Przejdź do treści
Adwokat Kraków » Blog prawny » Prawo karne

Kasacja w postępowaniu karnym wykonawczym

 

Podmioty uprawnione do złożenia kasacji w postępowaniu karnym wykonawczym

Jak przyjmuje orzecznictwo i doktryna, zapadłe w postępowaniu karnym wykonawczym postanowienia kończące postępowanie mogą podlegać kontroli kasacyjnej jedynie w trybie przewidzianym w art. 521 kpk (tzw. kasacji nadzwyczajnej). Przepis ten określa inne (względem stron postępowania, którym przysługuje prawo do tzw. kasacji zwykłej określonej w art. 519 kpk) podmioty uprawnione do wniesienia kasacji od orzeczenia, którymi to podmiotami są Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka).

 

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 7 lutego 2013 r. sygn. akt II KK 144/12 stwierdził, że kasacja wnoszona na podstawie art. 521 k.p.k. ma wyjątkowy status w stosunku do kasacji wnoszonych przez strony, które i tak są środkami zaskarżenia o nadzwyczajnym charakterze. Kasacja wnoszona na podstawie art. 521 k.p.k., w odniesieniu do której używa się zresztą określenia kasacja nadzwyczajna, może być bowiem wniesiona od każdego prawomocnego orzeczenia sądu kończącego postępowanie. Kasacji tej nie dotyczą ograniczenia wskazane w art. 523 § 2 i 3 k.p.k., może być także wniesiona od orzeczenia, a więc zarówno wyroku, jak i postanowienia wydanego przez sąd pierwszej instancji, które nie były poddane kontroli odwoławczej; pozostałe kasacje mogą być wniesione jedynie od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego kończącego postępowanie.

Postanowienia wydawane w tej fazie postępowania podlegać mogą kontroli kasacyjnej jedynie w trybie przewidzianym w art. 521 k.p.k. (tak też: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 2010 r., sygn. akt III KZ 90/10, R-OSNKW 2010, poz. 2206).

 

Inne podmioty uprawnione do wniesienia kasacji (nadzwyczajnej) od każdego prawomocnego orzeczenia sądu kończącego postępowanie)

Prokurator Generalny, a także Rzecznik Praw Obywatelskich może wnieść kasację (tzw. kasację nadzwyczajną) od każdego prawomocnego orzeczenia sądu kończącego postępowanie (Art. 521 § 1 kpk). Rzecznik Praw Dziecka może wnieść kasację od każdego prawomocnego orzeczenia sądu kończącego postępowanie, jeżeli przez wydanie orzeczenia doszło do naruszenia praw dziecka (§ 2).

Zasięg kasacji podmiotów kwalifikowanych jest zatem znacznie szerszy niż przysługujący stronom na mocy art. 519 kpk, gdzie mowa jest wyłącznie o określonych podstawach kasacyjnych.

 

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 3 kwietnia 1996 r. sygn. akt II KKN 3/96, OSNKW 1996, Nr 5-6, poz. 32 uznał, że podmioty kwalifikowane mogą wnieść kasację od prawomocnych orzeczeń — wyroków i postanowień — kończących postępowanie sądowe, niezależnie od tego, czy wydane zostały przez sąd pierwszej, czy drugiej instancji.

Z kolei w wyroku z dnia 29 lipca 2010 r. sygn. akt III KZ 60/10, OSNwSK 2010, poz. 152 Sąd Najwyższy orzekł, że podmioty uprawnione do wniesienia kasacji nadzwyczajnej decydują o jej wniesieniu w sposób samodzielny i autonomiczny, jakkolwiek mogą to uczynić także w związku ze stosownym, skierowanym do nich, pismem skazanego. Strona, podejmując starania o ewentualne wzruszenie prawomocnego postanowienia sądowego, może jedynie złożyć do jednego z tych podmiotów prośbę o wniesienie skargi kasacyjnej. Prośba tego rodzaju nie obliguje jednak wskazanych organów do wniesienia kasacji.

