Przejdź do treści
Adwokat Kraków » Blog prawny » Prawo cywilne

Uchylenie lub zmiana stwierdzenia nabycia spadku

 

Zgodnie z art. 679 § 1 kc, dowód, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, nie jest spadkobiercą lub że jej udział w spadku jest inny niż stwierdzony, może być przeprowadzony tylko w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku. Jednakże ten, kto był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, może tylko wówczas żądać zmiany postanowienia stwierdzającego nabycie spadku, gdy żądanie opiera na podstawie, której nie mógł powołać w tym postępowaniu, a wniosek o zmianę składa przed upływem roku od dnia, w którym uzyskał tę możność.

 

Cel postępowania prowadzonego w trybie art. 679 k.p.c.

W judykaturze podkreśla się, że jakkolwiek gramatyczna wykładnia przepisu art. 679 k.p.c. mogłaby prowadzić do wniosku, że art. 679 k.p.c. dopuszcza dwa postępowania o uchylenie i o zmianę wadliwego postanowienia, to wnioskowi takiemu przeczy jednak treść § 3 art. 679 k.p.c., który w razie przeprowadzenia dowodu, że spadek w całości lub w części nabyła inna osoba, nakazuje na zmianę wadliwego postanowienia i orzeczenie zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Celem postępowania prowadzonego w trybie art. 679 k.p.c. jest zatem skorygowanie wadliwego orzeczenia, a jego przedmiotem ustalenie kręgu osób uprawnionych do dziedziczenia zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym w sytuacji, gdy istnieje już w tym zakresie prawomocne postanowienie stwierdzające nabycie spadku na rzecz osoby nie będącej spadkobiercą lub dziedziczącej w innej części (por. uzasadnienie do wyroku SN z dn. 16.12.1983 r., sygn. III CZP 65/83, OSNC 1984/7/111).

 

Zasada ścisłej wykładni art. 679 kpc

W orzecznictwie podkreśla się, iż ograniczenia dotyczące kręgu zainteresowanych polegają na wyłączeniu uprawnienia do zgłaszania, jako podstawy żądania zmiany postanowienia, twierdzeń i wniosków dowodowych, które mogły być, a nie zostały, zgłoszone w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku. Celem ograniczenia jest to, by uczestnik poprzedniego postępowania nie mógł się domagać zmiany postanowienia na podstawie, którą mógł poprzednio powołać. Ograniczenie to traktuje się jako prekluzję uprawnienia. Jest ono podyktowane potrzebą ochrony stabilności stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem porządku dziedziczenia.

Z tego też względu oraz z uwagi na wyjątkowy charakter uregulowania zawartego w art. 679 k.p.c., przepis podlega wykładni ścisłej, gdyż dopuszczenie możliwości zmiany prawomocnego postanowienia powinno być ograniczone (tak: orzecznictwo zacytowane w motywach postanowienia Sądu Najwyższego z 21 grudnia 2011 r., IV CSK 199/11; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 kwietnia 2016 r., sygn.. akt I CSK 298/15, opubl. Legalis nr 1460813)

 

Niedopuszczalność wydania na podstawie art. 679 kpc postanowienia uchylającego prawomocne orzeczenie o nabyciu spadku.

Umieszczenie art. 679 k.p.c. w oddziale dotyczącym stwierdzenia nabycia spadku i treść § 3 tegoż artykułu pozwalają na wniosek, że postanowienie wydane w trybie art. 679 k.p.c. jest orzeczeniem o stwierdzeniu nabycia spadku i mają do niego zastosowanie zasady postępowania określone w art. 669-677 k.p.c. Wobec tego, nie jest dopuszczalnym wydanie na podstawie art. 679 k.p.c. postanowienia uchylającego prawomocne orzeczenie o nabyciu spadku.

