynagrodzenia za sprawowanie kurateli – Sąd uznał, że skoro istnieje możliwość przyznania wynagrodzenia z dochodów lub majątku uczestnika, to sprzeczność interesów ma nie tylko potencjalny lecz także realny charakter.

 

W konsekwencji reprezentacja pozostającego pod kuratelą przez jego kuratora nie jest w świetle art. 159 § 1 pkt. 2 kro możliwa a czynności procesowe dokonane przez kuratora wbrew temu przepisowi nie powodują dla pozostającego pod kuratelą żadnych skutków prawnych.

W takiej sytuacji sąd opiekuńczy powinien z urzędu ustanowić kuratora dla wzięcia udziału w konkretnym postępowaniu przed sądem, w którym zaistniał taki układ.  

 

Kurator dla „załatwienia poszczególnej sprawy” (ad actum)

W myśl art. 66 k.p.c. osoba fizyczna niemająca zdolności procesowej może podejmować czynności procesowe tylko przez swego przedstawiciela ustawowego. W typowej sytuacji przedstawicielem procesowym ubezwłasnowolnionego częściowo jest jego kurator ustanowiony na podstawie art. 16 § 2 kc. Jednakże w sytuacji objętej dyspozycją art. 159 § 1 pkt. 2 k.r.o., która zaistniała w postępowaniu przed sądem, przedstawicielem ustawowym strony winien być nie kurator ustanowiony na podstawie art. 16 § 2 k.c. (w brzmieniu: „dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę”), lecz kurator dla załatwienia poszczególnej sprawy (ad actum) ustanowiony zgodnie z art. 180 § 2 k.r.o. (w brzmieniu: „Jeżeli kurator został ustanowiony do załatwienia poszczególnej sprawy, kuratela ustaje z chwilą ukończenia tej sprawy.”) (tak: postanowienie Sądu Okręgowego w Częstochowie z dnia 19 kwietnia 2016 r., sygn. akt VI Ca 1132/15).

 

Konieczność uzyskania przez kuratora ad actum zezwolenia sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku podopiecznego

Art. 175 kro stanowi, że do opieki nad ubezwłasnowolnionym całkowicie stosuje się odpowiednio przepisy o opiece nad małoletnim z zachowaniem przepisów art. 176 i 177 kro, które dotyczą jedynie osoby opiekuna i ustania opieki. Stąd też do wykonywania opieki nad ubezwłasnowolnioną osobą dorosłą zastosowanie ma art. 156 kro, zgodnie z którym opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku ubezwłasnowolnionego.

 

Zachodzi tu zatem podobna sytuacja, jak w stosunku opiekuna, który w imieniu małoletniego może dokonywać również czynności procesowych. Czynność procesowa dokonana bez wymaganego zezwolenia sądu opiekuńczego nie jest bezwzględnie nieważna, ale jest bezskuteczna. Zgodnie z brzmieniem art. 156 kro zezwolenia może dokonać jedynie sąd opiekuńczy (tak: Komentarz do Koreksu Rodzinnego i Opiekuńczego autor: Grzegorz Jędrejek Lex/el. 2009 oraz postanowienie Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 21 grudnia 2018 r., sygn. akt I ACa 57/18).

 

Umowa dożywocia pomiędzy ubezwłasnowolnionym a opiekunem

Sąd Okręgowy w Poznaniu w postanowieniu z dnia 25 marca 2014 r. sygn. akt XV Ca 1801/13 wskazał, że nie ulega wątpliwości, iż opiekun prawny obowiązany jest uzyskać zezwolenie sądu na czynności prawne w imieniu osoby całkowicie ubezwłasnowolnionego w przedmiocie rozporządzania majątkiem, podejmowania czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem podopiecznego i że taką czynnością jest sprzedaż nieruchomości, bądź też zawarcie umowy dożywocia, która łączy się z przeniesieniem własności nieruchomości na rzecz opiekuna prawnego.

Do tej ostatniej czynności konieczne byłoby także ustanowienie kuratora, który reprezentowałby osobę całkowicie ubezwłasnowolnioną przy zawieraniu umowy, w związku z treścią art. 159 § 1 pkt 2 kro.