 

Ustawa nie zalicza przy tym do orzeczeń zarządzeń prezesa sądu, przewodniczącego wydziału, przewodniczącego składu sądzącego lub upoważnionego sędziego (zob. art. 93 § 2 KPK), ani też poleceń wydanych przez sąd lub prokuratora (zob. art. 93 § 4 KPK) – w tych przypadkach zarządzenia są zaskarżalne jedynie wówczas, gdy ustawa wyraźnie tak stanowi (art. 466 i 467 KPK) (tak: T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego oraz ustawa o świadku koronnym. Komentarz, Warszawa 2008, wyd. 5, s. 895-896; J. Grajewski, S. Steinborn, [w:] J. Grajewski, L.K. Paprzycki (red.), S. Steinborn, Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Warszawa 2013, wyd. 3, t. 2, s. 31-32)

 

Podstawa stosowania przepisów o kasacji w postępowaniu karnym wykonawczym

Kodeks karny wykonawczy w art. 1 § 2 stanowi, że w postępowaniu wykonawczym w kwestiach nieuregulowanych w tymże kodeksie stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego. Zasada subsydiarności stosowania przepisów Kodeksu postępowania karnego oznacza, że w pełni możliwe jest korzystanie z dorobku doktryny procesu karnego i licznego orzecznictwa podjętego na gruncie tego aktu prawnego.

 

Pojęcie orzeczenia kończącego postępowanie

Jak wskazuje się w orzecznictwie, orzeczeniami kończącymi postępowanie są nie tylko wyroki i postanowienia rozstrzygające w przedmiocie głównego nurtu postępowania, a więc m.in. wyroki skazujące, uniewinniające lub postanowienia o umorzeniu postępowania. Kończą postępowanie także prawomocne orzeczenia wydawane w innych, także pobocznych nurtach procesu, pod warunkiem, że definitywnie zamykają rozpoznanie danej kwestii, powodując trwałe skutki.

Dotyczy to także w ograniczonym zakresie postępowania wykonawczego w odniesieniu do postanowień wydawanych w toku postępowania wykonawczego – kasacja nadzwyczajna przysługuje wówczas, gdy są to postanowienia powodujące trwałe przekształcenie kary, to jest sposobu lub trybu jej wykonywania, które jednocześnie nie podlegają korygowaniu na podstawie art. 24 kkw (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2013 r., sygn. akt II KK 144/12, OSNKW 2013, z. 6, poz. 47).

 

Jak wskazuje Z. Doda (w: Rewizja nadzwyczajna w polskim procesie karnym, Warszawa 1972, s. 132–133) w doktrynie, jak i w orzecznictwie została przyjęta koncepcja, że prawomocne postanowienie wykonawcze posiada atrybut kończącego postępowanie, jeśli powoduje trwałe przekształcenie sposobu lub trybu wykonywania kary albo innego środka.

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 14 lutego 2018 r., sygn. akt IV KK 537/17 stwierdził, że niewątpliwie postanowienie Sądu Okręgowego utrzymujące w mocy postanowienie Sądu Rejonowego w przedmiocie warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności, o którym mowa w art. 152 § 1 k.k.w. (jeżeli w wyroku nie określono zastępczej kary pozbawienia wolności albo jeżeli grzywna została uiszczona lub ściągnięta w drodze egzekucji tylko w części, sąd określa wymiar zastępczej kary pozbawienia wolności), zawierające rozstrzygnięcie mające dla skazanego charakter negatywny, jest tego rodzaju orzeczeniem (od którego przysługuje kasacja). W trwały sposób przekształca bowiem wykonanie wymierzonej skazanemu kary pozbawienia wolności oraz nie podlega korekcie w trybie art. 24 kkw, ponieważ wskazania zawarte w kasacji dotyczą kwestii prawnych, a nie nowych lub uprzednio nieznanych przesłanek natury faktycznej.

 

Powyższe orzeczenie Sądu Najwyższego zapadło na kanwie rażącego naruszenia art. 152 § 1 kkw w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 lipca 2015 r. i art. 4 § 1 k.k., a to wobec błędnego uznania, że reguły intertemporalne określone w art. 4 § 1 k.k. nie mają zastosowania do uregulowań zawartych w art. 152 § 1 kkw. Jak jednak wskazał wprost Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 19 stycznia 2017 r. (I KZP 13/16, OSNKW z 2017 r., z. 2, poz. 9): przepis art. 152 § 1 kkw jako wysławiający normę o charakterze materialnoprawnym objęty jest gwarancjami wynikającymi z treści art. 4 § 1 kk (w tej kwestii podobnie: postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 21 marca 2017 r., III KK 415/16, LEX nr 2258026; z dnia 23 maja 2017 r., III KK 156/17, LEX nr 2298277).

