Przejdź do treści
Adwokat Kraków » Blog prawny » Prawo cywilne

Ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd

 

Zgodnie z art. 52 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej.

 

Wspólność majątkowa małżonków

W myśl art. 31 kro, z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa obejmująca ich dorobek (wspólność ustawowa). Wspólność ustawowa jest ściśle związana ze stosunkiem prawnym o charakterze osobistym zachodzącym między małżonkami, mianowicie związkiem małżeńskim i jest współwłasnością łączną (art. 196 § 1 kc).

 

Jej charakterystycznymi cechami jest to, że jest to wspólność bezudziałowa i w czasie jej trwania, małżonkowie nie mogą rozporządzać swoimi prawami do majątku wspólnego i nie mogą wyzbyć się ich na rzecz osób trzecich, co więcej, stosownie do treści art. 35 kro, żadne z małżonków nie może nawet rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku ani żądać podziału majątku wspólnego.

Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

 

Utrata celu wspólności małżeńskiej majątkowej jako przesłanka ustanowienia rozdzielności majątkowej przez sąd

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 31 stycznia 2003 r., sygn. akt IV CKN 1710/00, stwierdził, że dobro rodziny jest celem ustroju małżeńskiej wspólności majątkowej, bowiem ten ustrój zapewnia jej ustabilizowaną bazę materialną i najpełniej realizuje zasadę równych praw obojga małżonków w dziedzinie stosunków majątkowych, stanowiących materialną podstawę funkcjonowania rodziny.

 

Nie znaczy to jednak, że ze względu na dobro rodziny ustrój ten powinien być utrzymywany bez względu na stan aktualnie istniejącej sytuacji majątkowej pomiędzy małżonkami.   Podstawową zatem kwestią jest to, czy wiążąca strony wspólność majątkowa stanowi ustabilizowaną bazę materialną rodziny, a więc czy spełnia funkcję leżącą u podstaw jej powołania.

 

Pojęcie ważnych powodów umożliwiających ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd

Ustawodawca nie zdefiniował pojęcia „ważnych powodów”, będących przesłanką do ustanowienia rozdzielności majątkowej przez sąd, jak również przykładowo nie wskazał takich powodów. Pojęcie ważnych powodów zostało jednak określone przez doktrynę i judykaturę.  

 

„Ważne powody” w rozumieniu art. 52 kro, to ogólnie rzecz biorąc okoliczności, które powodują, że w konkretnej sytuacji faktycznej wspólność ustawowa przestaje służyć dobru drugiego z małżonków oraz dobra założonej przez małżonków rodziny (tak: J. S. Piątowski, Stosunki majątkowe między małżonkami, Warszawa 1955, s. 140; J. Winiarz, Małżeńskie stosunki majątkowe, Warszawa 1967, s. 81; L. Stecki, Ustanie ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej, Poznań 1968, s. 12).

 

Konflikt natury osobistej między małżonkami a ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd  

W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się jednoznacznie, że za ważne powody, dające możliwość ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd  pomiędzy małżonkami, mogą być przyjęte tylko okoliczności – choćby ich źródłem były konflikty natury osobistej między małżonkami – które ze względu na ich konsekwencje w ostatecznym wyniku mają charakter majątkowy.

 

Konflikt osobisty zyskuje charakter majątkowy, gdy z jego przyczyny wykonywanie zarządu przez każde z małżonków nad ich wspólnym majątkiem jest niemożliwe lub w znacznym stopniu utrudnione, a wspólność majątkowa przestaje służyć dobru założonej przez małżeństwo rodziny (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 1972 r., sygn. akt III CRN 250/72, OSNCP 1973, nr 6, poz.113 oraz wyrok SN z dnia 5.12.1995 roku, III CRN 164/95, nie publ.).

 

Przykłady ważnych powodów umożliwiających ustanowienie przez sąd rozdzielności majątkowej

Przykłady ważnych powodów to sytuacje powstałe na skutek zachowania się jednego z małżonków polegającego na trwonieniu majątku wspólnego na skutek hulaszczego trybu życia, alkoholizmu, rażącej niegospodarności itp., uchylaniu się od pomnażania i utrzymywania substancji majątku wspólnego albo też zatrzymaniu tego majątku wyłącznie dla siebie i niedopuszczeniu współmałżonka do korzystania z niego.

 

Utrudnienia w wykonywaniu zarządu przez każdego z małżonków ich wspólnym majątkiem

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 listopada 1972 r., sygn. akt III CRN 250/72, OSN 1973, Nr 6, poz. 113, orzekł, że za ważne powodu uznać należy również takie okoliczności, które stwarzają sytuację, w której wykonywanie zarządu przez każdego z małżonków ich wspólnym majątkiem jest niemożliwe lub znacznie utrudnione.

