Zgodnie z art. 39 pkt 2b Kodeksu karnego jednymi ze środków karnych są zakaz kontaktowania się z określonymi osobami oraz zakaz zbliżania się do określonych osób.
Fakultatywny zakaz zbliżania i zakaz kontaktowania się z określonymi osobami
Zgodnie z art. 41a § 1 kk sąd może orzec zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz zbliżania się do określonych osób, w razie:
- skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego lub
- skazania inne przestępstwo przeciwko wolności oraz
- skazania za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy, w tym zwłaszcza przemocy wobec osoby najbliższej.
Obligatoryjny zakaz zbliżania i zakaz kontaktowania się z określonymi osobami
Przepis art. 41a § 2 kk mówi, że sąd orzeka zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz zbliżania się do określonych osób, w razie:
- skazania na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego.
Dożywotni zakaz zbliżania i zakaz kontaktowania się z określonymi osobami
Sąd może orzec zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz zbliżania się do określonych osób dożywotnio w razie ponownego skazania sprawcy w warunkach określonych w art. 41a § 2 kk, a więc przy ponownym skazaniu na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego (art. 41a § 3 kk).
Kontrola zakazów zbliżania się lub kontaktowania z określonymi osobami
Zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zbliżania się do określonych osób może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się do Policji lub innego wyznaczonego organu w określonych odstępach czasu, a zakaz zbliżania się do określonych osób – również kontrolowany w systemie dozoru elektronicznego (art. 41a § 1 kk i art. 41a § 2 kk).
Odległość od osób chronionych zakazem zbliżania
Orzekając zakaz zbliżania się do określonych osób, sąd wskazuje odległość od osób chronionych, którą skazany obowiązany jest zachować (art. 41a § 4 kk).
Okres obowiązywania zakazów zbliżania lub kontaktowania się z określonymi osobami
Zakazy kontaktowania się z określonymi osobami oraz zbliżania się do określonych osób orzeka się w latach, od roku do lat 15 (art. 43 § 1 kk).
Zakaz zbliżania i zakaz kontaktowania się a zawieszenie wykonania kary
Zawieszając wykonanie kary, sąd zobowiązuje, a jeżeli orzeka środek karny, może zobowiązać skazanego do powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób (art. 72. § 1 pkt 7a kk).
Sąd wówczas wskazuje minimalną odległość od osób chronionych, którą skazany obowiązany jest zachować.
Brak określenia w wyroku czasu trwania zakazu
Skoro środek karny w postaci zakazu zbliżania się oraz zakaz kontaktowania się z określonymi osobami, zgodnie z treścią przepisu art. 43 § 1 k.k., orzeka się w latach, od roku do lat 15, nie ulega zatem wątpliwości, że obowiązkiem sądu jest określenie czasu obowiązywania przedmiotowych zakazów, którego nie da się w inny sposób określić, jak choćby wykorzystując możliwość, jaką daje art. 13 § 1 k.k.w. i wynikająca z art. 5 § 2 k.p.k. zasada in dubio pro reo (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 2008 r., V KK 256/08, R-OSNKW 2008, poz. 2298 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 października 2014 r. sygn. akt III KK 125/14).
Nieokreślenie okresu obowiązywania środka karnego rażąco narusza przepis art. 43 § 1 k.k. w zw. z art. 39 pkt 2b k.k., co w efekcie ma istotny wpływ na treść wyroku.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 sierpnia 2017 r. sygn. akt III KK 307/17 orzekł, że Minister Sprawiedliwości-Prokurator Generalny zasadnie podnosił w zarzutach kasacyjnych „rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa materialnego, to jest art. 43 § 1 k.k. w zw. z art. 39 pkt 2b k.k., polegające na orzeczeniu wobec oskarżonego środka karnego w postaci zakazu zbliżania się do pokrzywdzonych na odległość mniejszą niż 150 metrów, bez wskazania okresu jego obowiązywania, podczas gdy przepis art. 43 § 1 k.k. obliguje do jego orzeczenia na okres od roku do lat 15. W oparciu o tak sformułowany zarzut skarżący wniósł o uchylenie wyroku Sądu Rejonowego w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy uznał za zasadny zarzut rażącego i mającego istotny wpływ na treść poddanego kontroli kasacyjnej wyroku naruszenia art. 43 § 1 k.k. w zw. z art. 39 pkt 2b k.k. Nie ulega bowiem wątpliwości, że w myśl art. 43 § 1 k.k. zakazy wymienione w art. 39 pkt 2-2b i 3 k.p.k. orzeka się w latach, od roku do lat 15. Sąd Rejonowy powinien był zatem uwzględnić treść wskazanych wyżej przepisów i określić czasokres obowiązywania orzeczonego zakazu.