 

Postanowienia w postępowaniu wykonawczym od których przysługuje kasacja

Do postanowień kończących postępowanie, od których przysługuje kasacja (kasacja nadzwyczajna, wnoszona nie przez stronę, lecz podmioty kwalifikowane*), można zaliczyć postanowienia mające za przedmiot (tak: Palestra 7-8/2012):

  • warunkowe przedterminowe zwolnienie (tak: Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 28 lutego 1998 r., II KZ 16/97, „Wokanda” 1997, nr 1–2, poz. 1 i z 28 lutego 1997 r., II KZ 16/97, „Wokanda” 1998, nr 5, s. 16), oraz odmowę jego udzielenia;
  • zatarcie skazania (tak: Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 29 października 1971 r., sygn. akt VI KZP 105/70, OSNKW 1972, nr 2, poz. 21);
  • zarządzenie wykonania kary warunkowo zawieszonej (tak: Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia z 20 kwietnia 1971 r., sygn. akt V KRN 81/71, OSNKW 1971, nr 7–8, poz. 11) – kary pozbawienia wolności, ograniczenia wolności, grzywny i odmowy zarządzenia wykonania tych kar;
  • umorzenie kary grzywny (tak: Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 7 lutego 2013 r., sygn. akt II KK 144/12, Legalis);
  • stosowania środka zabezpieczającego w wypadku umorzenia postępowania przygotowawczego z powodu niepoczytalności sprawcy (art. 324);

 

Do postanowień kończących postępowanie wykonawcze, w takim rozumieniu, jakie zostało wyżej zaprezentowane, należą postanowienia w przedmiocie odwołania warunkowego przedterminowego zwolnienia, zarządzenia wykonania kary zastępczej, umorzenia postępowania wykonawczego, umorzenia grzywny, skrócenia wykonywania środków karnych, warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności na podstawie art. 152 k.k.w.

 

Możliwość skorzystania ze środka nadzwyczajnego w postępowaniu wykonawczym nie wynika z faktu, że są to postanowienia kończące to postępowanie, lecz wydanie stosownego orzeczenia powoduje trwałe przekształcenie sposobu lub trybu wykonania kary (tak: W. Grzeszczyk, Kasacja w procesie karnym, Warszawa 2001, s. 49).

 

Postanowienia skutkujące przesunięciem w czasie wykonywania kary  

Wskazany wyżej element trwałości nie występuje w postanowieniach mogących jedynie skutkować pewne „przesunięcie w czasie” wykonywania kary czy innych środków. Postanowieniami, które takiego elementu trwałości nie zawierają, a zatem nie podlegają zaskarżeniu w trybie kasacji, są postanowienia w przedmiocie:

  • odroczenia wykonania kary,
  • udzielenia przerwy w odbywaniu odbywaniu kary,
  • zawieszenia postępowania wykonawczego ,
  • rozłożenia grzywny na raty itp.,
  • oraz inne, niekończące postępowania.

 

Zmiana lub uchylenie postanowienia z powodu nowych okoliczności a kasacja

Kasacja, w przeciwieństwie do instytucji z art. 24 kkw, opiera się na naruszeniu prawa, a nie okoliczności faktycznych. W sytuacji zaistnienia zarzutów co do przesłanek faktycznych, jako uregulowanej w Kodeksie karnym wykonawczym, stosowanie przepisów o kasacji (podobnie jak o wznowieniu postępowania) zostaje wyłączone.

