Zniszczenie rzeczy lub uszkodzenie – opis przestępstwa

Zniszczenie rzeczy, uszkodzenie rzeczy lub uczynienie jej niezdatną do użytku to przestępstwo stypizowane w art. 288 kodeksu karnego. Przestępstwo to ma charakter skutkowy – prowadzi do określonej zmiany w świecie rzeczywistym – wywołuje dany rezultat.

Zniszczenie rzeczy ma charakter powszechny – może zostać popełnione przez każdą osobę zdolną do ponoszenia odpowiedzialności karnej.

Gdy wywołana szkoda nie przekracza kwoty 800 złotych, zachowanie to może być poczytane jako wykroczenie z art. 124 kw.

Rodzaj rzeczy będącej przedmiotem przestępstwa

Przedmiotem ochrony przestępstwa zniszczenia rzeczy z art. 288 k.k. jest mienie. Mienie występuje tu w szerokim znaczeniu. Odwołując się do definicji cywilistycznej z art. 44 kodeksu cywilnego, mieniem jest własność i inne prawa majątkowe (podobnie: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2003 r., sygn. akt III KK 165/03, Prokuratura i Prawo 2004, nr 3, poz. 7; Marek Kulik, Przestępstwo i wykroczenie uszkodzenia rzeczy, str. 27 i nast.).

Przepis art. 288 § 1 k.k. chroni także posiadanie, będące atrybutem własności, które może być faktycznie przekazane innemu podmiotowi, na przykład najemcy, użytkownikowi, czy też najemcy (podobnie: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2003 r., sygn. akt III KK 165/03, LEX nr 140098).

Zniszczenie rzeczy (uszkodzenie rzeczy) jako czyn zabroniony nie ogranicza się jedynie do rzeczy ruchomych. Należy uznać, że przedmiot ochrony tego przestępstwa obejmuje także rzeczy nieruchome (podobnie: wyrok Sądu Rejonowego Gdańsk-Południe w Gdańsku II Wydział Karny z dnia 1 kwietnia 2016 r., sygn. akt II K 490/15).

Zniszczenie rzeczy a forma zamiaru

Zniszczenie rzeczy (uszkodzenie rzeczy) może nastąpić zarówno w formie zamiaru bezpośredniego, jak i ewentualnego (podobnie: M. Szwarczyk, Komentarz do art. 288 Kodeksu karnego, LEX).

A zatem nieuświadamianie sobie przez sprawcę chociażby możliwości spowodowania swoim zachowaniem któregokolwiek ze znamion przestępstwa zniszczenia rzeczy oznacza niewypełnienie elementów decydujących o stronie podmiotowej tego przestępstwa i w konsekwencji niemożność przypisania go sprawcy (podobnie: wyrok Sądu Rejonowego w Kędzierzynie Koźlu z dnia 15 lipca 2015, sygn. akt II K 1084/12).

Jak stwierdził Andrzej Zoll (w: Andrzej Zoll [red.], Kodeks karny. Część szczególna. Tom III. Komentarz do art. 278-363 k.k., Zakamycze, 2006), sprawca musi więc obejmować umyślnością desygnaty wszystkich znamion typu czynu zabronionego, w tym także skutek w postaci zniszczenia, uszkodzenia lub uczynienia niezdatną do użytku rzeczy, w stosunku do której podejmuje swoje zachowanie

Dla charakterystyki strony podmiotowej przy przestępstwie zniszczenia lub uszkodzenia rzeczy nie ma znaczenia cel i motywacja sprawcy (podobnie: wyrok Sądu Rejonowego w Biskupcu z dnia 6 października 2017 r. sygn. akt II K 158/17)

Zniszczenie rzeczy – definicja

Zniszczenie rzeczy oznacza nie tylko jej całkowite unicestwienie, ale także zmianę jej właściwości prowadzącą do stanu, w którym rzecz nie nadaje się już do użytku zgodnego z jej pierwotnym przeznaczeniem.

Uszkodzenie rzeczy – definicja

Uszkodzenie rzeczy to doprowadzenie jej do stanu, w którym ograniczone są jej właściwości użytkowe lub przeznaczenie. Uszkodzenie ma więc charakter odwracalny (podobnie: art. 288 kk, Konarska-Wrzosek Violetta (red.), Kodeks karny. Komentarz, LexPolonica).

Uczynienie rzeczy niezdatną do użytku – definicja

Uczynienie rzeczy niezdatną do użytku to pozbawienie jej możliwości normalnego funkcjonowania (tak: Andrzej Marek, Kodeks karny. Komentarz, s. 520).

Zniszczenie rzeczy a szkoda majątkowa

Szkoda majątkowa w kontekście przestępstwa zniszczenia rzeczy (uszkodzenia rzeczy) to zarówno strata rzeczywista (damnum emergens – czyli zmniejszenie się aktywów majątku przez ubytek, utratę lub zniszczenie jego poszczególnych składników, bądź też zwiększenie się pasywów), jak i utracone korzyści (lucrum cessans). Szkoda majątkowa jest warunkiem koniecznym przypisania sprawcy odpowiedzialności za czyn z art. 288 k.k. (podobnie: M. Kulik., Z prawnokarnej problematyki graffiti, „Prokuratura i Prawo” 2001, nr 2, s. 78).

