Przejdź do treści
Adwokat Kraków » Blog prawny » Prawo cywilne

Odpowiedzialność odszkodowawcza komornika

 

Art. 23 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (dalej u.k.s.e.) stanowi, że komornik jest obowiązany do naprawienia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu czynności. Do powstania odpowiedzialności odszkodowawczej komornika dochodzi wówczas, gdy powód udowodni bezprawność w zachowaniu komornika, przejawiającą się w sprzeczności z prawem podjętego przez niego w ramach egzekucji działania lub zaniechania (wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 13 maja 2016 r., I ACa 437/16).

Naprawienia szkody wyrządzonej przez komornika może domagać się każdy poszkodowany.

 

Zadania komornika

Zgodnie z Art. 2 u.k.s.e., czynności egzekucyjne w sprawach cywilnych wykonuje wyłącznie komornik, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w innych ustawach.
Komornikom powierza się w szczególności następujące zadania:
wykonywanie orzeczeń sądowych w sprawach o roszczenia pieniężne i niepieniężne oraz o zabezpieczenie roszczeń, w tym europejskich nakazów zabezpieczenia na rachunku bankowym;
wykonywanie innych tytułów wykonawczych wydanych na podstawie odrębnych przepisów oraz tytułów egzekucyjnych, które zgodnie z odrębnymi przepisami podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej bez zaopatrywania ich w klauzulę wykonalności;
sporządzanie protokołu stanu faktycznego przed wszczęciem procesu sądowego lub przed wydaniem orzeczenia na zarządzenie sądu lub prokuratora.

 

Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej komornika

Dla przypisania komornikowi odpowiedzialności odszkodowawczej miarodajne są ogólne przesłanki odpowiedzialności deliktowej z art. 415 k.c. Warunkiem koniecznym odpowiedzialności komornika będzie łączne więc spełnienie następujących przesłanek:
powstanie szkody,
zaistnienie zdarzenia wyrządzającego szkodę,
adekwatny związek przyczynowy pomiędzy szkodą a zdarzeniem je powodującym.

 

Pojęcie szkody

Przez szkodę w rozumieniu art. 23 u.k.s.e. należy rozumieć wszelki uszczerbek o charakterze majątkowym w dobrach prawnie chronionych, wyrządzony wbrew woli osoby uprawnionej. (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 28 lipca 2016 r., I ACa 404/16)

 

Bezprawności działania komornika

Przesłanka bezprawności oznacza naruszenie przez komornika przepisów prawa, przy czym nie każde naruszenie prawa będzie stanowiło podstawę odpowiedzialności odszkodowawczej, ale jedynie takie, które stanowiło warunek konieczny powstania szkody i którego normalnym następstwem w danych okolicznościach jest powstanie szkody. Niezgodne z prawem będzie działanie komornika sprzeczne z przepisem Konstytucji RP, ustawy, ratyfikowanej umowy międzynarodowej, rozporządzenia, aktem prawa miejscowego czy przepisem powszechnie obowiązującego aktu prawa europejskiego.

Pojęcie niezgodności z prawem nie obejmuje tu naruszeń norm moralnych i obyczajowych, określanych terminem „zasad współżycia społecznego” lub „dobrych obyczajów” wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 15 lipca 2015 r., I ACa 604/15.

 

Wina a odpowiedzialność odszkodowawcza komornika

Odpowiedzialność odszkodowawcza komornika przewidziana w art. 23 ust. 1 u.k.s.e. jest odpowiedzialnością deliktową za zachowanie niezgodne z prawem, bez względu na zawinienie komornika. Zgodnie bowiem z art. 1 tej ustawy komornik sądowy jest funkcjonariuszem publicznym działającym przy sądzie rejonowym. Należy go zaliczyć do organów władzy publicznej, wykonujących powierzone przez ustawę zadania przymusowego wykonywania orzeczeń sądowych. Z tych względów odpowiedzialność odszkodowawcza za szkodę wyrządzoną przez komornika przy wykonywaniu władzy publicznej, mieści się w ramach konstytucyjnego modelu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną w wyniku niezgodnych z prawem działań organów władzy publicznej, przewidzianego w art. 77 ust. 1 Konstytucji RP. Nie może być zatem oparta na zasadzie winy.