 

Sąd Rejonowy zaznaczył, że w rzeczonej sprawie wnioskodawczyni wnosiła o zezwolenie na zawarcie umowy dożywocia, wskazując jednak, iż w najbliższej przyszłości nie jest planowany powrót ubezwłasnowolnionej do jej domu; nie były też prowadzone żadne rozmowy z lekarzami na temat jej ewentualnego powrotu do domu, a stan zdrowia podopiecznej jest ciężki i uzasadnia dalszy pobyt w warunkach placówki opiekuńczo-leczniczej. Zdaniem sądu okoliczności te nijak zatem mają się do ram przepisu określających sens i zakres umowy dożywocia, i to tym bardziej, że opiekun w świetle art. 154 i 155 § 1 k.r.o. jest obowiązany wykonywać swoje czynności z należytą starannością, sprawować pieczę nad osobą i majątkiem pozostającego pod opieką, a czynności opiekuna co do zasady wykonuje nieodpłatnie, za wyjątkiem sytuacji określonych w art. 162-164 k.r.o. W uznaniu Sądu  opiekun prawny de facto nie proponował zatem umowy dożywocia, a nieodpłatne przejęcie na własność nieruchomości ubezwłasnowolnionej w zamian za wykonywanie swoich ustawowych obowiązków i mając świadomość, że ubezwłasnowolniona będzie przebywała w  placówce leczniczej prawdopodobnie do końca życia.  Przy uwzględnieniu powyższych okoliczności Sąd stwierdził, iż czynność planowana przez opiekuna prawnego nie jest zgodna z interesem majątkowym i materialnym całkowicie ubezwłasnowolnionej, która w związku z czynnością nie otrzymuje odpowiedniego ekwiwalentu za planowaną utratę swojego wartościowego składnika majątkowego

 

Sąd zauważył, że niezależnie od powyższego brak jest przeszkód, by wnioskodawczyni złożyła wniosek o zezwolenie na sprzedaż nieruchomości na rzecz opiekuna i przekazała ubezwłasnowolnionej należne jej środki finansowe, z rozliczeniem nakładów własnych na nieruchomość, popartym odpowiednimi dokumentami lub też na sprzedaż nieruchomości przez opiekuna w imieniu ubezwłasnowolnionej na rzecz osoby trzeciej, również z rozliczeniem nakładów opiekuna.

 

Podobnie wypowiedział się Sąd Okręgowy w Radomiu w postanowieniu z dnia 23 września 2014 r., sygn. akt IV Ca 182/14, stwierdzając, że sytuacja w której opiekun prawny ubezwłasnowolnionego domaga się zezwolenia Sądu na dokonanie czynności prawnej – zawarcia umowy przeniesienia własności nieruchomości w zamian za dożywotnie utrzymanie – wymaga kumulatywnego zastosowania przez Sąd przepisów art. 156 k.r.o. i art. 159 k.r.o. Umowa przeniesienia własności nieruchomości w zamian za dożywotnie utrzymanie należy bowiem do katalogu „ważniejszych spraw, które dotyczą majątku” ubezwłasnowolnionego (art. 156 k.r.o.), ale równocześnie z uwagi na krąg podmiotów, które miałyby być stronami tej umowy, stanowi czynność prawną, przy której opiekun prawny nie może reprezentować osoby pozostającej pod jego opieką (art. 159 k.r.o.). Umowa ta miałaby bowiem przenieść własność nieruchomości należącej do ubezwłasnowolnionego na rzecz osoby będącej jego opiekunem prawnym. Byłaby zatem czynnością prawną „między tym osobami” w rozumieniu art. 159 § 1 pkt 1 k.r.o.

 

Oznacza to, iż dla jej ważności konieczne jest nie tylko uzyskanie zezwolenia sądu opiekuńczego na jej dokonanie, ale również konieczne jest zapewnienie ubezwłasnowolnionemu właściwej reprezentacji zarówno przy dokonaniu takiej czynności, jak i w postępowaniu o wyrażenie zgody na jej dokonanie przez Sąd. W sytuacji gdy opiekun prawny doznaje przeszkody w reprezentowaniu ubezwłasnowolnionego zachodzi potrzeba zastosowania przepisu art. 157 k.r.o. Potrzeba taka istnieje nawet w przypadku wystąpienia potencjalnej sprzeczności interesów pomiędzy opiekunem a ubezwłasnowolnionym.

