Cele Procedury Niebieskie Karty

Podejmowanie interwencji w środowisku wobec rodziny dotkniętej przemocą odbywa się w oparciu o procedurę Niebieskie Karty i nie wymaga zgody osoby dotkniętej przemocą w rodzinie. Procedura Niebieskie Karty obejmuje ogół czynności podejmowanych i realizowanych przez przedstawicieli jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, Policji, oświaty i ochrony zdrowia, w związku z uzasadnionym podejrzeniem zaistnienia przemocy w rodzinie.

Wszczęcie procedury Niebieskie Karty

Wszczęcie procedury następuje przez wypełnienie formularza Niebieska Karta – A przez przedstawiciela jednego z wymienionych organów w przypadku powzięcia, w toku prowadzonych czynności służbowych lub zawodowych, podejrzenia stosowania przemocy wobec członków rodziny lub w wyniku zgłoszenia dokonanego przez członka rodziny lub przez osobę będącą świadkiem przemocy w rodzinie. Następuje to w obecności osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie. W przypadku jednak braku możliwości wypełnienia formularza z uwagi na nieobecność osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, stan jej zdrowia lub ze względu na zagrożenie jej życia lub zdrowia, jego wypełnienie następuje niezwłocznie po nawiązaniu bezpośredniego kontaktu z tą osobą lub po ustaniu przyczyny uniemożliwiającej jego wypełnienie.
Gdy niemożliwym jest nawiązanie bezpośredniego kontaktu wypełnienie formularza następuje bez udziału tej osoby.

Wszczynając procedurę, podejmuje się działania interwencyjne mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa osobie, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie. Rozmowę z taką osobą przeprowadza się w warunkach gwarantujących swobodę wypowiedzi i poszanowanie godności tej osoby oraz zapewniających jej bezpieczeństwo.

Rola zespołu interdyscyplinarnego

Zespół interdyscyplinarny realizuje działania określone w gminnym programie przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie. Zadaniem zespołu jest integrowanie i koordynowanie działań podmiotów zaangażowanych w działania na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie, w szczególności przez diagnozowanie problemu przemocy w rodzinie, podejmowanie działań w środowisku zagrożonym przemocą w rodzinie mających na celu przeciwdziałanie temu zjawisku, inicjowanie działań w stosunku do osób stosujących przemoc w rodzinie itp. W skład zespołu interdyscyplinarnego wchodzą przedstawiciele jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, Policji, oświaty, ochrony zdrowia i organizacji pozarządowych.
Przedstawiciele podmiotów wszczynających procedurę Niebieskie Karty działają w oparciu o zasadę współpracy i przekazują informacje o podjętych działaniach przewodniczącemu zespołu interdyscyplinarnego.

Przewodniczący zespołu interdyscyplinarnego po otrzymaniu formularza Niebieska Karta – A niezwłocznie przekazuje go członkom zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej.
Na posiedzeniu członkowie zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej w obecności zaproszonej osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, dokonują analizy sytuacji rodziny i wypełniają formularz Niebieska Karta – C.
Na posiedzenie zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej nie zaprasza się dziecka.
Niestawiennictwo osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, nie wstrzymuje prac zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej.

Spotkanie zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej

Przewodniczący zespołu interdyscyplinarnego wzywa osobę, wobec której istnieje podejrzenie że stosuje przemoc w rodzinie, na spotkanie zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej.
Spotkania z osobami, co do których istnieje podejrzenie, że są dotknięte przemocą w rodzinie, oraz osobami, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie, nie mogą być organizowane w tym samym miejscu i czasie.
Członkowie zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej podejmują działania w stosunku do osoby, wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc w rodzinie, w szczególności:
1) diagnozują sytuację rodziny, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą;
2) przekazują informacje o konsekwencjach popełnianych czynów;
3) motywują do udziału w programach oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych;
4) przeprowadzają rozmowę pod kątem nadużywania alkoholu, środków odurzających, substancji psychotropowych lub leków;
5) przekazują informacje o koniecznych do zrealizowania działaniach w celu zaprzestania stosowania przemocy w rodzinie.
Jeżeli osoba, wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc w rodzinie, nadużywa alkoholu, członkowie zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej kierują tę osobę do gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych.

Role dokumentów zgromadzonych podczas procedury Niebieskiej Karty

Wszystkie działania podjęte w ramach procedury Niebieskie Karty są dokumentowane.
W przypadku podejrzenia popełnienia przestępstwa sporządzone dokumenty są przekazywane organom właściwym do prowadzenia postępowania przygotowawczego w ramach postępowania karnego.

Informacje zgromadzone w ramach działań podejmowanych w ramach procedury Niebieskiej Karty mogą stanowić istotne źródło informacji dla organów ścigania, w tym informacji niezbędnych do oceny ryzyka zagrożenia życia i zdrowia pokrzywdzonych. Sama procedura nie może jednak zastąpić właściwej reakcji organów ścigania w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu (tak Głogowska-Balcerzak Anna, Prawna ochrona życia ofiar przemocy domowej na gruncie art. 2 EKPC).