 

Marnotrawienie majątku wspólnego a ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd

Ważnym powodem uzasadniającym ustanowienie rozdzielności majątkowej małżeńskiej na żądanie jednego z małżonków jest sytuacja, gdy drugi z nich wskutek zaniedbywania obowiązków względem rodziny lub ulegania nałogom nie przyczynia się do powstania majątku wspólnego albo majątek ten marnotrawi. Nie można jednak uznać za ważne powody okoliczności niezawinionych przez małżonka bądź też niezależnych od jego woli, w szczególności długotrwałej choroby.

 

Separacja faktyczna a możliwość ustanowienia rozdzielności majątkowej przez sąd

Zarówno w praktyce, jak i w doktrynie nie budziło nigdy wątpliwości, że separacja faktyczna małżonków mieści się w granicach „ważnego powodu” w rozumieniu art. 52 kro.  

Stan separacji będący przesłanką ustanowienia rozdzielności majątkowej przez sąd nie może przy tym mieć charakteru przejściowego. Powinien stanowić skutek trwałego rozkładu pożycia małżonków. Oznacza to, że nie każda postać (przejaw) separacji faktycznej małżonków jest ważnym powodem, ale tylko taka, która zarazem uniemożliwia im lub znacznie utrudnia współdziałanie w zarządzie ich majątkiem wspólnym (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2000 r., sygn. akt II CKN 1070/98, Prok. i Pr. 2000, Nr 4, poz. 30, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1997 r., sygn. akt III CKN 51/97, OSN 1997, nr 12, poz. 194, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 2000 r., sygn. akt III CK 126/03). Taka forma separacji stwarza bowiem zagrożenie interesów majątkowych jednego lub nawet obojga małżonków.

 

Powyższe orzecznictwo wskazuje, że nie ma znaku równości pomiędzy separacją a niemożnością współdziałania w zarządzie majątkiem wspólnym. W procesie należy wykazać za pomocą obiektywnych kryteriów, że współudział ten jest wyłączony lub utrudniony, np. wskutek rozłąki, czyli rozstania, pozostawania w oddaleniu (tak: Małżeńskie prawo majątkowe pod redakcja Jacka Ignaczewskiego, Warszawa 2008, s. 204 i n.).

 

Podstawy do domagania się rozwodu a ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd  

Przyczyną uzasadniającą w sposób dostateczny żądanie ustanowienia rozdzielności majątkowej małżeńskiej przez któregokolwiek z małżonków, jest również sytuacja, w której jeden z małżonków ma podstawy do domagania się rozwodu. Ustalenie bowiem, iż w małżeństwie nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego i że nic nie stałoby na przeszkodzie w orzeczeniu rozwodu w przypadku, gdyby wystąpiło jedno z małżonków z takim żądaniem, eliminuje możliwość oddalenia jego żądania ustanowienia rozdzielności majątkowej (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 1967 r., sygn. akt III CRN 252/67).

 

Wina wnioskującego a ustanowienie przez sąd rozdzielności majątkowej

Roszczenie o ustanowienie przez sąd rozdzielności majątkowej przysługuje niezależnie od oceny postawy żądającego. Naganność zachowania, czy też wina małżonka żądającego zniesienia wspólności nie powinna sama przez się uzasadniać oddalenia jego żądania. Byłoby to bowiem równoznaczne z zastosowaniem zasady rekryminacji (zasada, że rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia), której nie zawiera przepis art. 52 kro (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 lutego 2001 r. sygn. III CKN 398/00).

 

Z żądaniem zniesienia wspólności majątkowej małżeńskiej (ustanowienia rozdzielności) może wystąpić więc nawet małżonek wyłącznie winny separacji faktycznej.

 

Oddalenie powództwa o ustanowienie przez sąd rozdzielności majątkowej ze względu na zasady współżycia społecznego

Wina małżonka żądającego zniesienia wspólności majątkowej małżeńskiej oraz wzgląd na dobro rodziny lub pozwanego małżonka powinny być brane pod uwagę jedynie przy ocenie żądania zniesienia wspólności z punktu widzenia zasad współżycia społecznego (art. 5 kc), albowiem ugruntowanym jest w orzecznictwie, iż oddalenie powództwa w tym przedmiocie na podstawie art. 5 kc nie jest wyłączone.

 

Przy ocenie żądania zniesienia wspólności ustawowej małżeńskiej z punktu widzenia zasad współżycia społecznego powinny być brane pod uwagę między innymi takie okoliczności, jak wzgląd na dobro rodziny lub pozwanego małżonka, jak też wina małżonka, który wystąpił z żądaniem (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2014 r., sygn. akt III CSK 387/13, wyrok Sądu Najwyższego z 19 września 2000 r., sygn. akt IV CKN 100/00).

 

Moment powstania rozdzielności majątkowej

Rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia, przy czym w wyjątkowych wypadkach Sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu.