Przeciwko takiej możliwości przemawiają przepisy art. 677 k.p.c., nakładające na sąd obowiązek pozytywnego określania osób uprawnionych do dziedziczenia, niezależnie od tego, kogo jako spadkobiercę wskazano we wniosku. Gdyby art. 679 k.p.c. upoważniał sąd do uchylania wadliwych postanowień, musiałby taką możliwość wyraźnie przewidywać, jako wyjątek od ogólnej zasady przewidzianej w art. 677 k.p.c., dotyczącej wszystkich postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku.

 

Tymczasem z treści art. 679 § 3 k.p.c. wynika, że w każdym przypadku, tj. zarówno wówczas, gdy osoba wskazana w wadliwym orzeczeniu w ogóle nie jest spadkobiercą, jak i wówczas, gdy jej udział jest inny od wskazanego, sąd zmienia postanowienie i orzeka zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. W tej sytuacji zawarta w § 1 art. 679 k.p.c. wzmianka dotycząca postępowania o uchylenie stwierdzenia nabycia spadku i pominięta następnie w § 3 określającym treść orzeczenia kończącego postępowanie prowadzone w tym trybie nie wystarcza do przyjęcia, że na podstawie art. 679 k.p.c. sąd może uchylić wadliwe orzeczenie. O zmianie, a nie o uchyleniu mówi także art. 690 § 2 k.p.c.

Jedyny przypadek uchylenia prawomocnego postanowienia przewiduje art. 678 k.p.c. w sytuacji, gdy stwierdzono nabycie spadku po osobie żyjącej, a zatem wówczas, gdy pozytywne orzekanie o porządku dziedziczenia nie jest w ogóle dopuszczalne (tak: uzasadnienie do wyroku SN z dn. 16.12.1983 r., sygn. III CZP 65/83, OSNC 1984/7/111, a także uchwała SN z dn. 7.03.1968 r., II CR 102/68, OSNCP z 1968 r. z. 10, poz. 176).

 

Pogląd powyższy wspiera stanowisko przedstawicieli doktryny, zgodnie z którym, wzruszenie prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku (względnie zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia) może nastąpić albo przez jego uchylenie (art. 678), albo przez zmianę (art. 679 i 690 § 2 k.p.c. oraz art. LIX p.w.k.c. i art. 2 § 2 ustawy z dnia 26 października 1971 r. zmieniającej ustawę Kodeks cywilny, Dz.U. Nr 27, poz. 252) (tak: T. Demendecki : Kodeks Postępowania Cywilnego, Komentarz aktualizowany pod. red. A.Jakubeckiego).

Jakkolwiek w art. 679 k.p.c. mowa o uchyleniu lub zmianie stwierdzenia nabycia spadku, to w rzeczywistości chodzi tylko o zmianę rozstrzygnięcia co do istoty sprawy (tak: J.Gudowski : Kodeks Postępowania Cywilnego, Komentarz pod. red. T.Erecińskiego, WK 2016, tak też: Sąd Okręgowy w Częstochowie w postanowieniu z dnia 21 sierpnia 2018 r., Sygn. akt VI Ca 492/18).

 

Ograniczenia wniosku o zmianę stwierdzenia nabycia spadku

Regulacja art. 679 § 1 kc zawiera istotne ograniczenie w zakresie dopuszczalności doprowadzenia do zmiany stwierdzenia spadku na żądanie osoby, która była uczestnikiem tego postępowania. Ograniczenia te dotyczą podstawy i terminu do zgłoszenia wniosku i są uzasadnione potrzebą ochrony stabilności stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem porządku dziedziczenia.

Co istotne, ograniczenia te są całkowicie niezależne od wagi rozbieżności między treścią wydanego orzeczenia i treścią orzeczenia, które powinno zostać wydane (tak: uchwały Sądu Najwyższego z 27 kwietnia 1982 r., III CZP 15/82, OSNC 1982/8-9/118; z 21 marca 2001 r., III CZP 4/01, OSNC 2001/10/144; postanowienia Sądu Najwyższego: z 2 czerwca 2000 r., II CKN 981/98; z 4 lutego 2000 r., II CKN 740/98; z 26 stycznia 2001 r., II CKN 784/00, OSNC 2001/7-8/118; z 14 października 2009 r., V CSK 118/09; z 23 listopada 2011 r., IV CSK 141/11; z 25 listopada 2011 r., III CSK 17/11; z 13 grudnia 2012 r., IV CSK 183/12; z 11 października 2013 r., I CSK 6/13; z 15 stycznia 2016 r., I CSK 1079/14).