 

W postępowaniu sądowym mającym na celu wyrażenie zgody na dokonanie czynności polegającej na przeniesieniu własności nieruchomości należącej do ubezwłasnowolnionego na rzecz opiekuna prawnego zachodzi przypadek tzw. czynności prawnych „z samym sobą”. Z mocy cytowanego art. 159 § 1 k.r.o. reprezentowanie pupila przez opiekuna prawnego przy dokonywaniu takich czynności, jak i przy ubieganiu się o wyrażenie na nie zgody przez Sąd jest wyłączone. W takiej sytuacji sąd opiekuńczy powinien z urzędu ustanowić kuratora zarówno dla reprezentacji ubezwłasnowolnionego w postępowaniu, jak i przy podejmowaniu przedmiotowej czynności prawnej, o ile dojdzie do wyrażenia zgody na jej dokonanie. A zatem, jeżeli sąd I instancji zaniechał takiego działania – tamtejsze postępowanie dotknięte jest uchybieniem, skutkującym koniecznością uchylenia zaskarżonego postanowienia stosownie do art. 386 § 4 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.

 

Przy ponownym rozpoznawaniu sprawy Sąd I instancji w pierwszej kolejności winien podjąć z urzędu czynności zmierzające do zapewnienia ubezwłasnowolnionemu właściwej reprezentacji w postępowaniu, w którym jako osoba zainteresowana winien brać udział ( art. 510 § 1 k.p.c. ).

 

Przeniesienie środków pieniężnych z majątku ubezwłasnowolnionego do majątku opiekuna 

Sąd Okręgowy w Łodzi w wyroku z dnia 26 marca 2019 r., sygn. akt III Ca 1896/18 wskazał, że opiekun osoby ubezwłasnowolnionej wykonując z konta podopiecznej przelew bankowy na swój własny rachunek bankowy uchybił zarówno dyspozycji art. 159 § 1 pkt 2 k.r.o. w związku z art. 175 k.r.o., to jest regulacji zakazującej opiekunowi reprezentacji pupila przy czynności prawnej z opiekunem, jak i unormowaniu art. 156 k.r.o. w związku z art. 175 k.r.o., nakazującym uzyskanie uprzedniej zgody sądu opiekuńczego.

W konsekwencji, czynność prawna dokonana przez opiekuna reprezentującego ubezwłasnowolnionego została uznana przez Sąd za nieważną wobec jej sprzeczności z ustawą (art. 58 § 1 k.c.).

 

Tym samym, świadczenie spełnione w wykonaniu tej czynności, polegające na przeniesieniu środków pieniężnych z majątku spadkodawczyni (zmarłej ubezwłasnowolnionej) do majątku uczestnika (opiekuna), zostało uznane przez Sąd za świadczenie nienależne w rozumieniu art. 410 § 2 in fine k.c. i jako takie podlegające zwrotowi stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Jako, że omawiane roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia nie zostało zaspokojone jeszcze za życia ubezwłasnowolnionej, powyższa wierzytelność zgodnie z art. 922 § 1 k.c. weszła do spadku po wymienionej. Należało zatem rozliczyć ją z urzędu w sprawie o dział spadku po ubezwłasnowolnionej (art. 684 k.p.c.).

 

Skarga kasacyjna w sprawie o ustanowienie kuratora na podstawie art. 159 § 2 kro

W sprawie o ustanowienie kuratora na podstawie art. 159 § 2 k.r.o. w związku z art. 99, 175 i 178 § 2 k.r.o. kasacja jest dopuszczalna (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 października 1997 r., sygn. akt II CZ 126/97). 

 

 

Kliknij gwiazdkę, aby dokonać oceny!

Średnia ocena 5 / 5. Liczba głosów: 1

Jak dotąd brak głosów! Bądź pierwszą osobą, która oceni ten artykuł.

Jeżeli post okazał się przydatny …

Dołącz do nas w mediach społecznościowych!

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Protected with IP Blacklist CloudIP Blacklist Cloud

Umówienie spotkania 9:00-19:00