 

Ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd z datą wsteczną

W świetle art. 52 § 2 kro już sam fakt życia w rozłączeniu może uzasadniać orzeczenie przez sąd rozdzielności majątkowej z datą wsteczną. Należy przy tym podkreślić, iż wymieniony przepis nie wymaga jednoczesnego spełnienia obu warunków, tj. zaistnienia wyjątkowych wypadków i życia w rozłączeniu, tylko używa sformułowania „w szczególności”. Życie w rozłączeniu jest zatem jedyną szczególną przesłanką wskazaną przez samego ustawodawcę, która uzasadnia ustanowienie rozdzielności między małżonkami z datą wsteczną.

 

Analiza linii orzeczniczej Sądu Najwyższego wskazuje, że zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej z wcześniejszą datą, nawet poprzedzającą dzień wytoczenia powództwa, nie budzi zastrzeżeń właściwie tylko wtedy, gdy powodem zniesienia jest separacja faktyczna małżonków. Ta bowiem uznawana jest za jeden z tych ważnych powodów do zniesienia wspólności majątkowej małżeńskiej, który uniemożliwia współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym (tak: wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 28.10.1997 r. w sprawie I CKN 238/97, z dnia 13.05.1997 r. w sprawie III CKN 51/97, z dnia 13.01.2000 r. w sprawie II CKN 1070/98, z dnia 29.03.2000 r. w sprawie I CKN 542/98, z dnia 20.06.2000 r. w sprawie III CKN 287/00, z dnia 12.09.2000 r. w sprawie III CKN 373/99, z dnia 7.12.2000 r. w sprawie II CKN 401/00, z dnia 8.05.2003 r. w sprawie II CKN 78/01, z dnia 4.06.2004 r. w sprawie III CK 126/03, z dnia 4.11.2004 r. w sprawie V CK 215/04, z dnia 11.12.2008 r. w sprawie II CSK 371/08).

 

Ciężar dowodowy w sprawie ustanowienia rozdzielności majątkowej przez sąd

Ciężar wykazania ważnych powodów uzasadniających sądowe ustanowienie rozdzielności majątkowej małżeńskiej spoczywa, zgodnie z treścią art. 6 kc, na stronie powodowej.

 

Uznanie powództwa przez pozwanego w sprawie o ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd

Zgodnie z ustalonym orzecznictwem zgoda (uznanie powództwa) wyrażona przez pozwanego w sprawie o ustanowienie rozdzielności majątkowej, nie jest dla sądu wiążąca, ale podlega merytorycznej ocenie wraz z pozostałymi elementami stanu faktycznego, przy skorelowaniu jej z motywacją działania pozwanego. Koniecznym jest bowiem przeprowadzenie postępowania dowodowego pod kątem ustalenia czy zachodzą ważne powody uzasadniające uwzględnienie powództwa (tak: wyrok Sądu Rejonowego w Żaganiu z dnia 9 grudnia 2016 r., sygn. akt III RC 240/16).

 

Zgodę tę należy oceniać szczególnie ostrożnie z uwagi na skutki pozytywnego rozpoznania powództwa – zmieniające strukturę wielu aspektów prawnych nie tylko samych stron , ale i innych osób, wobec których prawomocny wyrok jest również skuteczny.

 

Żądanie wierzyciela jednego z małżonków o ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej

Art. 52 § 1a kro przewiduje możliwość ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej także na żądanie wierzyciela jednego z małżonków, jeżeli uprawdopodobni, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków.

 

Zawarcie małżeńskiej umowy majątkowej po ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd

Ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd na żądanie jednego z małżonków nie wyłącza możliwości zawarcia następnie przez małżonków umowy majątkowej małżeńskiej.

 

Jeżeli rozdzielność majątkowa została ustanowiona na żądanie wierzyciela, małżonkowie mogą zawrzeć umowę majątkową małżeńską po dokonaniu podziału majątku wspólnego lub po uzyskaniu przez wierzyciela zabezpieczenia, albo zaspokojenia wierzytelności, lub po upływie trzech lat od ustanowienia rozdzielności.

 

Inne instytucje chroniące małżonka przez wierzycielami jego współmałżonka

W obowiązującym porządku prawnym instytucja ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd nie jest jedyną możliwością obrony małżonka przed wierzycielami jego współmałżonka.

 

Jako przykład instytucji konkurencyjnej można wskazać instrument przewidziany w art. 787 kpc, stanowiący, że tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim sąd nada klauzulę wykonalności także przeciwko jej małżonkowi z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową, jeżeli wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika.

Brak zgody współmałżonka uniemożliwia więc wierzycielowi egzekucję z majątku osobistego współmałżonka.

 

Kliknij gwiazdkę, aby dokonać oceny!

Średnia ocena 0 / 5. Liczba głosów: 0

Jak dotąd brak głosów! Bądź pierwszą osobą, która oceni ten artykuł.

Jeżeli post okazał się przydatny …

Dołącz do nas w mediach społecznościowych!

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Protected with IP Blacklist CloudIP Blacklist Cloud

Umówienie spotkania 9:00-19:00