Zakończenie procedury Niebieskie Karty

Zakończenie procedury Niebieskie Karty następuje w przypadku:
1) ustania przemocy w rodzinie i uzasadnionego przypuszczenia o zaprzestaniu dalszego stosowania przemocy w rodzinie oraz po zrealizowaniu indywidualnego planu pomocy albo
2) rozstrzygnięcia o braku zasadności podejmowania działań.
Zakończenie procedury wymaga udokumentowania w formie protokołu podpisanego przez przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego, który powinien zawierać opis podjętych działań w ramach procedury.

Dopuszczenie się czynu przemocy w rodzinie w trakcie procedur Niebieskie Karty

Jeżeli zachodzi podejrzenie, że osoba, wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc w rodzinie, dopuściła się po raz kolejny stosowania przemocy w rodzinie w trakcie działań dokonywanych przez zespół interdyscyplinarny lub grupę roboczą, wypełnia się formularz Niebieska Karta – C w zakresie niezbędnym do udokumentowania nowego zdarzenia.

Znaczenie błędu proceduralnego przy wypełnianiu kart

W sprawach dotyczących procedury Niebieskie Karty prowadzonych przez Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie, nawet gdy podmioty wszczynające procedurę popełniały błędy w wypełnianiu Kart, sąd nie uznawał swojej właściwości rzeczowej w tej materii, gdyż stwierdzał (np. w sprawie z dnia 25 listopada 2015 r., sygn. akt I OSK 2896/15), że Zespół Interdyscyplinarny nie jest organem administracji publicznej, ani w znaczeniu ustrojowym (żaden przepis prawa nie określa go w ten sposób), ani też funkcjonalnym, po czym odrzucał skargę. Przewodniczący Zespołu Interdyscyplinarnego nie posiada kompetencji do wydawania aktów, które w sposób prawny kształtują prawa i obowiązki stron

Podobnie wypowiada się doktryna, stwierdzając, że ustawodawca nie powierzył Zespołowi Interdyscyplinarnemu żadnych kompetencji władczych – w szczególności prawa do wydawania decyzji administracyjnych, postanowień, innych niż określone w punktach 1-3 § 2 art. 3 p.p.s.a. aktów lub czynności dotyczących uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa. Wszystkie działania podejmowane przez Zespół Interdyscyplinarny należą do sfery działań prawnych niewładczych i nie zmierzają wprost do wywołania skutków prawnych. Nie mogą być wprowadzane w życie za pomocą przymusu (red. R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel, Instytucje prawa administracyjnego, System Prawa Administracyjnego, t. 1, INPr PAN 2015, s. 57-59, nb 139-140, 142, 145).

Konsekwencje wszczęcia procedury Niebieskie Karty dla osoby wobec której istnieje podejrzenie stosowania przemocy w rodzinie

Z aktów prawnych dotyczących instytucji Niebieskie Karty wynika, że nie jest ona bynajmniej orzeczeniem stwierdzającym popełnienie przestępstwa/wykroczenia, ale zbiorczą nazwą procedur, które zmierzają do stwierdzenia, czy informacje o danym zdarzeniu były prawdziwe, a jeśli tak, to jaki działania należy podjąć celem zapobieżenia ich eskalacji. Procedura Niebieska Karta dostarcza więc informacje mogące posłużyć policji do wszczęcia procedury karnej, ale jej bezpośrednio nie wszczyna. Wskazać należy, że instytucjonalne prawo strony (oskarżonego) do obrony powstaje dopiero po wszczęciu postępowania przygotowawczego przez organy ścigania. Tak więc możliwości podejmowania przez osobę wobec której istnieje podejrzenie stosowania przemocy w rodzinie działań na etapie Niebieskiej Karty są ograniczone. W postępowaniu przygotowawczym, będącym elementem procedury karnej pojawiają się natomiast instrumenty prawne stworzone do obrony, takie jak udział obrońcy, prawo do przeglądania akt itd.

Jednak sam fakt wszczęcia procedury Niebieskie Karty nie wpływa bezpośrednio na prawa i obowiązki takiej osoby, gdyż procedura ta nie stwierdza jej winy, a więc nie mają znaczenia prawnego w innego rodzaju postępowaniach. Dokumenty powstałe w ramach procedury stanowią zapis o tym, że przedłożono informacje o przemocy w rodzinie, ale przemoc ta nie została prawnie stwierdzona (gdyż nie przeprowadzono właściwego postępowania karnego). Stosownie bowiem do Art. 5 kpk, oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem. Podobna zasada obowiązuje w postępowania w sprawach o wykroczenia (odpowiednie stosowanie Art. 5 kpk przewidziane przez Art. 8 kpw).