W związku z powyższym przyjąć należy, że szkoda spowodowania zniszczeniem lub uszkodzeniem rzeczy może być większa niż wartość samej rzeczy. Takie założenie wyraził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 21 czerwca 1995 r., sygn. akt I KZP 22/95, OSNKW 1995, nr 9-10, poz. 58, gdzie stwierdził, że szkoda wynikła z przestępstwa obejmuje także utracony zysk, wyrażający się w udaremnieniu powiększania majątku.

Wymiar kary za zniszczenie rzeczy lub uszkodzenie

Na kanwie sprawy dotyczącej czynu uszkodzenia drzwi wejściowych do windy w bloku mieszkalnym, poprzez wyrycie na nich symbolu klubu piłkarskiego, Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi – Północ w Warszawie w wyroku z dnia 22 lipca 2016 r., sygn. akt IV K 268/16 za okoliczność obciążającą uznał znaczny rozmiar wyrządzonej szkody, a także działanie z wyjątkowo niskich pobudek, mające charakter niczym nieuzasadnionego wandalizmu i działania antyspołecznego. Za istotną okoliczność sąd ten uznał też, że oskarżony uszkodził rzecz będącą częścią nieruchomości wspólnej, z której korzysta szereg osób, co wpływa na ocenę społecznej szkodliwości czynu.

Zniszczenie rzeczy wspólnej

Dla przypisania sprawcy odpowiedzialności karnej za przestępstwo z art. 288 § 1 k.k. wymagane jest, aby rzecz nie stanowiła jego własności. Tym niemniej czynność wykonawcza przestępstwa zniszczenia rzeczy może oddziaływać na rzecz stanowiącą współwłasność sprawcy i innej osoby (podobnie: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 1997 r., sygn. akt III KKN 241/96, OSP 1998, z. 5, poz. 95; M. Kulik, Przestępstwo i wykroczenie uszkodzenia rzeczy, s. 93).

Możliwość naprawienia rzeczy a byt przestępstwa

To, że rzecz może zostać potencjalnie naprawiona, nie niweluje zaistnienia opisywanego przestępstwa. Zniszczenie rzeczy ma bowiem miejsce wtedy, gdy dana rzecz nie może być już używana do swojego typowego przeznaczenia lub gdy takie używanie rzeczy jest znacznie utrudnione – nawet, jeżeli przy nakładzie pracy lub środków można przywrócić jej poprzedni stan. Zniszczenie rzeczy lub uszkodzenie rzeczy polega zatem na redukcji jej funkcjonalności, a nie na naruszeniu jej materii (podobnie: Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie w wyroku z dnia 26 czerwca 2019 r., sygn. akt VI Ka 984/18, oraz M. Kulik w: Kodeks Karny. Komentarz, red. M. Mozgawa).

Wymiar kary za zniszczenie rzeczy

Karą za przestępstwo uszkodzenia rzeczy, zniszczenia rzeczy lub uczynienia jej niezdatną do użytku jest pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Tryb ścigania przestępstwa

Ściganie tego przestępstwa następuje na wniosek pokrzywdzonego (wyjątek stanowi tu czyn przerwania lub uszkodzenia kabla podmorskiego, oraz naruszenia przepisów obowiązujących przy zakładaniu lub naprawie takiego kabla stypizowany w § 3 art. 288 k.k.).

Uszkodzenie lub zniszczenie rzeczy jako wykroczenie

Po nowelizacji kodeksu karnego, która weszła w życie z dniem 1 października 2023 r., jeżeli szkoda nie przekracza 800 złotych, umyślne uszkadzanie, niszczenie lub czynienie rzeczy niezdatną do użytku jest wykroczeniem z art. 124 § 1 kodeksu wykroczeń, za które przysługuje kara aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.

Wykroczenie to jest zatem tzw. czynem przepołowionym, przy którym sprawca ponosi odpowiedzialność na zasadzie art. 124 § 1 k.w, jeśli wartość szkody nie przekracza 800 zł. Jeśli  natomiast przewyższa ona tę kwotę, sprawca dopuszcza się przestępstwa wskazanego w art. 288 k.k. (podobnie: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 października 1972 r., sygn. akt VI KZP 41/72, OSNKW 1973, nr 1, poz. 4).

Podkreślenia wymaga, że granicą wykroczenia jest tu wysokość szkody, a nie wartość uszkodzonej rzeczy (podobnie: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 października 1998 r., sygn. akt III KKN 146/97, Prokuratura i Prawo -wkł. 1999, nr 2, poz. 16).

Zniszczenie rzeczy a odszkodowanie

Natomiast w razie dopuszczenia się przez sprawcę zniszczenia rzeczy w formie wykroczenia, sąd może orzec obowiązek zapłaty równowartości wyrządzonej szkody lub obowiązek przywrócenia do stanu poprzedniego.