Umieszczenie osoby w szpitalu psychiatrycznym bez jej zgody

Zgodnie z art. 22 ust. 1 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego przyjęcie osoby z zaburzeniami psychicznymi do szpitala psychiatrycznego następuje za jej pisemną zgodą na podstawie ważnego skierowania do szpitala, jeżeli lekarz wyznaczony do tej czynności, po osobistym zbadaniu tej osoby, stwierdzi wskazania do przyjęcia.

W przypadku braku powyższej zgody, zastosowanie znajduje art. 29 ustawy, stanowiący, że do szpitala psychiatrycznego może być również przyjęta, bez zgody wymaganej w art. 22, osoba chora psychicznie, której dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że nieprzyjęcie do szpitala spowoduje znaczne pogorszenie stanu jej zdrowia psychicznego, bądź, która jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a uzasadnione jest przewidywanie, że leczenie w szpitalu psychiatrycznym przyniesie poprawę jej stanu zdrowia. W takiej sytuacji o potrzebie przyjęcia do szpitala psychiatrycznego orzeka sąd opiekuńczy.

Orzeczenie sądu o przyjęciu do szpitala psychiatrycznego, ma więc charakter zastępczy tzn., że Sąd jest władny podjąć decyzje tylko wówczas, gdy osoba, której dotyczy art. 29 powołanej ustawy nie wyraża zgody na hospitalizacje i co, do której zachodzi, co najmniej jedna z przesłanek ściśle określonych w art. 29 ust. 1 pkt 1 i 2 tej ustawy.

Krąg osób, które mogą złożyć wniosek o umieszczenie osoby w szpitalu psychiatrycznym bez jej zgody  

W przedmiocie umieszczenia osoby w szpitalu psychiatrycznym bez jej zgody,  sąd wszczyna postępowanie na wniosek złożony przez małżonka tej osoby, jej krewnych w linii prostej, rodzeństwa, jej przedstawiciela ustawowego lub osoby sprawującej nad nią faktyczną opiekę.

Krewnymi w linii prostej są osoby pochodzące jedna od drugiej. Rozróżnia się tu linię wstępnych, czyli np. rodziców, dziadków, oraz linię zstępnych, czyli np. dzieci, wnuków, prawnuków.

Składniki wniosku o umieszczenie osoby w szpitalu psychiatrycznym bez jej zgody 

Do wniosku o umieszczenie osoby w szpitalu psychiatrycznym dołącza się orzeczenie lekarza psychiatry, szczegółowo uzasadniające potrzebę leczenia w szpitalu psychiatrycznym. Orzeczenie lekarz psychiatra wydaje na uzasadnione żądanie osoby lub organu uprawnionego do zgłoszenia wniosku o wszczęcie postępowania.

Jak stanowi art. 30 ust 2 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, w przypadku niezałączenia do wniosku orzeczenia lekarskiego lub gdy zostało ono wydane w okresie dłuższym niż 14 dni przed dniem złożenia wniosku, sąd zwraca wniosek.

Jednakże w przypadku, o którym mowa w ust. 2, jeżeli treść wniosku lub załączone do wniosku dokumenty uprawdopodabniają zasadność przyjęcia do szpitala psychiatrycznego, a złożenie orzeczenia lekarza psychiatry, nie jest możliwe, sąd zarządza poddanie osoby, której dotyczy wniosek, odpowiedniemu badaniu.

Jeżeli osoba ta odmawia poddania się badaniu, może być ono przeprowadzone bez jej zgody.  

Organ orzekający o potrzebie przyjęcia do szpitala psychiatrycznego

O konieczności przyjęcia do szpitala psychiatrycznego osoby przejawiającej zaburzenia psychiczne, bez jej zgody, orzeka sąd opiekuńczy miejsca zamieszkania tej osoby.

Ocena okoliczności uzasadniających umieszczenie osoby w szpitalu psychiatrycznym bez jej zgody  

Sąd Okręgowy w Sieradzu w postanowieniu z dnia 6 lutego 2019 r., Sygn. akt I Ca 18/19, uznał, że sąd procedujący w przedmiocie wniosku o umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym nie może ograniczać się tylko do pozna­nia wniosków końcowych biegłego psychiatry, lecz sam powinien dokonać oceny i wykazać okoliczności uzasadniające wniosek, iż nieprzyjęcie określonej osoby do szpitala spowoduje znaczne pogorszenie jej zdrowia psychicznego.  