Dla określenia odpowiedzialności odszkodowawczej komornika miarodajne są ogólne przesłanki odpowiedzialności deliktowej przewidziane w art. 415 k.c., natomiast nie wchodzi w grę wina jako zasada tej odpowiedzialności (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 28 lipca 2016 r., I ACa 404/16)

 

Mechanizm, nakładający obowiązek odszkodowawczy za szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności egzekucyjnych w oderwaniu od przesłanki winy komornika, wyłącza zatem równoległe odwoływanie się do przepisów kodeksu cywilnego dotyczących odpowiedzialności na zasadzie winy (art. 415 k.c.), nawet gdyby została ona potwierdzona prawomocnym wyrokiem skazującym wydanym w sprawie karnej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada 2016 r., II CSK 39/16).

 

Przykłady działań powodujących odpowiedzialność odszkodowawczą komornika

Niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu czynności w rozumieniu art. 23 ust. 1 u.k.s.e. obejmuje wszystkie działania i zaniechania komornika o charakterze władczym, przewidziane w art. 2, które zmierzają do realizacji celu egzekucji i brak podstaw do ograniczenia ich do tych, które nie mają charakteru przestępczego.

Brak jest podstaw do ograniczenia wspomnianych działań i zaniechań komornika do tych tylko, które nie miały charakteru przestępczego. Odstępstwo takie dotyczyć mogłoby jedynie czynności dokonywanych „przy okazji” czynności egzekucyjnych. Okoliczność, że szkoda wynikła z przestępstwa jest zatem relewantna jedynie o odniesieniu do terminu przedawnienia (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2015 r., IV CSK 302/14) .

 

Komornik, jako organ egzekucyjny, odpowiada za szkodę, którą poniósł dłużnik na skutek wydania nabywcy sprzedanych ruchomości pomimo nieuiszczenia ceny nabycia, której płatność komornik odroczył. Jeżeli bowiem w sprzedaży egzekucyjnej ruchomości nie wydaje się postanowienia o przybiciu komornik nie może przedłużyć terminu zapłaty ceny za sprzedane ruchomości (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 1 grudnia 2011 r., I ACa 1181/11).
Przekazanie wierzycielowi przez komornika kwot ściągniętych od dłużnika w wyniku uznanej za bezprawną egzekucji nie może spowodować zmniejszenia lub wygaśnięcia zadłużenia dłużnika. Skutek taki może mieć tylko egzekucja, której prawna skuteczność nie została podważona (art. 452 k.c.).

 

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 maja 2011 r., IV CSK 588/2010 stwierdził, że szkoda polegająca na bezprawnym wyegzekwowaniu z konta przez komornika kwoty dochodzonej pozwem już po ogłoszeniu upadłości, przez co doszło do zmniejszenia majątku upadłego, jest szkodą wyrządzoną upadłemu.

Obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie komornika obejmuje także szkodę niemajątkową, o której mowa w art. 448 k.c. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2011 r., II CSK 721/10). Przepis Art. 448 k.c. stanowi, że w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia.

 

Komornik ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą za szkodę poniesioną wskutek bezprawnego pobrania opłat egzekucyjnych, od daty uprawomocnienia postanowienia komornika o ustaleniu kosztów egzekucji (art. 442 1 § 1 k.c.) (wyrok Sądu Najwyższego, II CSK 60/14).

 

Zaniżenie wartości nieruchomości objętej oszacowaniem zleconym przez komornika a odpowiedzialność odszkodowawcza

O zaistnieniu szkody nie przesądza dywagowanie, że gdyby nieruchomość została wyceniona prawidłowo, wierzyciel uzyskałby zaspokojenie swojej wierzytelności w większej kwocie niż ta kwotą , którą otrzymał. Przyjęcie tezy, że zaniżenie sumy oszacowania spowodowało uzyskanie z egzekucji nieruchomości kwoty mniejszej niż było to możliwe, a wskutek tego nie pokryła ona długów za uprawnioną, wymagałoby jednak wykazania, że wyceniona prawidłowo na wyższą kwotę nieruchomość zostałaby sprzedana w toku egzekucji za cenę wyższą niż została rzeczywiście uzyskana (tak: wyrok Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 27 września 2013 r., I C 226/08).