 

Uchybienie terminowi albo zaniechanie wskazania podstawy uzasadniającej zmianę lub przyczyn niepozwalających przedstawić jej w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku prowadzi zawsze do oddalenia wniosku o zmianę stwierdzenia spadku (tak: uchwała Sądu Najwyższego z 21 marca 2001 r., III CZP 4/01, OSNC 2001/10/144; postanowienie Sądu Najwyższego z 9 września 2011 r., I CSK 726/10).

 

Podstawy żądania zmiany stwierdzenia nabycia spadku

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 18 marca 2021 r., sygn. akt I CSKP 47/21 stwierdził, że uczestnik postępowania o stwierdzenie nabycia spadku nie może oprzeć żądania zmiany stwierdzenia nabycia spadku na podstawie, którą mógł powołać w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku. Jeżeli zatem uczestnik pozostawał w posiadaniu testamentu spadkodawcy, mógł dokument ten przedstawić w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku. Nawet jednak gdyby uznać, iż testament ten został odnaleziony po zakończeniu postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, także i wówczas zachodziłaby przeszkoda do skutecznego zainicjowania postępowania z art. 679 § 1 k.p.c, jeżeli wniosek o zmianę stwierdzenia został złożony z uchybieniem rocznego terminu wskazanego w art. 679 § 1 k.p.c.

Zatem niezależnie od ewentualnej sprzeczności treści postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku ze zgodnym z prawem porządkiem dziedziczenia – nie jest możliwe dokonanie zmiany stwierdzenia nabycia spadku. Jak bowiem zaznaczono już wyżej, niespełnienie wymagań co do dochowania stosownego terminu i przesłanek żądania musi prowadzić do oddalenia wniosku o zmianę stwierdzenia spadku. Nie podlegają zatem analizie te zarzuty naruszenia prawa procesowego i zarzuty naruszenia prawa materialnego, które odnoszą się do wadliwego określenia kręgu spadkobierców (art. 670 § 1 k.p.c.; art. 926 § 2 k.c., art. 931 k.c.).

 

Skuteczną podstawę zgłoszonego żądania zmiany postanowienia może stanowić tylko nowa podstawa, która nie mogła być powołana w każdym z poprzednio toczących się postępowań, np. późniejsze powzięcie wiadomości o istnieniu testamentu. Artykuł 679 § 1 k.p.c. wyłącza uprawnienie do zgłoszenia twierdzeń i dowodów na ich poparcie, które były dostępne i mogły być, lecz nie zostały zgłoszone w poprzednim postępowaniu. Zakreślony w art. 679 § 1 k.p.c. termin roczny do złożenia wniosku ma charakter terminu zawitego. Jest to utrwalona linia orzecznictwa, która zyskała aprobatę w doktrynie (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2001 r., II CKN 784/00, OSNC 2001, nr 7-8, poz. 118 i uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2001 r., III CZP 4/01, OSNC 2001, nr 10, poz. 144, oraz Sąd Okręgowy w Elblągu w postanowieniu z dnia 11 marca 2015 r. sygn. akt I Ca 18/15). 

Celem ograniczenia – w zakresie wymaganych podstaw żądania i terminu w stosunku do osób uczestniczących w pierwszym postępowaniu – jest to, by uczestnik poprzedniego postępowania nie mógł się domagać zmiany postanowienia na podstawie, którą mógł poprzednio powołać. Ograniczenie to traktuje się jako prekluzję uprawnienia (tak: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2001 r., III CZP 4/01, OSNC 2001, Nr 13, poz. 670 oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2001 r., IV CKN 566/00, OSNC 2002, Nr 10, poz. 127, z dnia 14 października 2009 r., V CSK 118/09 i z dnia 21 grudnia 2011 r., IV CSK 199/11, niepublikowane).