Sąd Najwyższy argumentował, że przeoczenie ustawowego wymogu określenia czasu trwania zakazu wymienionego w art. 39 pkt 2b k.k. (zakaz przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, kontaktowania się z określonymi osobami, zbliżania się do określonych osób lub opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu) uznać należało za rażące uchybienie przepisom prawa karnego materialnego wskazanym w petitum skargi, a w konsekwencji – uwzględnić zawarty w niej wniosek.
Sąd przywołał przy tym jednolity pogląd wyrażany w orzecznictwie, że wnioskowanie w środku zaskarżenia o wprowadzenie do orzeczenia określenia terminu środka karnego w sytuacji, gdy w wyroku nie został on podany, oznacza, że środek ten jest złożony na korzyść oskarżonego. Brak bowiem oznaczenia terminu zakazu sprawiałby, że obowiązywałby on bez ograniczenia czasowego, zwłaszcza że w postępowaniu wykonawczym usunięcie tego uchybienia nie byłoby możliwe (tak: w tym przedmiocie wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 14 października 2014 r., III KK 124/14, LEX nr 1523391; z dnia 30 marca 2015 r., II KK 75/15, LEX nr 1659231; z dnia 16 grudnia 2015 r., II KK 344/15, LEX nr 194189; z dnia 21 marca 2017 r., IV KK 52/17, LEX nr 2252211).
Domaganie się w apelacji określenia czasu trwania środka karnego a kierunek zaskarżenia
Domaganie się określenia czasu trwania środka karnego w minimalnej wysokości (rok), w sytuacji gdy w wyroku okres obowiązywania tego środka nie został wcale określony (odnośnie okresów obowiązywania środków karnych: art. 43 § 1 k.k., art. 42 § 4 k.k.), jest zgodne z kierunkiem zaskarżenia (na korzyść skazanego), albowiem brak określenia w wyroku czasu trwania środka karnego sprawia, iż środek ten obowiązuje bez żadnych ograniczeń czasowych (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 października 2014 r. sygn. akt III KK 125/14).
Brak określenia w wyroku czasu trwania zakazu a możliwość orzeczenia zakazu w najkrótszym możliwym wymiarze
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 lutego 2021 r., sygn. akt IV KK 520/20 wskazał, że w przypadku braku określenia czasu trwania zakazu brak jest podstaw do przyjęcia, że skoro w wyroku nie określono czasu trwania środka karnego, to należy go zastosować w jak najkrótszym możliwym terminie (tak też: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 sierpnia 2017 r., III KK 307/17, LEX nr 2338018; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2015 r., III KK 299/15, LEX nr 1813440).
Sąd Najwyższy dodał, że nie jest możliwe konwalidowanie tego uchybienia w postępowaniu wykonawczym w trybie art. 13 § 1 k.k.w., skoro zgodnie z ustawą czas trwania środka karnego powinien zostać określony w wyroku (tak też: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 sierpnia 2018 r., III KK 437/18, LEX nr 2539896 i powołane tam orzecznictwo).
Konsekwencje niestosowania się do zakazu zbliżania lub kontaktowania
Stosownie do art. 244 kk kto nie stosuje się do orzeczonego przez sąd zakazu kontaktowania się z określonymi osobami lub zakazu zbliżania się do określonych osób podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Zakaz zbliżania się i zakaz kontaktowania z danymi osobami jako środki zapobiegawcze
Środki zapobiegawcze można stosować w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, a wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa; można je stosować tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo (art. 249 § 1 kpk).
Zgodnie z art. 249 § 2 kpk, oddany pod dozór ma obowiązek stosowania się do wymagań zawartych w postanowieniu sądu lub prokuratora. Obowiązek ten może polegać m.in. na zakazie kontaktowania się z pokrzywdzonym lub z innymi osobami lub zakazie zbliżania się do określonych osób na wskazaną odległość.
Zakaz zbliżania się i zakaz kontaktowania z osobami jako obowiązki okresu próby przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary
Art. 72 § 1 kk stanowi, że zawieszając wykonanie kary, sąd zobowiązuje, a jeżeli orzeka środek karny, może zobowiązać skazanego do powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób (pkt 7a).
Nakładając powyższy obowiązek, sąd wskazuje minimalną odległość od osób chronionych, którą skazany obowiązany jest zachować (§ 1a).
Konsekwencje niestosowania się do zakazu zbliżania lub kontaktowania orzeczonego przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary
Sąd może zarządzić wykonanie kary, jeżeli skazany w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności jeżeli uchyla się od wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych (art. 75 § 2 kk).
Sąd zarządza wykonanie kary, jeżeli powyższe okoliczności zaistnieją po udzieleniu skazanemu pisemnego upomnienia przez sądowego kuratora zawodowego, chyba że przemawiają przeciwko temu szczególne względy (§ 2a).