 

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 5 lutego 2003 r., V KK 241/02, OSNKW 2003, nr 5–6, poz. 49 oraz w: Prokuratura i Prawo 10, 2007 stwierdził, że nie sposób wyobrazić sobie sytuacji, aby było możliwe „równoległe” stosowanie instytucji kasacji i wzruszania postanowień przewidzianego w art. 24 kkw. Groziłoby to jednoczesnym wszczynaniem dwóch postępowań w tej samej sprawie przez różne organy i wydaniem w nich niezgodnych orzeczeń. Zagrożenie to dostrzegł Sąd Najwyższy i słusznie uznał, że z uwagi na treść art. 1 § 2 kkw oraz podstawy kasacji określone w art. 523 § 1 kpk niedopuszczalne jest zaskarżenie kasacją prawomocnych postanowień sądu wydanych w postępowaniu wykonawczym w zakresie, w jakim podlegają one korygowaniu w trybie przewidzianym w art. 24 § 1 kkw

 

Środek reformacji postanowień wydanych w postępowaniu wykonawczym (art. 24 kkw)

Art. 24 kkw przewiduje szczególny środek reformacji postanowień wydanych w postępowaniu wykonawczym. Nie jest on środkiem zaskarżania, lecz inicjowanym z urzędu lub na wniosek podmiotów wskazanych w art. 19 kkw (prokuratora, skazanego albo jego obrońcy oraz z urzędu, a jeżeli ustawa tak stanowi – na wniosek innych osób) środkiem kontroli i wzruszania postanowień wydawanych w postępowaniu wykonawczym, będącym wyrazem obowiązywania także w tym postępowaniu zasady prawdy materialnej, z tym że ograniczonym do badania wyłącznie okoliczności faktycznych, nowych lub nieznanych sądowi w czasie orzekania. Jest to też jedna z form realizacji w postępowaniu wykonawczym zasady elastycznej modyfikacji kar i innych środków penalnych (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 1996 r., sygn. akt III KRN 1/96, OSNKW 1996, nr 5–6, poz. 26).

W zakresie, w jakim ma zastosowanie art. 24 kkw, niedopuszczalne jest reformowanie postanowień w trybie kasacji lub wznowienia postępowania.

 

Skoro w trybie art. 24 k.k.w. nie mogą być korygowane błędy prawne, prokurator, dostrzegając wadliwe prawomocne postanowienie wydane w postępowaniu wykonawczym, które nie może być konwalidowane w opisanym trybie, może korzystając z normy odsyłającej zawartej w art. 1 § 2 k.k.w. złożyć wniosek o wznowienie postępowania bądź skargę kasacyjną. Wybór odpowiedniego nadzwyczajnego środka zaskarżenia zależny jest od wady prawnej prawomocnego orzeczenia (tak: Ewelina Kutek, Inicjowanie przez prokuratora zmiany lub uchylenia postanowienia w trybie art. 24 § 1 k.k.w. oraz wzruszanie prawomocnych orzeczeń wydanych w postępowaniu karnym wykonawczym Katedra Prawa Karnego Wykonawczego, Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego).

Przepis art. 24 § 1 K.k.w. daje sądowi możliwość w każdym czasie zmiany lub uchylenia poprzedniego postanowienia wydanego w toku postępowania wykonawczego, jeżeli ujawnią się nowe, poprzednio nieznane okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Ten szczególny tryb wzruszania orzeczeń sądowych wydanych w toku postępowania wykonawczego dotyczy nie tylko postanowień wydanych na podstawie przepisów Kodeksu karnego wykonawczego, ale również tych orzeczeń, których materialna podstawa określona jest w Kodeksie karnym, a które nieodłącznie związane są z postępowaniem wykonawczym.

 

Omawiany przepis ma pierwszeństwo stosowania w postępowaniu wykonawczym przed instytucjami przewidującymi możliwość wzruszania prawomocnych postanowień, unormowanymi w Kodeksie postępowania karnego (kasacją, wznowieniem postępowania). W trybie art. 24 k.k.w. nie mogą być jednak korygowane błędy prawne. Zgodzić się należy również z poglądem, że postępowanie o zmianę lub uchylenie prawomocnego orzeczenia w stadium wykonawczym w trybie art. 24 K.k.w. jest podobne do czynności o wznowienia postępowania z Rozdziału 56 Kodeksu postępowania karnego. Zanim sąd podejmie decyzję w omawianym trybie, winien wcześniej sprecyzować, jakie nowe lub poprzednio nieznane okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia zostały zgłoszone, ustalić, czy są prawdziwe, i ocenić, czy mają znaczenie dla badanego rozstrzygnięcia, to jest czy stwierdzenie ich spowodowałoby wydanie orzeczenia o odmiennej treści (tak: Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości na zapytanie nr 1826 w sprawie możliwości zmiany postanowienia o zamianie kary ograniczenia wolności na zastępczą karę pozbawienia wolności w trybie art. 24 kkw).