 

Odpowiedzialność odszkodowawcza komornika za szkody wyrządzone przy wykonywaniu innych czynności niż czynności egzekucyjne.

Komornik ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą także za szkody wyrządzone przy wykonywaniu innych czynności niż czynności egzekucyjne. Ustawodawca w art. 23 ust. 1 u.k.s.e. odpowiedzialność odszkodowawczą komornika związał bowiem z „niezgodnym z prawem działaniem lub zaniechaniem przy wykonywaniu czynności”. Takie unormowanie wskazuje, że źródłem szkody, za którą komornik odpowiada są wszelkie działania lub zaniechania przy wykonywaniu „czynności”, a więc zarówno czynności egzekucyjne wykonywane przez komornika jako organ egzekucyjny, jak również inne czynności przekazane ustawą do jego kompetencji (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2015 r., II CSK 544/14).

 

Powoływanie się przez komornika, że w wyniku zgodnego z prawem zachowania się, poszkodowany doznałby takiego samego uszczerbku

Niedopuszczalne jest, co do zasady, powołanie się przez osobę, której bezprawne działanie lub zaniechanie doprowadziło do uszczerbku majątkowego na to, iż dana szkoda nastąpiłaby także wskutek późniejszego zdarzenia, stanowiącego tzw. przyczynę rezerwową. W szczególności jest to niedopuszczalne w sytuacji, gdy szkoda została wyrządzona w wyniku bezprawnej egzekucji sądowej. Pozwany o naprawienie szkody nie może powołać się na to, że w wyniku jego zgodnego z prawem zachowania się, poszkodowany doznałby takiego samego uszczerbku, gdy rzeczywiste zachowanie się pozwanego stanowiło naruszenie norm mających zapobiegać tej szkodzie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2010 r., V CSK 272/09) .

 

Świadomość bezprawności działania komornika

Z uwagi na to, że odpowiedzialność odszkodowawcza komornika za szkodę wyrządzoną w toku egzekucji jest niezależna od winy komornika, nie ma znaczenia świadomość komornika co do bezprawności jego działania (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2010 r.,V CSK 279/09)

 

Bezprawność a wykładnia prawa

Działanie komornika zgodne z dominującym kierunkiem wykładni przepisu regulującego postępowanie egzekucyjne, lub w razie sprzeczności poglądów prawnych wybór jednego z nich nie uzasadnia przyjęcia przesłanki bezprawności działania w rozumieniu art. 23 ust. 1 u.k.s.e. (wyrok Sądu Najwyższego, IV CSK 659/14).

 

Osobisty charakter odpowiedzialności odszkodowawczej komornika

Odpowiedzialność komornika ma zawsze charakter osobisty – odpowiedzialność odszkodowawczą ponosi nie komornik, który pełni tę funkcję w dacie wytoczenia pozwu, a komornik, którego czynności lub zaniedbania wyrządziły szkodę. Nie budząca wątpliwości treść art. 23 ust. 2 u.k.s.e. przesądza, że zastępca komornika ponosi odpowiedzialność tak jak komornik, a więc w granicach dokonanych czynności odpowiada osobiście za szkodę wyrządzoną działaniem niezgodnym z prawem niezależnie od tego, czy pełni nadal tę funkcję. Błędny jest zatem pogląd, że biernie legitymowany jest ten komornik, który przejął kancelarię komorniczą lub ten, który prawomocnie ustalił koszty egzekucji. Istotne znaczenie przy ustaleniu legitymacji biernej ma to zdarzenie, które wyrządziło szkodę (wyrok Sądu Najwyższego, II CSK 60/14).

Skoro odpowiedzialność komornika za szkody wyrządzone przy wykonywaniu obowiązków wskutek naruszenia przepisów ma charakter osobisty, dlatego niewystarczające jest wskazanie w pozwie jedynie rewiru komorniczego. Osoba domagająca się odszkodowania z tytułu poniesionej szkody ma obowiązek wskazać w pozwie imię i nazwisko komornika, który ja wyrządził (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2008 r., II CSK 482/07 ).

 

Odpowiedzialność odszkodowawcza komornika a prejudykat sądu

Przepisy prawa, regulujące odpowiedzialność komornika nie wymagają uzyskania prejudykatu, tj. orzeczenia sądu, iż konkretna czynność egzekucyjna, którą poszkodowany wskazuje jako źródło szkody, jest niezgodna z prawem (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 sierpnia 2014 r., I ACa 189/14).