 

Ograniczenie jest podyktowane potrzebą ochrony stabilności stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem porządku dziedziczenia. Z tego też względu oraz z uwagi na wyjątkowy charakter uregulowania zawartego w art. 679 k.p.c., przepis ten podlega wykładni ścisłej, gdyż dopuszczenie możliwości zmiany prawomocnego postanowienia powinno być ograniczone, zwłaszcza, gdy z wnioskiem występuje osoba, która była uczestnikiem wcześniejszego postępowania (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 października 2006 r., I CSK 167/07, niepublikowane).

Postępowanie o zmianę postanowienia spadkowego nie służy i nie może być wykorzystywane jako środek do usunięcia skutków bezczynności czy wręcz błędów uczestnika postępowania (tak: postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2007 r., III CSK 19/07, z dnia 23 listopada 2011 r., IV CSK 141/11, niepublikowane).

 

Charakter rocznego terminu do wystąpienia z wnioskiem o zmianę stwierdzenia nabycia spadku

Skoro przekroczenie terminu oraz powołanie podstawy, która mogła być przedmiotem rozpoznania w uprzednio prowadzonym postępowaniu traktuje się jako prekluzję uprawnienia prowadzącą do niemożności jego realizacji, przepis art. 679 § 1 k.p.c. ma charakter materialnoprawny. Wskazać również należy, iż w doktrynie zajęto przekonujące stanowisko, iż termin wskazany w art. 679 § 1 k.p.c. in fine jest w istocie terminem zawitym prawa materialnego (tak: J. Ignatowicz, w: S. Grzybowski (red.), System prawa cywilnego. T. I. Część ogólna, Wrocław 1985, s. 795 i 850).

 

Niemożność powołania istotnych okoliczności w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku

Niemożliwość powołania polega na tym, że uczestnik postępowania o stwierdzenie nabycia spadku nie był świadom występowania określonej okoliczności mającej wpływ na krąg spadkobierców lub wielkość przysługujących im udziałów, a wiadomość taką uzyskał już po wydaniu przez sąd postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. W uzasadnieniu postanowienia z dnia 13 października 2004r. III CK 82/03, Sąd Najwyższy wskazał, iż obiektywna możliwość powołania tych okoliczności (stanowiących podstawę do zmiany postanowienia) jest wystarczającą podstawą do oddalenia wniosku opartego na powyższym przepisie.

Niemożność skorzystania w poprzednim postępowaniu z określonych okoliczności faktycznych lub środków dowodowych nie zachodzi, gdy istniała obiektywna możliwość powołania ich w tym postępowaniu, a tylko na skutek opieszałości, zaniedbania, zapomnienia czy błędnej oceny potrzeby ich powołania strona tego nie uczyniła. (tak: Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 10 lutego 1999r, w sprawie, II CKN 807/98).

 

Ciężar dowodowy wykazania przeszkody w niepowołaniu w poprzednim postępowaniu okoliczności uzasadniających odmienną podstawę lub porządek dziedziczenia

W postanowieniu z dnia 3 kwietnia 2008 r. II CSK 573/07 (legalis) Sąd Najwyższy z kolei wywiódł, że żądając zmiany prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, uczestnik powinien, zgodnie z rozkładem ciężaru dowodów wykazać przeszkodę obiektywną niepowołania w poprzednim postępowaniu okoliczności uzasadniających odmienną podstawę lub porządek dziedziczenia.