Powód konieczny do przymusowego umieszczenia osoby w szpitalu psychiatrycznym

Wyjaśnić więc należy, że sam fakt choroby psychicznej, nawet w stadium zaawansowanym, nie jest wystarczającym powodem do „przymusowego” umieszczenia osoby chorej w szpitalu psychiatrycznym. Konieczne jest, bowiem ustalenie, m.in., że nieprzyjęcie do szpitala spowoduje znaczne pogorszenie stanu jej zdrowia psychicznego, przy czym rokowanie to musi mieć charakter kwalifikowany, w tym sensie, że musi istnieć zagrożenie „znacznym” stopniem nasilenia choroby, a nie jakimkolwiek pogorszeniem samopoczucia (tak: wyrok Sądu Rejonowego w Wieliczce z dnia 22 listopada 2017 r., Sygn. akt IV RNs 291/17).

Brak koniecznej przyczyny do przymusowego umieszczenia w szpitalu

Brak koniecznej przyczyny do przymusowego umieszczenia w szpitalu zachodzi m.in. w tedy, gdy  uczestnik postępowania jest zdolny do samodzielnej egzystencji i zaspokajania potrzeb życiowych, a  brak jest podstaw do przyjęcia, że leczenie szpitalne przyniesie poprawę stanu zdrowia uczestnika.

Brak sformułowania w opinii biegłego, że nieprzyjęcie do szpitala spowoduje znaczne pogorszenie stanu zdrowia osoby

Jeżeli opinia biegłego z zakresu psychiatrii nie zawiera wprost sformułowanej przesłanki z Art. 29 ust 2 pkt 1, stanowiącej o możliwości przyjęcia do szpitala psychiatrycznego osoby, bez jej zgody, w sytuacji, gdy dotychczasowe zachowanie tejże osoby wskazuje na to, że nieprzyjęcie do szpitala spowoduje znaczne pogorszenie stanu jej zdrowia psychicznego, to tezę o tego rodzaju zagrożeniu sąd może wyprowadzić z całokształtu treści opinii oraz wszelkich okoliczności sprawy zawisłej przed sądem (tak: Sąd Okręgowy w Sieradzu w postanowieniu z dnia 6 lutego 2019 r., Sygn. akt I Ca 18/19).

Więcej na temat opinii biegłego – czytaj tutaj.

Przyczyny przymusowego umieszczenia w szpitalu – przykłady z orzecznictwa

Sąd Okręgowy w Koninie w postanowieniu z dnia 8 grudnia 2017 r. w sprawie Sygn. akt I 1Ca 449/17 stwierdził, że podstawą do przymusowego przyjęcia do szpitala psychiatrycznego był brak wglądu uczestniczki postępowania w proces chorobowy, sporadyczne wizyty u specjalisty, nieregularna terapia farmakologiczna, bezkrytyczne podejście do występujących u niej objawów i kategoryczna odmowa przyjmowania leków innych niż przez nią aprobowane, związane z jej chorobą psychiczną.

W ocenie sądu powyższe okoliczności uzasadniały przekonanie, że jedynie umieszczenie uczestniczki w szpitalu psychiatrycznym mogło przynieść poprawę stanu jej zdrowia. Brak bowiem leczenia psychiatrycznego uczestniczki mogło spowodować znaczne pogorszenie się jej stanu psychicznego i funkcjonowania, tym bardziej w sytuacji, gdzie uczestniczka nie chciała korzystać z pomocy osób bliskich, z którymi wchodziła w coraz większe konflikty.

Koszty postępowania w sprawie o umieszczenie osoby w szpitalu psychiatrycznym bez jej zgody 

Zasadą postępowania nieprocesowego jest to, że każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie (art. 520. § 1 kpc). Jeżeli jednak uczestnicy są w różnym stopniu zainteresowani w wyniku postępowania lub interesy ich są sprzeczne, sąd może stosunkowo rozdzielić obowiązek zwrotu kosztów lub włożyć go na jednego z uczestników w całości. To samo dotyczy zwrotu kosztów postępowania wyłożonych przez uczestników (§ 2).

Sąd Okręgowy w Sieradzu w postanowieniu z dnia 6 lutego 2019 r., Sygn. akt I Ca 18/19 stwierdził jednak, że z uwagi na przedmiot sprawy o umieszczenie osoby w szpitalu psychiatrycznym bez jej zgody, w której chodzi wyłącznie o dobro tej osoby, na podstawie art. 520 § 1 k.p.c., należy ustalić, że każdy z zainteresowanych ponosi koszty związane ze swoim udziałem w postępowaniu.