 

Błędne oddalenie przez sąd skargi na czynność komornika a odpowiedzialność odszkodowawcza komornika

Błędne oddalenie przez sąd skargi na czynność komornika, która spowodowała szkodę, nie wyłącza odpowiedzialności odszkodowawczej komornika na podstawie art. 23 u.k.s.e. (OSNC 2008/2/28 – wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 marca 2007 r., III CSK 381/06).

 

Odpowiedzialność odszkodowawcza komornika a regulacja Art. 804 k.p.c.

Zawarta w Art. 804 k.p.c. reguła niedopuszczalności badania przez organ egzekucyjny zasadności i wymagalności obowiązku objętego tytułem wykonawczym nie zwalnia komornika od odpowiedzialności odszkodowawczej. Regulacja ta oznacza jedynie to, że organ egzekucyjny nie jest uprawniony do oceny merytorycznej zasadności i wymagalności obowiązku objętego tytułem wykonawczym. Nie wyłącza natomiast obowiązku badania, czy załączony do wniosku o wszczęcie egzekucji dokument jest rzeczywiście tytułem wykonawczym w rozumieniu art. 777 k.p.c. w zw. z art. 776 k.p.c., na podstawie którego egzekucja może być w stosunku do określonej osoby prowadzona (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie, I ACa 107/16 ).

 

Ustalenia momentu szkody

O dowiedzeniu się o szkodzie można mówić wtedy, gdy poszkodowany zdaje sobie sprawę z ujemnych następstw zdarzenia wskazujących na fakt powstania szkody” czyli ma „świadomość doznanej szkody” (takt też m.in. Sąd Najwyższy wyroku z 21.10.2011. CSK 46/11). Wystarczy zatem, dla ustalenia momentu dowiedzenia się o szkodzie, powzięcie przez poszkodowanego wiadomości o samym zaistnieniu szkody, a nie o jej rozmiarach i trwałości następstw (por. SA we Wrocławiu z 16.02.2012r. III APa 51/11).

 

Daty naliczania odsetek ustawowych w wypadku solidarnej odpowiedzialności Skarbu Państwa i komornika

Przewidziana w art. 23 ust. 3 u.k.s.e. solidarna odpowiedzialność Skarbu Państwa i komornika nie uzasadnia automatycznego naliczania odsetek ustawowych w stosunku do obu tych podmiotów od tej samej daty (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 11 lipca 2013 r., I ACa 103/13).

 

Odpowiedzialność odszkodowawcza podmiotów związanych z komornikiem

Zastępca komornika ponosi odpowiedzialność jak komornik w zakresie czynności, które wykonywał, natomiast Skarb Państwa jest odpowiedzialny za szkodę solidarnie z komornikiem.
Za działania związane z postępowaniem egzekucyjnym, pracowników zatrudnionych przez komornika oraz innych osób niezbędnych do obsługi kancelarii, a także ochrony i pomocy w czynnościach w terenie, komornik odpowiada jak za działania własne. To samo tyczy się zatrudnionych aplikantów komorniczych i asesorów komorniczych.

 

Solidarna odpowiedzialność komornika i Skarbu Państwa

Stosowanie do Art. 366 § 1 k.c. solidarna odpowiedzialność komornika i Skarbu Państwa daje poszkodowanemu wybór – może on żądać całości lub części odszkodowania łącznie od komornika i Skarbu Państwa albo od każdego z nich z osobna, przy czym zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia drugiego. Każdy z dłużników jest odpowiedzialny za szkodę aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela. W razie naprawienia szkody przez Skarb Państwa może on na zasadach ogólnych dochodzić roszczenia regresowego względem komornika.

 

Dziedziczenie obowiązku naprawienia szkody

W wyroku z dnia 18 grudnia 2015 r., I ACa 290/15, Sąd Apelacyjny w Szczecinie stwierdził, że pomimo, iż nie jest możliwe – i ustawodawca nie czyni tego w art. 922 Kodeksu cywilnego wymienienie wszystkich praw i obowiązków majątkowych oraz sytuacji prawnych, które z chwilą śmierci spadkodawcy (stosownie do księgi IV Kodeksu cywilnego) przechodzą na jego spadkobierców, ale doktryna i orzecznictwo wypracowało stanowisko, że w zasadzie ciążący na spadkodawcy obowiązek naprawienia szkody, a w szczególności szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym (z ograniczeniem szkody na osobie) i zatem wynikający z przepisów szczególnych, jak art. 23 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji, przechodzi na spadkobierców.