 

Uczestnictwo w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia z dnia 13 października 2004 r. sygn. akt III CK 82/03, podobnie jak w postanowieniu z dnia 4 lutego 2000 r. II CKN 740/98 (nie publ.) stwierdził, że przez uczestnictwo w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, w rozumieniu art. 679 kpc, należy rozumieć formalny udział w tym postępowaniu, a nie stopień aktywności, bierność, czy nawet całkowitą bezczynność zainteresowanego. Nawet zatem wówczas, gdy uczestnik postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, z różnych powodów, nie brał w nim aktywnego udziału pozostając całkowicie biernym, jest on uczestnikiem takiego postępowania w rozumieniu art. 679 kpc i odnoszą się do niego ograniczenia przewidziane w tym przepisie.

 

Sytuacja spadkobierców uczestnika postępowania spadkowego w kontekście regulacji o zmianie stwierdzenia nabycia spadku

Z uregulowań zawartych w Kodeksie postępowania cywilnego wynika, że spadkobiercy w odniesieniu do praw i obowiązków wchodzących w skład spadku znajdują się w takiej samej sytuacji w zakresie postępowania jak spadkodawca i mogą wykorzystywać tylko te środki, które mógłby wykorzystać spadkodawca. Zatem jeśli nastąpiła prekluzja uprawnienia do zgłoszenia twierdzeń i środków dowodowych albo upływ terminu z art. 679 § 1 k.p.c., dotyczy to także spadkobierców uczestnika postępowania spadkowego (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2002 r., sygn.. akt II CKN 944/00, opubl. Legalis oraz powoływane tam orzecznictwo; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2011 r., sygn. akt III CSK 17/11, opubl. Lex nr 1102860; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 października 2013 r., sygn. akt I CSK 6/13, opubl. Lex nr 1523294).

Oparcie zatem wniosku o zmianę postanowienia spadkowego na podstawie znanej poprzednikowi prawnemu wnioskodawcy (który wstępuje w jego sytuację prawną i podlega takim samym ograniczeniom wynikającym z art. 679 k.p.c.) w czasie trwania poprzedniego postępowania spadkowego nie może być uznane za skuteczne (tak też: Sąd Rejonowy w Kwidzynie w postanowieniu z dnia 25 stycznia 2019 r., sygn. akt: I Ns 613/18).

 

Pozbawienie możności działania uczestnika postępowania o stwierdzenie nabycia spadku

Z literalnego brzmienia art. 524 § 1 k.p.c. wynika, że uczestnik może żądać wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem orzekającym co do istoty sprawy, jednak wznowienie postępowania nie jest dopuszczalne, jeżeli postanowienie kończące postępowanie może być zmienione lub uchylone.

W literaturze i orzecznictwie zgodnie przyjmuje się, że przepis art. 679 kpc nie tylko realizuje ochronę dziedziczenia spadkodawcy, lecz zastępuje także instytucję wznowienia postępowania w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku, w drodze żądania zmiany dotychczasowego, wadliwego stwierdzenia nabycia spadku (tak: uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 1994 r., III CZP 40/94, i postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 września 2004 r., III CK 458/03).

 

Przepis art. 679 k.p.c. chroni bardziej prawo do spadku rzeczywistego spadkobiercy, niż czyniłaby ta skarga o wznowienie postępowania. Teza ta jest aktualna także w sytuacji, gdy uczestnik postępowania o stwierdzenie nabycia spadku został pozbawiony możności działania. Na aprobatę zasługuje więc pogląd wyrażony w uchwale Sądu Najwyższego z 21.4.1994 r., III CZP 40/94 (OSNCP 1994, Nr 11, poz. 210), że uczestnik postępowania o stwierdzenie nabycia spadku nie może żądać wznowienia tego postępowania z powodu pozbawienia go możności działania.