 

Reasumpcja postępowania w trybie art. 24 kkw może natomiast dotyczyć takich postanowień, których materialna podstawa jest wprawdzie określona w Kodeksie karnym, a nie w Kodeksie karnym wykonawczym, ale tryb postępowania wykonawczego w tych kwestiach określają przepisy tego drugiego Kodeksu. Przykładem takich postępowań może być uchylenie lub zmiana postanowienia w przedmiocie:

  • zarządzenia wykonania kary warunkowo zawieszonej (art. 75 k.k.),
  • warunkowego przedterminowego zwolnienia (art. 77 i nast., 95 § 3 i 98 k.k.),
  • zwolnienia z odbycia reszty kary ograniczenia wolności (art. 83 k.k.),
  • uznania środka karnego za wykonany (art. 84 i 84a k.k.),
  • wykonania środka zabezpieczającego określonego w art. 95a § 1 k.k. (art. 95a § 2 k.k.),
  • zatarcia skazania na wniosek (art. 107 § 2 i 4 k.k.).

(tak: S. Pawela, Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 1996 r., sygn. akt III KRN 1/96, OSP 1996, nr 10, s. 185, oraz w: Prokuratura i Prawo 10, 2007).

 

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 7 lutego 2013 r. sygn. akt II KK 144/12 podkreślił, że przyjmuje się, iż w odniesieniu do postanowień wydawanych w toku postępowania wykonawczego kasacja nadzwyczajna przysługuje wówczas, gdy są to postanowienia powodujące trwałe przekształcenie kary, to jest sposobu lub trybu jej wykonywania, które jednocześnie nie podlegają korygowaniu na podstawie art. 24 k.k.w. Prawomocne postanowienie o umorzeniu grzywny wymierzonej skazanemu ma w sobie ten element trwałości, postanowienie to powoduje bowiem, że kara grzywny wymierzona skazanemu nie będzie wykonywana. Jednocześnie orzeczenie to nie może podlegać zmianie w trybie przewidzianym w art. 24 k.k.w

 

Przesłanki wniesienia kasacji określone w kpk

W przeciwieństwie do wspomnianej instytucji z art. 24 kkw, kasacja, zgodnie z art. 523 § 1 kpk może być wniesiona tylko z powodu uchybień wymienionych w art. 439 kpk tj. gdy:

  • w wydaniu orzeczenia brała udział osoba nieuprawniona lub niezdolna do orzekania bądź podlegająca wyłączeniu na podstawie art. 40;
  • sąd był nienależycie obsadzony lub którykolwiek z jego członków nie był obecny na całej rozprawie; 
  • sąd powszechny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu szczególnego albo sąd szczególny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu powszechnego;
  • sąd niższego rzędu orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu;
  • orzeczono karę, środek karny, środek kompensacyjny lub środek zabezpieczający nieznane ustawie;
  • zapadło z naruszeniem zasady większości głosów lub nie zostało podpisane przez którąkolwiek z osób biorących udział w jego wydaniu;
  • zachodzi sprzeczność w treści orzeczenia, uniemożliwiająca jego wykonanie;
  • zostało wydane pomimo to, że postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało już prawomocnie zakończone;
  • zachodzi jedna z okoliczności wyłączających postępowanie, określonych w art. 17 § 1 pkt 5, 6 i 8–11;
  • oskarżony w postępowaniu sądowym nie miał obrońcy w wypadkach określonych w art. 79 § 1 i 2 oraz art. 80 lub obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których jego udział był obowiązkowy;
  • sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa;
  • lub innego rażącego naruszenia prawa, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na treść orzeczenia. Kasacja nie może być wniesiona wyłącznie z powodu niewspółmierności kary (co jednak nie dotyczy kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego w sprawach o zbrodnie).

 

 

 

 

    

Kliknij gwiazdkę, aby dokonać oceny!

Średnia ocena 0 / 5. Liczba głosów: 0

Jak dotąd brak głosów! Bądź pierwszą osobą, która oceni ten artykuł.

Jeżeli post okazał się przydatny …

Dołącz do nas w mediach społecznościowych!

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Protected with IP Blacklist CloudIP Blacklist Cloud

Umówienie spotkania 9:00-19:00