 

Organ uprawniony do podejmowania za Skarb Państwa czynności procesowych w sprawach dotyczących solidarnej odpowiedzialności Skarbu Państwa z komornikiem

Biorąc pod uwagę treść art. 67 § 2 k.p.c. można uznać, że w sprawach dotyczących solidarnej odpowiedzialności Skarbu Państwa z komornikiem czynności procesowe powinien podejmować za Skarb Państwa organ sądu. Stosownie do art. 22 § 3 p.u.s.p. prezes sądu okręgowego wykonuje czynności administracji sądowej w stosunku do sądów rejonowych na obszarze właściwości sądu okręgowego oraz sprawuje nadzór nad działalnością tych sądów. Prezes sądu okręgowego jest więc właściwym organem do podejmowania czynności za Skarb Państwa w tego rodzaju sprawach (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2014 r., II CSK 764/13)

 

Znaczenie bezprawnej egzekucji

W wyroku z 14 stycznia 2005 r., III CK 193/2004 Sąd Najwyższy stwierdził, że przekazanie wierzycielowi przez komornika kwot ściągniętych od dłużnika w wyniku uznanej za bezprawną egzekucji nie może spowodować zmniejszenia lub wygaśnięcia zadłużenia dłużnika. Skutek taki może mieć tylko egzekucja, której prawna skuteczność nie została podważona.

 

Odpowiedzialność odszkodowawcza komornika za ujawnienie tajemnicy bankowej lub skarbowej

Art. 2 ust 6 u.k.s.e. przewiduje, że komornik ponosi również odpowiedzialność za szkody wynikające z ujawnienia tajemnicy bankowej lub skarbowej i wykorzystania jej niezgodnie z przeznaczeniem.

 

Odpowiedzialność odszkodowawcza komornika za przewlekłość postępowania egzekucyjnego

Art. 15 ustawy – o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki stwierdza, że strona, której skargę o stwierdzenie przewlekłości postępowania egzekucyjnego uwzględniono, może w odrębnym postępowaniu dochodzić naprawienia szkody wynikłej ze stwierdzonej przewlekłości od Skarbu Państwa albo solidarnie od Skarbu Państwa i komornika.

 

Przedawnienie roszczeń z tytułu odpowiedzialności odszkodowawczej komornika

Jak uznał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 grudnia 2008 r., sygn. akt III CSK 193/08, art. 23 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji nie reguluje w żadnym razie kwestii związanych z przedawnieniem roszczeń odszkodowawczych przeciwko komornikom.

W takim wypadku kwestia przedawnienia regulowana jest przez art. 442 1 § 1 kc stanowiący, że roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się albo przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.

 

Należy jednak zauważyć, że § 2 art. 442 1 kc wprowadza normę, mówiącą, że jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. 

W tym przypadku, jeżeli powód podnosi, że działanie komornika miało cechy przestępstwa, a w postępowaniu karnym tego nie stwierdzono, to w takiej sytuacji sąd cywilny jest uprawniony do dokonania własnej oceny, czy zostało przestępstwo zostało popełnione (tak: wyroki Sądu Najwyższego z dnia 18 listopada 1997 r., sygn. akt l CKN 308/97 i 21 listopada 2001 r., sygn. akt II UKN 633/00, OSNP 2003, Nr 17, poz. 422).

 

 

Na temat obrony przed egzekucją komorniczą w postaci powództwa przeciwegzekucyjnego – czytaj tutaj
Na temat skargi na czynności komornika – czytaj tutaj

 

Kliknij gwiazdkę, aby dokonać oceny!

Średnia ocena 4.5 / 5. Liczba głosów: 2

Jak dotąd brak głosów! Bądź pierwszą osobą, która oceni ten artykuł.

Jeżeli post okazał się przydatny …

Dołącz do nas w mediach społecznościowych!

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Protected with IP Blacklist CloudIP Blacklist Cloud

Umówienie spotkania 9:00-19:00