Sąd Okręgowy w Łodzi w postanowieniu z dnia 19 października 2020 r., sygn. akt III Ca 1083/19 stwierdził, że uczestnik postępowania o stwierdzenie nabycia spadku nie mógł w tym postępowaniu powołać podstawy dziedziczenia testamentowego z uwagi na nieskuteczne powiadamianie go o terminach rozpraw i tym samym pozbawienie możności działania. Pozbawienie strony (uczestnika postępowania) możności obrony swych praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.) ma miejsce wtedy, gdy z powodu wadliwości procesowych sądu lub strony przeciwnej, będących skutkiem naruszenia konkretnych przepisów kodeksu postępowania cywilnego, strona nie mogła i nie brała udziału w postępowaniu lub jego istotnej części. Taka sytuacja zaistniała w badanej sprawie i taka podstawa faktyczna uzasadniała zastosowanie art. 679 k.p.c. z uwagi na opisaną wyżej doniosłość opisanego trybu, pierwszeństwo jego zastosowania, bez konieczności odsyłania do skargi o wznowienie postępowania.

  

Postępowanie o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku (art. 679 kpc) a wznowienie postępowania

Sąd Najwyższy w uchwale składu 7 sędziów z dnia 10 lipca 2012 r. III CZP 81/11 (legalis) stwierdził, że  zapatrywanie, że wprowadzenie do porządku prawnego art. 679 KPC (w zw. z art. 524 KPC) spowodowało wyłączenie wznowienia postępowania w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku, wypowiadane było od chwili wejścia w życie obowiązującego kodeksu postępowania cywilnego. Jego podłożem było założenie, że rozwiązanie przewidziane w art. 679 KPC zastąpiło instytucję wznowienia postępowania w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku, ponieważ chodziło o ułatwienie uzyskania zmiany prawomocnego postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku (tak m.in.: uchwały Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 1967 r., III CZP 86/66, OSNCP 1967, nr 11, poz. 190, z dnia 27 kwietnia 1982 r., III CZP 15/82, OSNCP 1982, nr 8-9, poz. 118, z dnia 21 kwietnia 1994 r., III CZP 40/94, OSNCP 1994, nr 11, poz. 210 oraz postanowienia Sądu Najwyższego z 10 maja 1966 r., II CR 205/66, OSNCP 1966, nr 12, poz. 224, z dnia 24 października 2001 r., III CKN 366/00, z dnia 26 czerwca 2002 r., III CZ 64/02, z dnia 11 lipca 2002 r., IV CO 7/02, OSNC 2003, nr 10, poz. 139 i z dnia 14 września 2004 r., III CK 458/03).

Sąd Najwyższy wyraził także pogląd, że zasadą jest według art. 524 kpc, dopuszczalność wznowienia postępowania nieprocesowego zakończonego prawomocnym postanowieniem orzekającym co do istoty sprawy, a wyjątkiem niedopuszczalność takiego wznowienia ze względu na istnienie regulacji szczególnej, z której wynika możliwość zmiany albo uchylenia prawomocnego postanowienia co do istoty sprawy.

 

W związku z tym należy mieć na względzie różnorodność podstaw wznowienia postępowania, uregulowanych w art. 401, 401 1 i 403 KPC, a wyjaśniając kwestię, czy w konkretnej sytuacji istnienie szczególnej regulacji przewidującej uchylenie lub zmianę prawomocnego postanowienia orzekającego co do istoty sprawy wyłącza możliwość wznowienia postępowania zakończonego tym postanowieniem, każdorazowo trzeba ustalić, czy podstawy uchylenia lub zmiany, wynikające z danej regulacji szczególnej, pochłaniają w całości możliwe podstawy wznowienia, bądź też z tymi podstawami są zbieżne. Jeśli więc dana podstawa wznowienia postępowania nie jest pochłonięta przez którąś ze szczególnych podstaw uchylenia albo zmiany prawomocnego postanowienia orzekającego co do istoty, to wówczas należałoby przyjąć dopuszczalność wznowienia.

 

Wielość postanowień stwierdzających nabycie spadku po tym samym spadkodawcy

Artykuł 679 k.p.c. nie jest podstawą uchylenia jednego z wielu postanowień stwierdzających nabycie spadku po tym samym spadkodawcy (tak: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1983 r., sygn. akt III CZP 65/83, OSNCP 1984, nr 7, poz. 111). Tym bardziej nie daje prawa osobie występującej z takim wnioskiem do dokonywania wyboru którego z istniejących postanowień chce uchylenia.

W razie wykrycia prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po tym samym spadkodawcy, wydanego w warunkach powagi rzeczy osądzonej lub litispendencji, wznowienie następuje na zasadach ogólnych (art. 524 k.p.c. w zw. z art. 399 i n. k.p.c.). Uczestnik postępowania zakończonego postanowieniem, które uprawomocniło się później, może zatem żądać jego wznowienia na podstawie art. 403 §2 k.p.c. (w treści: „Można również żądać wznowienia w razie późniejszego wykrycia prawomocnego wyroku, dotyczącego tego samego stosunku prawnego, albo wykrycia takich faktów lub środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z których strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu”) w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., a zainteresowany, który nie był uczestnikiem tego postępowania, może wnieść skargę o wznowienie na podstawie art. 524 §2 k.p.c., jeżeli zaskarżone postanowienie narusza jego prawa.

 

Rozpoznając tę skargę, sąd musi jednak uwzględnić prawomocność materialną (art. 365 §1 k.p.c. i art. 366 k.p.c. w zw. z art. 412 §1, art. 406 i art. 13 §2 k.p.c.) wydanego wcześniej postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po tym samym spadkodawcy. Stanowisko to potwierdził Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 10 lipca 2012 roku, sygn. akt III CZP 81/11 (OSNC 2013, nr 1, poz. 1), której nadał moc zasady prawnej, stwierdzając, że art. 679 k.p.c. nie stanowi podstawy uchylenia kolejnego prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po tym samym spadkodawcy, a istnienie dwóch lub więcej prawomocnych postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku po tym samym spadkodawcy uzasadnia wznowienie postępowania na podstawie art. 403 §2 w zw. z art. 13 § 2 lub art. 524 §2 k.p.c.

Zawarta w art. 679 §1 k.p.c. wzmianka dotycząca postępowania o uchylenie stwierdzenia nabycia w trybie art. 679 k.p.c. z reguły dokonuje się zmiany prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, wyłącznie uchylenie zaś takiego postanowienia ma miejsce raczej wyjątkowo, np. w razie stwierdzenia spadku po osobie żyjącej na podstawie fałszywego aktu zgonu. (tak: Kodeks postępowania cywilnego. Tom II. Komentarz. Art. 367–729, red. prof. dr hab. A. M., prof. dr hab. K. P., Rok wydania: 2016, Wydawnictwo: C.H. B., wydanie: 7).

 

Dodatkowo można zwrócić też uwagę, że żaden z przepisów dotyczących postępowania o stwierdzenie nabycie spadku nie przewiduje możliwości uchylenia jednego z dwóch prawomocnych postanowień stwierdzających nabycie spadku po tym samym spadkodawcy, i to niezależnie od treści tych postanowień, co oznacza, że „skasowanie” jednego z nich jest możliwe tylko w postępowaniu nadzwyczajnym wszczętym na podstawie art. 403 §2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Mając powyższe na uwadze, wyeliminowanie z obrotu prawnego jednego z dwóch istniejących postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku jest możliwe wyłącznie poprzez wznowienie postępowania w sprawie zakończonej później wydanym postanowieniem w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku po tych osobach.

 

Sąd rozpoznając złożoną w trybie art. 403 §2 k.p.c. w zw. z art. 13 §2 k.p.c. skargę o wznowienie prawomocnie zakończonego postępowania w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku, mając na uwadze ww. zasadę, bez względu na to, że późniejsze postanowienie jest zgodne z rzeczywistym stanem rzeczy, uchyla to postanowienie likwidując tym samym patologiczny charakter sytuacji, w której istnieją dwa prawomocne postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po tym samym spadkodawcy. Wskazać należy, że dopiero po wyeliminowaniu z obrotu prawnego późniejszego z postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku wnioskodawczyni może na podstawie art. 679 k.p.c. dochodzić zmiany pierwszego prawomocnego postanowienia poprzez stwierdzenie nabycia spadku zgodnie z rzeczywistym stanem faktycznym i prawnym. (tak też: Sąd Rejonowy w Przysusze w postanowieniu z dnia 28 grudnia 2016 r. sygn. akt I Ns 577/16).

 

Możliwość orzeczenia na niekorzyść składającego wniosek o zmianę prawomocnego postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku

Co do zasady wnioskodawca nie musi ściśle określać żądania (np. co do osób spadkobierców i wysokości ich udziałów), gdyż w tym zakresie sąd ma obowiązek orzec zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym, niezależnie od treści zgłoszonych wniosków. W orzecznictwie i literaturze podkreśla się iż wskutek złożenia wniosku o zmianę prawomocnego postanowienia, o stwierdzenie nabycia spadku może zapaść orzeczenie niekorzystne dla wnioskodawcy, zakaz reformationis in peius obowiązuje tylko w ramach postępowania odwoławczego (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19.11.1988r., III CKN 28/98).

 

Uchylenie zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia

Dyspozycja art. 669 1 § 1 i 2 k.p.c. określa podstawowe przypadki, w których możliwe jest uchylenie zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia. Rozstrzygnięcie o takiej treści zapada wówczas, gdy w odniesieniu do tego samego spadku zostało wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, a także w przypadku zarejestrowania dwóch lub więcej aktów poświadczenia dziedziczenia w odniesieniu do tego samego spadku. Jak stanowi art. 669 1 § 3 k.p.c. poza okolicznościami wskazanymi w § 1 i 2 tegoż uregulowania, uchylenie zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia jest dopuszczalne jedynie w przypadkach wskazanych w ustawie.

 

Przypadek taki przewiduje art. 679 § 1 k.p.c., który reguluje sytuację, gdzie osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, nie jest spadkobiercą lub że jej udział w spadku jest inny niż stwierdzony. Przepis ten stosuje się odpowiednio do zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia (679 § 4 k.p.c.). Mając na uwadze treść art. 669 1 § 3 k.p.c., odpowiednie zastosowanie oznacza, że sąd, stwierdzając wadliwość aktu, nie zmienia go, lecz uchyla i orzeka o stwierdzeniu nabycia spadku zgodnie z wynikami postępowania (tak: J. Gudowski, Komentarz do art. 679 [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom IV. Postępowanie rozpoznawcze. Postępowanie zabezpieczające, red. T. Ereciński, wyd. V, 2016, uw. 2).

 

Zaginięcie testamentu a wniosek o zmianę prawomocnego postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 20 lipca 2005 r. w sprawie sygn. akt II CK 2/05 (opubl. Monitor Prawniczy rok 2005, Nr 16, str. 779) wskazał, że w sytuacji, gdy dacie sporządzania aktu poświadczenia dziedziczenia, mąż i dzieci spadkodawczyni mieli wiedzę o sporządzeniu testamentu – a mimo to wszyscy oświadczyli przed notariuszem, że spadkodawczyni nie postawiła testamentu – to już wówczas wnioskodawca miał możliwość realizacji swoich uprawnień zmierzających do potwierdzenia dziedziczenia testamentowego poprzez zainicjowanie stosownego postępowania sądowego, nawet jeśli nie mógł odnaleźć testamentu.

Treść zaginionego testamentu własnoręcznego może zostać bowiem ustalona w postępowaniu sądowym za pomocą wszelkich dozwolonych prawem środków dowodowych.

 

 

Kliknij gwiazdkę, aby dokonać oceny!

Średnia ocena 5 / 5. Liczba głosów: 1

Jak dotąd brak głosów! Bądź pierwszą osobą, która oceni ten artykuł.

Jeżeli post okazał się przydatny …

Dołącz do nas w mediach społecznościowych!

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Protected with IP Blacklist CloudIP Blacklist Cloud

Umówienie spotkania 9:00-19:00